بررسی نیاز عشق در شخصیّت تهمینه و سودابه براساس نظریه آبراهام مزلو

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

فخری زارعی ¹ , سیدکاظم موسوی ² , علی محمدی آسیابادی ³

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران
2 - استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران،
3 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

تاریخ دریافت : 1399/09/03 تاریخ پذیرش : 1400/01/19 تاریخ انتشار : 1400/10/01

کلید واژه: عشق, شاهنامه, سودابه, تهمینه, مزلو, خودشکوفایی, هرم نیاز,

چکیده مقاله :

آثار ادبی، از جهت حضور انسان، موضوع نقد روان‌شناختی واقع می‌شوند و بستر مناسبی برای این‌ پژوهش‌ها به شمار می‌آیند. ویژگی برخی از آثار، ارائة تصویری از انسان خودشکوفاست. انسان‌گرایی از جریان‌های تأثیرگذار در روان‌شناسی است که انسان و رسیدنش به خودشکوفایی از مباحث مهم آن به‌شمارمی‌آید. مزلو، از پیشگامان انسان‌گرایی، الگویی ارائه‌ می‌دهد که در آن نیازهای اساسی را در پنج سطح طبقه‌بندی می‌کند. این الگو در بعضی از آثار مانند شاهنامه که ماهیتی انسان‌محور دارد، قابل بررسی است. هدف این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، بررسی عشق در شخصیت تهمینه و سودابه، براساس نظریة مزلو است که می‌تواند رهنمونی در بررسی دیگر شخصیت‌ها، برای شناسایی انسان خودشکوفا باشد. از این‌رو این دو شخصیت، براساس شاخص‌های هرم مزلو سنجیده می‌شوند. با بررسی این دو شخصیت، تهمینه، الگوی افراد خودشکوفا و سودابه نمونة ناشکوفایی شخصیت معرفی می‌گردد و دلایل آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد، شخصیت‌های حماسی تا چه حد به رشد انسانی دست یافته و چه اندازه با الگوهای شخصیت رشدیافتة حوزة روان‌شناسی، منطبق هستند. در میان شخصیت‌های شاهنامه، تهمینه از معاشیق داستان‌های حماسی ـ غنایی است و می‌توان شاهد ویژگی‌های افراد خودشکوفا در رفتار او بود. عشق، موضوع مشترک داستان‌های غنایی و نیازهای نظریة مزلو، تهمینه را تا خودشکوفایی پیش می‌برد و باعث رشد او می‌شود. در تقابل با تهمینه، سودابه را می‌توان مورد توجه قرارداد؛ بررسی شخصیت سودابه بیانگر ناکامی او در تأمین نیازها و گذر نکردن از پایین‌ترین سطوح آن است.

چکیده انگلیسی:

Due to the presence of human, literary works can be studied and criticized from the psychological aspect. In fact, these works are the good subject for these researches. Some works show an image of a self-actualized man. Some works show an image of a human being who has achieved self-actualization. Humanitarianism is one of the influential streams of thought in psychology in which man and his achievement of self-actualization are important topics. Maslow, as one of the pioneers of Humanitarianism, presents a model in which basic human needs are classified into five levels. This model can be studied in some works such as Shahnameh which has a human-oriented nature. This research has been done by descriptive-analytical method and its main purpose is, the study of love in the personalities of Tahmineh and Soudabeh based on Abraham Maslow's theory, which can be a good example in the study of other characters, to identify self-actualized man. Hence, these two characters are studied according to the Maslow's hierarchy of needs. By studying these two characters, we can say, Tahmineh is a woman who has achieved self- actualization and Soudabeh has failed in this case. In addition this study show the reasons of Tahmineh's success and the reasons of Soudabeh's defeat. The results of this study show that how much epic-national characters have achieved human intellectual growth and how much they correspond to the developed human characters in psychology. Among the characters of Shahnameh, Tahmineh is one of the lovers of epic-lyrical stories and one can see the characteristics of self-actualized person in her behavior. Love, which is the common theme of this lyrical story and Maslow's theory, causes tahmineh achieve self-actualization. The opposite point of Tahmineh is Soodabeh. Studying Soudabeh personality shows her failure to meet her needs and not to go beyond its lowest levels.

منابع و مأخذ:

آیدنلو، سجاد (1390)، دفتر خسروان، تهران: سخن.

اسلامی ندوشن، محمدعلی (1370)، آواها و ایماها، تهران: یزدان، چاپ چهارم.

بهزادی‌نژاد، لیلا (1395). « بررسی تطبیقی پیر در غزلیات حافظ و شش دفتر مثنوی مولانا با تکیه بر نظریات شخصیّت آبراهام مزلو»، مقطع کارشناسی ارشد، استاد راهنما: اسپرهم، دانشگاه علامه طباطبایی.

جرارد، سیدنی؛ تد لندسمن، (1386)، شخصیت سالم از دیدگاه روان‌شناسی انسان‌گرا، ترجمة فرهاد منصف، اصفهان: جهاد دانشگاهی.

حمیدیان، سعید (1383)، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید، چاپ دوم.

خسروی، اشرف؛ اسحاق طغیانی، (1389)، «تحلیل روان‌کاوانة شخصیت سودابه و رودابه (یگانه‌های دوسویه)» کاوش‌نامة زبان و ادبیات فارسی، شمارة 21، صص 9-37.

داوود نیا، نسرین؛ ناصر سراج خرمی؛ علی اکبر جولازاده اسماعیلی، (1393)، «نقد شخصیت کیخسرو براساس نظریة آبراهام مزلو»، ادبیات پهلوانی، شمارۀ 2، صص 25-46.

راس، آلن (1375)، روان‌شناسی شخصیت (نظریه‌ها و فرآیندها)، ترجمة سیاوش جمال‌فر، تهران: روان، چاپ دوم.

رضایی، سمیه (1395). «بررسی دگرگونی شخصیّت‌های داستانی در داستان کوتاه فارسی براساس نظریة مزلو»، مقطع دکتری، استاد راهنما: دهقانیان، دانشگاه هرمزگان.

زارعی، فخری؛ سیدکاظم موسوی؛ غلامحسین مددی، (1394)، «شخصیت‌پردازی با رویکرد روان‌شناختی در داستان سیاوش» کاوش‌نامة زبان و ادبیات فارسی، شمارة 30، صص 67-102.

__________________________؛ علی محمدی آسیابادی، ( 1399) «بررسی روان‌شناختی شخصیت فریدون و ضحاک بر اساس نظریۀ شخصیت آبراهام مزلو»، فنون ادبی، انتشار آنلاین: Doi: 10.22108/liar.2021.125198.1929

ستاری، رضا؛ حجت صفار حیدری؛ منیژه مهرابی کالی، (1394)، «شخصیت رستم بر اساس داستان رستم و اسفندیار در شاهنامه و نظریة خودشکوفایی آبراهام مزلو» متن­پژوهی ادبی، شمارۀ 64، صص83-109.

شاملو، سعید (1388)، مکتب‌ها و نظریه‌ها در روان‌شناسی شخصیت، تهران: رشد، چاپ نهم.

شولتز، دوان، سیدنی الن شولتز، (1398)، نظریه‌های شخصیت، ترجمة یحیی سیدمحمدی، تهران: ویرایش، چاپ چهل و سوم.

شولتس، دوآن (1397)، روان‌شناسی کمال (الگوهای شخصیت سالم)، ترجمة گیتی خوشدل، تهران: پیکان، چاپ بیست و سوم. 

شیرخدا، طاهره (1397). «بررسی عزّت نفس در شاهنامة فردوسی»، مقطع کارشناسی ارشد، استاد راهنما: گلشنی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

فردوسی، ابوالقاسم (1382)، شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، ج 2 و3، تهران: قطره، چاپ ششم.

فوردهام، فریدا (1374)، مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ، ترجمة حسین یعقوب‌پور، تهران: نشر اوجا.

فیست، جس؛ گریگوری جی فیست، (1390)، نظریه‌های شخصیت، ترجمة یحیی سیدمحمدی، تهران: روان، چاپ ششم.

کرمی، شاهیوندی (1391)، تحلیل شخصیت گشتاسپ و اسفندیار در شاهنامه با رویکرد روان‌شناسی، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه لرستان.

کریمی، یوسف (1378)، روان‌شناسی شخصیت، تهران: نشر ویرایش، چاپ پنجم.

مزلو، آبراهام (1367)، انگیزش و شخصیت، ترجمة احمد رضوانی، مشهد: آستان قدس رضوی.

__________ (1381)، زندگی در اینجا و اکنون «هنر زندگی متعالی»، ترجمۀ مهین میلانی، تهران: فرا روان.

__________ (1374)، افق‌های والاتر فطرت انسان، ترجمة احمد رضوانی، مشهد: آستان قدس رضوی.

محسنی اندیس، علی (1396). «تحلیل شخصیّت ملک الشعرا بهار براساس نظریة مزلو با تکیه بر دیوان اشعار»، مقطع کارشناسی ارشد، استاد راهنما: طایفی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

مسکوب، شاهرخ (1354)، سوگ سیاوش، تهران: خوارزمی، چاپ سوم.

Aydenloo, Sajad, (2011), Khosrows' notbook, Tehran,:Sokhan.

Behzadinezhad, L. (2016), A comparative study of the old (complete human) in HAFEZ sonnets and Mowlana’s six Masnavis, emphasizing on Abraham H. Maslow’s personality views, Master of art thesis, Allameh Tabatabai University.

Davoodnia, N., Seraj khorami, N., Joolazadeh Esmaili, A., (2014), Critique of Kaykhosrow based on the theory of Abraham Maslow, Heroic Literature Journal, no 2, pp. 25-46.

Ferdowsi, Abolghasem, (2003), Shahnameh, researcher: Said Hamidian,Vol 2 & 3, Tehran, Ghatreh, sixth edition.

Fordham, Frieda, (1995), An introduction to gungs psychology, translator: Hosein Yaghoobpoor, Tehran: Ujaa.

Feist, Jess, Feist, Gregor (2011), Theories of personality, translator: Yahya seyed mohammadi,Tehran: Ravan, sixth edition.

Hamidian, Said, (2004), An introduction to Ferdowsi's thought and art,Tehran, Nahid, second edition.

Islami Nodushan, Mohammad Ali, (1991), Sounds and allusions, Tehran, Yazdan, forth edition.

Jerard, Sidney M, ‎Landsman, Ted, Healthy, (2007) Personality: an approach from the viewpoint of humanistic psychology, traslotor: Farhad Monsef, Isfahan: Iranian book student agency.

Karami Shahivandi, (2012), Analysis of the character of Goshtasp and Esfandiar in Shahnameh based on psychological approach, Master of art thesis, Human science department, Lorestan University.

Karimi, Yusef (1999),  Personality psychology Tehran: Virayesh, fifth edition.

Khosrawi, Ashraf, Toghiyani, Ishaq (2010), Psychoanalytic analysis of the personality of Soodabeh and Rudabeh, Journal of Exploring Persian Language and Literature, no. 21, pp. 9-37.

Meskoob, shahrokh, (1975), Siavash Mourning, Tehran: Kharazmi, third edition.

Mohseni Andis, A. (2017), The analysis of Malek-Al-Sho’ara Bahar’s personality on the basis of Maslow’s theory emphasizing on Divan-e-Ash’ar, Master of art thesis, Allameh Tabatabai University.

Moslow, Abraham, (1988), Motivation and personality, translator: Ahmad Rezvani, Mashhad: Astan Qods Razavi.

Moslow, Abraham, (2002), ‎The Farther reaches of human nature, translator: Ahmad Rezvani, Mashhad: Astan Qods Razavi.

Moslow, Abraham, (2002), Life here and now, translator: Mahin Milani, Tehran: Fara Ravan.

Rezaei, S. (2016), A Study in the Transformation of Characters of Persian Short Stories to the Theory of Mazlow, Ph.D thesis, Hormozgan University Publications.

Ross, Alan O, (1996), Personality: theories and processes, translator: Siavash Jamalfar, Tehran: Ravan, second edition.

Sattari, Reza, Safar heidari, Hojat, Mehrabi kali, Manijheh (2015), Rostam's character based on the story of Rostam and Esfandiar in Shahnameh and Abraham Maslow's theory of self-actualization, Literary Text Research journal, no 64, pp. 83-109.

Schultz, Duane P (2018), Growth psychology: models of the healthy personality, translator: Giti Khoshdel,Tehran: Peykan, townty third edition.

Schultz, Duane P & Sydney Ellen (2019), Theories of personality, translator: Yahya seyed mohammadi, Tehran: Virayesh, forthy third edition.

Shamlu, Said (2009), Schools and theories of personality,Tehran, Roshd, ninth edition.

Shirekhoda, T. (2018), Self-esteem in Shahnameh Ferdowsi, Master of art thesis, Human science department, Azad University of Tehran Publications.

Zarei Fakhri, Mousavi, Seyed kazem, Madadi, Qolamhosein (2015), Characterization with a psychological approach in Siavash's story, Journal of Exploring Persian Language and Literature, no 30, pp. 67-102.

Zarei Fakhri, Mohammadi Asiabadi, Ali (2020) Psychological study of Fereydoun and Zahak's personality based on Abraham Maslow's Personality Theory, Journal of Literary Art, Doi: 10.22108/liar.2021.125198.1929