نقش آگاهی‌های بلاغی (استعارۀ مکنیه) در جمال‌شناسی قصاید ظهوری ترشیزی

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

فرج اله فکوری ¹ , محمد علی گذشتی ² , علی اصغر باباسالار ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مركزي، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشيار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مركزي، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استاديار، گروه زبان و ادبيات فارسي، دانشگاه تهران، تهران، ايران

تاریخ دریافت : 1402/11/14 تاریخ پذیرش : 1403/01/28 تاریخ انتشار : 1403/06/18

کلید واژه: ظهوری ترشیزی, صور خیال, استعارۀ مکنیه, سبک‌سازی,

چکیده مقاله :

بررسی شعر از آغاز تا روزگار ما اغلب در دو محور موسیقی زبان و شیوۀ ارائۀ مطلب در شعر یعنی تخیلِ شاعر صورت گرفته است. تخیل از مهم‌ترین عناصر شعر به شمار می‌آید که حاصل آن صور خیال است. از میان انواع صور خیال، استعاره مهم‌ترین بحث بلاغت است که در این جستار، نوع پنهان آن یعنی استعارۀ بالکنایه یا مکنیه در قصاید ظهوری ترشیزی که یکی از پیشگامان سبک هندی است و تذکره‌نویسان و حتی شاعران و ادیبان هم‌عصر شاعر به برتری او در طرز تازه (سبک هندی) خستو شده‌اند، از زاویۀ تنوع موضوعی و تأثیر آن در سبک‌سازی قصاید وی مورد بررسی قرار گرفته است. سبک ادبی ظهوری تا اندازۀ زیادی مرهون نگاه استعاری او به واژگان کلام است. آگاهی شاعر به ارزش‌های معنوی و عاطفی واژه‌ها که بر اساس روحیه و احساسش صورت می‌گیرد، به ظهور هنری زنده و پویا منجر شده است. در شعر ظهوری، آنچه واژه‌ها را به هم پیوند زده و در کنار هم گرد آورده است، نه وزن بلکه تشخصی است که به واسطۀ استعارۀ مکنیه و تشخیص به کلمات اعطا شده است.

چکیده انگلیسی:

The analysis of poetry from the beginning to our days has often been carried out on the two axes of language music and the way of presenting content in poetry, which is the poet's imagination. Imagination is one of the most important elements of poetry which results in imaginary forms. Among the types of imaginary forms, metaphor is the most important discussion of maturity, and in this essay, its hidden type, i.e. metaphor with irony, in the poems of Zohoori Torshizi who is one of the pioneers of the Indian style and even poets and writers of the poet's time have confessed to his superiority in a new way (Indian style), has been examined from the perspective of thematic diversity and its effect on the stylization of his poems. Zohoori's literary style is largely due to his metaphorical view of the words of speech. The poet's awareness of spiritual and emotional values which is based on his mood and feeling, has led to the emergence of a living and dynamic art. In Zohoori’s poetry, what has connected the words and brought them together is not the weight of the reins, but the identification that comes through the metaphor and recognition which is given to the words.

منابع و مأخذ:

آزاد بلگرامی، میر غلام‌علی (1913). مآثر الکرام موسوم به سرو آزاد. تصحیح و تحشی از عبدالله خان. به اهتمام مولوی عبدالحق صاحب. پنجاب: مطبع دخالی رفاه عام لاهور.
آقایانی چاوشی، لیلا (1400). شعر و عبور از شرایط دشوار اجتماعی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
باباسالار، علی‌اصغر؛ هادی، روح‌الله؛ هاتوری، ري (1398). "سه نثر" ظهوری ترشیزی و جایگاه آن در ادبیات فارسی. متن‌پژوهی ادبی. 23 (79)، 157- 127.
بیهقی، ابوالفضل (1370). تاریخ بیهقی. به اهتمام غنی و فیاض. تهران: خواجو.
پورنامداریان، تقی (1368). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.
پورنامداریان، تقی (1374). سفر در مه. تهران: کارنامه.
تجلیل، جلیل (1376). معانی و بیان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
جرجانی، عبدالقاهر (1374). اسرار البلاغه. ترجمۀ جلیل تجلیل. تهران: دانشگاه تهران.
جوکار، منوچهر (1385). ملاحظاتی در ساختار ساقی‌نامه با تأکید بر دو نمونۀ گذشته و معاصر. پژوهش‌های ادبی. 4 (12 و 13)، 122- 99.
خبازی، طاهره؛ كزازي، میرجلال‌الدین (1395). تحلیل زیباشناسی قصاید انوری بر اساس استعارۀ مکنیه. زیبایی‌شناسی ادبی. 14 (27)، 100- 73.
داد، سیما (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
دستغیب، عبدالعلی (1349). هنر و واقعیت. تهران: سپهر.
رازی، فضل‌الله شرف‌الدین قزوینی (1383). المعجم فی آثار ملوک العجم. تحقیق احمد فتوحی‌نسب. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
رجایی، محمدخلیل (1379). معالم البلاغه. شیراز: دانشگاه شیراز.
رستگار فسایی، منصور (1353). تصویرآفرینی در شاهنامه. شیراز: کورش.
ریکور، پل (1373). زندگی در دنیای متن. ترجمۀ بابک احمدی. تهران: مرکز.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1354). نقد ادبی. تهران: امیرکبیر.
سبحانی، توفیق هـ. (1385). تاریخ ادبیات ایران. تهران: دانشگاه پیام نور.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1370). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380). ادوار شعر فارسی. تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1388). موسیقی شعر. تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1353). مقدمه‌ای کوتاه بر مباحث طویل بلاغت. خرد و کوشش. 5 (15)، 78- 47.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1362). نظر جرجانی در باب صور خیال. نشر دانش. 15، 57- 54.
شمیسا، سیروس (1381). بیان. تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس (1372). سبک‌شناسی. تهران: دانشگاه پیام نور.
شمیسا، سیروس (1387). بیان و معانی. تهران: میترا.
صفوی، کورش (1380). از زبان‌شناسی به ادبیات. ج. دوم: شعر. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
ظهوری ترشیزی، نورالدین محمد (1390). دیوان. تصحیح و تحقیق علی اصغر باباسالار. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ظهوری ترشیزی، نورالدین محمد (1394). ساقی‌نامه. تصحیح علی‌اصغر باباسالار و سیده پرنیان دریاباری. تهران: دانشگاه تهران.
عنصرالمعالی، کیکاووس‌بن اسکندر (1383). قابوس‌نامه. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: علمی و فرهنگی.
فتوحی، محمود (1380). تعریف ادبیات. زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت معلم تهران. (9) 32، 196- 171.
فتوحی، محمود (1383). عاطفه، نگرش، تصویر. مطالعات و تحقیقات ادبی. 1 (1 و 2)، 112- 93.
فتوحی، محمود (1386). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
فتوحی، محمود (1388). سبک‌شناسی ادبی؛ سرشت سخن ادبی، برجستگی و شخصی‌سازی زبان. فصلنامۀ زبان و ادب پارسی. 13 (41)، 40- 23.
فتوحی، محمود (1401). خویشاوندی شعر و فلسفه در قرن بیستم. نقد ادبی. 15 (60)، 174- 147.
فرشیدورد، خسرو (1382). دربارۀ ادبیات و نقد ادبی. تهران: امیرکبیر.
فکوری، فرج‌اله (1397). قصاید ظهوری ترشیزی (مقدمه، تصحیح و تعلیقات). رسالۀ دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی. تهران. ايران.
گذشتی، محمدعلی؛ باباسالار، علی‌اصغر؛ فكوري، فرج‌اله (1402). پیوند مضمون و مضمون‌آفرینی با ساختار بلاغی در قصاید مدحی ظهوری ترشیزی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا). 15 (56)، 120- 99.
گلچین معانی، احمد (1369). کاروان هند. ج. 2. مشهد: آستان قدس رضوی.
معزی، نجفقلی (1362). دُرۀ نجفی. تصحیح حسین آهی. تهران: کتابفروشی فروغی.
نظامی گنجوی، الیاس‌بن یوسف (1378). لیلی و مجنون. تصحیح حسن ‌وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
الهاشمی، احمد (1380). جواهر البلاغه. ج.2: بیان و بدیع. ترجمۀ حسن عرفان. قم: بلاغت.
همایی، جلال‌الدین (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: اهورا.
هوف، گراهام (1365). گفتاری دربارۀ نقد. ترجمۀ نسرین پروینی. تهران: امیرکبیر.