شرح کانون و نوع روایت نگاره‌های نسخ مصور هفت‌پیکر نظامی در رابطه با متن آن

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

فرزانه مهریار ¹ , شهرزاد نیازی ² , مرتضی رشیدی ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.
2 - استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/04/26 تاریخ پذیرش : 1400/07/27 تاریخ انتشار : 1401/08/01

کلید واژه: هفت‌پیکر, نگاره, خمسۀ نظامی, نسخۀ خطی مصور, رابطۀ متن و تصویر,

چکیده مقاله :

خمسۀ نظامی، از منظومه‌هایی است که در طول تاریخ، نسخ متعددی از آن، به صورت مصور و غیرمصور تهیه شده است. به خاطر رابطۀ متن منظومه و نگاره‌ها، نسخ مصور علاوه بر متن منظومه، بار معنایی حاصل از نگاره‌ها را نیز در خود جای داده است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به شناساندن نگاره‌های نسخ هفت‌پیکر در مجموعه‌ای از نسخ برگزیدۀ خمسۀ نظامی با عناوین: دانشگاه تهران با کد 5179، مدرسه عالی شهید مطهری با کد 400، کتابخانه کنگره آمریکا، کاخ گلستان با کد 1951، مجلس شورای اسلامی با کد 930، کتابخانه ملی با کد 15275-5 و کد 3058256 از کتابخانه دیجیتال مربوط می‌پردازد. با توجه به رابطۀ متن منظومه و نگاره، در نسخ مصور، آگاهی از تعداد و موضوع نگاره‌ها و مقطع قرار گرفتن آن‌ها در متن و کانون روایت و نوع روایت آنها گام ارزشمندی برای آغاز تحقیقات بعدی در این زمینه است. پژوهش حاضر نشان می‌دهد، در نسخ مصور بررسی شده، بهرام‌گور محور اصلی روایت نگاره‌هاست و بیشترین بسامد آن مربوط به حضور بهرام‌گور در هفت‌گنبد است و در ترسیم نگاره‌ها، نگارگر کاملاً تابع متن نیست.

چکیده انگلیسی:

Nizami’s Khamseh is the poems has been repeatedly copied in the illustrated and non-illustrated forms during the time. Illustrated manuscripts have in addition poems, the meaning concepts of illustration and it is because of being relation among poems and its illustrations. This paper, introduce illustrations of Haft Peikar of Nizami’s Khamseh’s manuscripts by Descriptive-analytical method. They are as following, university of Tehran’s manuscript- code 5179, Shahid Motahhari’s -code 400, America Library of Congress, Kakh Golestan -code 1951, Islamic Consultative Assembly-code 930, National library-code5-15275 of N. L. digital, National library-code 3058256 of N. L. digital. Due to the relation between illustration and poems, being aware of the number as well as the subject of illustrations and the main focus of their narrative, is important for later research in this field. The paper says that in the above manuscripts, Bahram Gour is the main focus of the narrative and most frequently revolves around his presence in seven domes while the painter is not completely bound to the text.

منابع و مأخذ:

آژند، یعقوب (1387). مکتب نگارگری هرات. تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران

آژند، یعقوب (1389). نگارگری ایران (پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).

باقری‌نیا، کاظم (1389). تجزیه و تحلیل و نقد و بررسی خمسه نظامی اوایل قرن 8 هجری قمری موجود در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شماره ثبت مرکزی دانشگاه تهران به شماره ثبت 5179 : تصویرسازی بر اساس داستان‌های خمسه نظامی. تهران: دانشگاه هنر تهران.

پورنامداریان، تقی (1375). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تحلیلی از داستان­های عرفانی-فلسفی ابن سینا و سهروردی. چاپ چهارم. تهران: شرکت انتشارات علمی وفرهنگی، چاپ چهارم.

درایتی، مصطفی (1391). فهرستگان نسخ خطی ایران (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

میرسعیدی، معصومه؛ لطفی شمیرانی، میترا (1393)، خمسه (2). دانشنامه جهان اسلام. ج. 16. تهران: انتشارات بنیاد دایره المعارف اسلامی.

نظامی، الیاس بن یوسف (1334). هفت‌پیکر. تصحیح وحید دستگردی. چاپ دوم. تهران: چاپ شرق.

نظامی، الیاس بن یوسف (817 ق.). خمسۀ نظامی (نسخۀ خطی). شماره ثبت 5179. تهران: دانشگاه تهران.

نظامی، الیاس بن یوسف (956 ق.). خمسۀ نظامی (نسخۀ خطی). شمارۀ کتابخانه 400. تهران: مدرسۀ عالی شهید مطهری.

نظامی، الیاس بن یوسف (1049ق.). خمسۀ نظامی (نسخۀ خطی). شماره کتابخانه 930. تهران: مجلس شورای اسلامی.

نظامی، الیاس بن یوسف (1141-1140ق.). خمسۀ نظامی (نسخۀ خطی)، کتابخانه کنگرۀ آمریکا. شمارۀ کتابخانه 2017481612 تهران: موسسه فرهنگی میراث مکتوب.

نظامی، الیاس بن یوسف (1236-1237 ق.). خمسۀ نظامی (نسخۀ خطی). شماره کتابخانه 1951. تهران: کاخ گلستان.

نظامی، الیاس بن یوسف (889 ق.). خمسۀ نظامی (نسخۀ خطی)، شماره بازیابی 1277 / چ1175. تهران: مرکز اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران،.

نظامی، الیاس بن یوسف (1118ق.). خمسۀ نظامی (نسخۀ خطی). شماره بازیابی 3288. تهران: مرکز اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.