تحلیل الگوهای همدید دو رخداد سنگین‌ترین بارش‌های حوضه سد زاینده رود

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

شهیده دهقان ¹ , امیر گندمکار ² , علیرضا عباسی ³

1 - گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران
2 - گروه جغرافیا، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
3 - گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

تاریخ دریافت : 1402/03/13 تاریخ پذیرش : 1402/05/05 تاریخ انتشار : 1402/11/01

کلید واژه: ارتفاع ژئوپتانسیل, بارش سنگین, الگوهای همدید, حوضه سد زاینده رود,

چکیده مقاله :

بارش یکی از مهمترین عناصر اقلیمی است و به خصوص زمانی که بارش‌های سنگین رخ دهد اهمیت آن بیشتر می‌شود. بررسی بارش و یا بارش‌های سنگین یک منطقه نیازمند تحلیل الگوهای همدید می‌باشد. این پژوهش با هدف بررسی بارش‌های سنگین حوضه آبریز سد زاینده رود صورت گرفته است. برای این منظور از داده‌های بارش روزانه ایستگاه‌های کوهرنگ، فریدون شهر، شهرکرد، داران، پل زمان خان، فرخ شهر، چادگان و سامان طی دوره آماری 2019-1958 استفاده شد. پس از بررسی داده‌ها دو رخداد بارش در تاریخ‌های 7/1/2004 و 12/3/2005 که بارش‌های سنگین (بارش بالای 20 میلی متر) در منطقه مورد مطالعه رخ داده انتخاب و الگوهای همدید آن مورد تحلیل قرار گرفته است. داده‌های مربوط به ارتفاع ژئوپتانسیل سه تراز 500، 700 و 850 هکتوپاسکال از سایت نوآ دریافت و در نرم افزار Arc Gis نقشه های آن ترسیم شد. نتایج به دست آمده نشان داد بارش های سنگین در حوضه مورد مطالعه زمانی رخ می‌دهد که هوای سرد در عرض‌های بالاتر به سمت عرض‌های پایین‌تر حرکت کرده و بر روی دریای سرخ و مدیترانه رطوبت لازم را کسب کرده باشند. زمانی که محور تراف در شرق مدیترانه قرار گیرد و رطوبت فراوان نیز داشته باشد باعث ایجاد بارش‌های سنگین در منطقه مورد مطالعه می‌شود. در مجموع می‌توان بیان نمود که شدیدترین بارش‌ها در منطقه مورد مطالعه در اسفندماه رخ می‌دهد و سیستم‌های مدیترانه‌ای و سودانی مسبب رخداد بارش‌های سنگین در این منطقه می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

Precipitation is one of the most important climatic elements, and its importance increases especially when heavy rains occur. Investigating rainfall or heavy rainfall in a region requires analysis of synoptic patterns. This research was conducted with the aim of investigating the heavy rains in the catchment area of Zayandeh Rood Dam. For this purpose, the daily rainfall data of Kohrang, Fereydon Shahr, Shahrekord, Daran, Pol Zaman Khan, Farrokh Shahr, Chadegan and Saman stations during the statistical period of 1958-2019 were used. After examining the data, two rainfall events on 7/1/2004 and 12/3/2005, which were heavy rains (rainfall above 20 mm) in the study area, were selected and their co-occurrence patterns were analyzed. The data related to geopotential height of three levels of 500, 700 and 850 hectopascals was obtained from the NOAA site and its maps were drawn in Arc Gis software. The obtained results showed that heavy rains occur in the studied basin when cold air in higher latitudes moves to lower latitudes and obtains the necessary moisture over the Red Sea and the Mediterranean. When the trough axis is located in the eastern Mediterranean and there is a lot of humidity, it causes heavy rains in the studied area. In general, it can be stated that the heaviest rains in the studied area occur in March and the Mediterranean and Sudanese systems cause heavy rains in this area.

منابع و مأخذ:

بیرانوند، ابراهیم و دیگران (1401). تحلیل آماری- سینوپتیکی بارش‌های سنگین منجر به سیلاب فروردین 1398 در حوضه آبریز درود بروجرد. مخاطرات محیط طبیعی. 11 (32)، 188-169.

پرنده خوزانی، اکرم؛ لشکری، حسن (1390). بررسی سینوپتیکی بارشهای سنگین در جنوب ایران. مجله برنامه ریزی محیطی. 22 (41)، 136-129.

ثقفی، مریم و دیگران (1402). ناحیه بندی و واکاوی بارش‌های فراگیر در نواحی بارشی ایران در بازه آماری 30 ساله (2016-1987). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. 23 (71)، 121-103.

جهانبخش، سعید؛ ذوالفقاری، حسن (1381). بررسی الگوی سینوپتیک بارش‌های روزانه در غرب ایران. فصلنامنه تحقیقات جغرافیایی. 16،17 (63،64)، 257-234.

حسنوند، زیبا و دیگران (1401). تحلیل آماری- همدید بارشهای سنگین دو حوضه آبریز کرخه و دز. نشریه پژوهش‌های اقلیم شناسی. 13 (52)، 53-37.

خوشحال، جواد؛ خسروی، محمود؛ نظری‌پور، حمید (1386). شناسایی منشأ و مسیر رطوبت بارش‌های فوق سنگین استان بوشهر. مجله جغرافیا و توسعه. 7 (16)، 28-7.

رحیمی، داریوش؛ علیزاده، تیمور (1389). تحلیل آماری- همدید بارش‌های سنگین مناطق خشک ایران. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای. 8 (14)، 69-51.

عزیزی، قاسم؛ نیری، معصومه؛ رستمی، شیما (1388). تحلیل سینوپتیک بارش‌های سنگین در غرب کشور. فصلنامه جغرافیای طبیعی. 1 (4)، 13-1.

علیجانی، بهلول (1385). اقلیم شناسی سینوپتیک. چاپ دوم. تهران: انتشارات سمت.

کرمپور، مصطفی و دیگران (1392). بررسی الگوهای همدیدی بارش‌های سیل آسا در استان لرستان. فصلنامه فضای جغرافیایی. 13 (43)، 113-99.

کیخسروی، قاسم؛ شکیبا، علیرضا؛ حمیدپور، پگاه (1401). تحلیل الگوهای همدیدی و ترمودینامیک منجر به بارش‌های ابر سنگین و برآورد پهنه آبی حاصل از بارش‌ها درحوضه آبخیز کرخه. فصلنامه مطالعات جغرافیایی نواحی ساحلی. 3 (1)، 100-83.

گوهری، فاطمه؛ حاجی محمدی، حسن؛ حاجی وندی، سمیه (1401). شناسایی مکانیسم جوی حاکم بر رخداد ناهنجاری‌های شدید بارشی شرق ایران. پژوهش‌های تغییرات آب و هوایی. 3 (10)، 46-33.

متولی طاهر، فاطمه زهرا؛ احمدی گیوی، فرهنگ؛ ایران نژاد، پرویز (1394، اردیبهشت). بررسی همدیدی بارشهای فرین استان مازندران در ماه اکتبر. کنفرانس هواشناسی ایران، یزد.

Al-Hatrushi, S. & Yassine, C. (2009). Synoptic aspects of winter rainfall variability in Oman. Atmospheric Research. 95 (4), 470–486.

Albert, P. et al (2014). A new season definition based on classified daily synoptic system: An example for the eastern Meditrranea. Int. J. Climatol. 24 (8), 1013 -1021.

Carvalho, L.M.V.; Jones, C. & Liebmann, B. (2002). Extreme precipitation events in southeastern south America and large-scale convective patterns in the South Atlantic Convergence Zone. J. Climate. 15, 2377-2394.

Chavan, S. R. & Srinivas, V. V. (2021). Evaluation of three approaches to probable maximum precipitation estimation: A study on two Indian river basins. Theoretical and Applied Climatology 144, 731–749.

Huth, R. (1996). An intercomparison of computer-assisted circulation classification methods. International Journal of Climatolog y. 16 (8), 893-922.

Luo, Y. et al (2016). Synoptic Situations of Extreme Hourly Precipitation over china. Journal of Climate. 29 (24), 8703 -8719.

Steensen, B.M.; ´Olafson, H. & Jonassen, M. O. (2011). An extreme precipitation event in Central Norway. Tellus, No. 63A, pp. 675-686.

Zhai, P. et al (2005). Trends in total precipitation and frequency of daily precipitation extremes over China. J. Climate. 18 (7), 1096-1108.

متن کامل:



 

تحلیل الگوهای همدید دو رخداد سنگین ترین بارش های

حوضه سد زاینده رود

 

 

 

 

چکیده

بارش یکی از مهمترین عناصر اقلیمی است و به خصوص زمانی که بارش های سنگین رخ دهد اهمیت آن بیشتر می شود. بررسی بارش و یا بارش های سنگین یک منطقه نیازمند تحلیل الگوهای همدید می باشد. این پژوهش با هدف بررسی بارش های سنگین حوضه آبریز سد زاینده رود صورت گرفته است. برای این منظور از داده های بارش روزانه ایستگاه های کوهرنگ، فریدون شهر، شهرکرد، داران، پل زمان خان، فرخ شهر، چادگان و سامان طی دوره آماری 2019-1958 استفاده شد. پس از بررسی داده ها دو رخداد بارش در تاریخ های 7/1/2004 و 12/3/2005 که بارش های سنگین (بارش بالای 20 میلی متر) در منطقه مورد مطالعه رخ داده انتخاب و الگوهای همدید آن مورد تحلیل قرار گرفته است. داده های مربوط به ارتفاع ژئوپتانسیل سه تراز 500، 700 و 850 هکتوپاسکال از سایت نوآ دریافت و در نرم افزار Arc Gis نقشه های آن ترسیم شد. نتایج به دست آمده نشان داد بارش های سنگین در حوضه مورد مطالعه زمانی رخ می دهد که هوای سرد در عرض های بالاتر به سمت عرض های پایین تر حرکت کرده و بر روی دریای سرخ و مدیترانه رطوبت لازم را کسب کرده باشند. زمانی که محور تراف در شرق مدیترانه قرار گیرد و رطوبت فراوان نیز داشته باشد باعث ایجاد بارش های سنگین در منطقه مورد مطالعه می شود. در مجموع می توان بیان نمود که شدیدترین بارش ها در منطقه مورد مطالعه در اسفندماه رخ می دهد و سیستم های مدیترانه ای و سودانی مسبب رخداد بارش های سنگین در این منطقه می باشد.

کلمات کلیدی: ارتفاع ژئوپتانسیل، الگوهای همدید، بارش سنگین، حوضه سد زاینده رود

 

مقدمه

بارش پدیده ای حاصل از اندرکنش های پیچیده ی جو است و میان رویداد های اقلیمی، با توجه به نقش حیاتی آن اهمیت ویژه ای دارد و نسبت به پدیده های اقلیمی دیگر از پیچیدگی رفتاری چشمگیرتری برخوردار است. در هر مکانی، بارش زمانی اتفاق می افتد که هوای مرطوب و عامل صعود فراهم شود. هر دوی این شرایط به وسیله الگوهای گردشی فراهم می شوند (علیجانی، 1385). كشور ايران به دليـل موقعيـت خـاص جغرافيـايي، از آب و هـواي متنـوعي برخـوردار اسـت. بارشهاي سالانه اندك با نوسان هاي شديد، رگباري و كوتاه مدت بـودن، از ويژگـي بـارز هـاي رژيم بارش ها در ايران است (عليجاني، 1381). بررسی متغیرهای اقلیم شناسی مانند بارش در یک مکان و زمان معین نشان می دهد که این متغیرها شدیداً تحت تأثیر الگوهای گردش جوی هستند (هس، 1996). کشور ایران از نظر آب وهوایی در فصل سرد سال با توده هوایی مختلف از کانون هاي گوناگون قرار می گیرد که با ایجاد تغییـرات مکانی و زمانی، موجب تنوع اقلیمی در سطح کشور می شود. یکی از سامانه های موثر سرد سال بر روی حوضه مورد مطالعه، سامانه مدیترانه ای است که در اثر نفوذ هوای سرد اروپا در عرضهای بالا به سمت عرضهای پایین کشیده شده است. هوای گرم و مرطوب دریای سرخ و نیمه جنوبی کشور به سمت نواحی داخلی و حوضه سد زاینده رود انتقال یافته، این سیستم بر روی حوضه سد زاینده رود موثر بوده و باعث ایجاد بارش های سنگین در منطقه شده است. با توجه به انچه گفته شد نقش سامانه بارشی مدیترانه ای و سودانی در بارشهای نیمه جنوبی و یا حتی نیمه شمالی ایران، مهم و قابل توجه می باشد. از آنجا که خشکسالی و ترسالی نیمه جنوبی ایران بیشتر متوجه این سامانه بوده لذا بررسی همدیدی بارشهای ناشی از این سامانه در حوضه سد زاینده رود از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد. در رابطه با بارش های سنگین مطالعات بسیاری تاکنون صورت گرفته از جمله: کاروالهو و همکاران (2002)، بارش های سنگین جنوب شرق آمریکای جنوبی را بررسی کرده و دریافتند توزیع ناحیه ای بارش های سنگین منطقه مورد مطالعه، به شدت و شکل همرفت در این مرکز بستگی دارد. ژای و همکاران (2005) تغییرات زمانی بارش های فرین چین را مطالعه کرده و نتیجه گرفتند که طی دوره مورد مطالعه تعداد روزهای بارانی کاهش، ولی شدت بارش افزایش یافته است. الحتروشی و همکاران (2009) ناهنجاری های بارشی کشور عمان را بررسی و تغییرات ناوه مدیترانه را باعث ایجاد بارش های سنگین در منطقه دانسته اند. استنسن و همکاران (2011)، در بررسی بارشهای سنگین نروژ مرکزی دریافتند بارشهای منطقه با عوامل توپوگرافی محلی ارتباط دارند. آلبرت و همکاران (2014) بارش های مدیترانه را بررسی و سامانه سودانی را به عنوان عامل ایجاد بارش های آن معرفی کردند. لئو و همکاران (2016) بارش های سنگین چین را بررسی و الگوهای موثر در ایجاد این بارش ها را شناسایی کردند. چاوان و سرینیواس (2021) بارش های حوضه هند را بررسی و نتایج نشان داد که داده‌های بارندگی دو حوضه رودخانه ویژگی‌های چندفراکتالی می باشند. جهانبخش و ذوالفقاری (1385) به بارش های روزانه در غرب ایران پرداختند و نتیجه گرفتند محور فرود و مراکز کم فشار، شدت فعالیت و فراوانی وقوع و مسیر حرکت آنها عامل ایجاد بارش ها می باشد. خوشحال و خسروی (1386) منشأ و مسیر رطوبت بارش های فوق سنگین استان بوشهر را بررسی و نتیجه گرفتند منابع تأمین رطوبت این گونه بارش ها مناطق حاره ای شرق آفریقا، اقیانوس هند، دریای عرب، خلیج عدن و خلیج فارس می باشد. عزیزی و همکاران (1388) بارشهای سنگین غرب ایران را بررسی و دریافتند سیستم کم فشار دریای مدیترانه و زبانه کم فشار سودانی باعث بارندگی های این منطقه شده است. رحیمی و همکاران (1389) در بررسی آماری همدید بارشهای مناطق خشک ایران بیان کردند مهمترین عامل شکل گیری بارش های سنگین استان کرمان حرکت رو به شرق و تقویت فرود شرق مدیترانه در تروپوسفر میانی می باشد. پرنده و لشکری (1390) در بررسی بارشهای سنگین جنوب ایران به این نتیجه رسیدند که پرفشار سیبری و پرفشار آزور نقش اصلی و کنترل کننده در سطح زمین دارند. کرمپور و همکاران (1392: 99)، در مطالعه ای الگوهای همدید بارشهای سیل آسا در استان لرستان را بررسی و نتیجه گرفتند بارشهای سنگین استان لرستان از 4 الگو پیروی می کنند. متولی طاهر و همکاران (1394)، بارشهای فرین استان مازندران را بررسی و نتیجه گرفتند تشدید فرارفت های دما و رطوبت باعث رخداد بارش سنگین در منطقه می شود. بیرانوند و همکاران (1401) بارش های سنگین منجر به سیلاب در حوضه درود بروجرد را بررسی و نتیجه گرفتند در روزهای مورد مطالعه وجود یک ناوه عمیق با یک هسته بسته‌ شده بر روی شرق دریای مدیترانه و قرارگیری غرب ایران در بخش جلویی یک ناوه بسیار عمیق شرایط صعود و ورود سیستم‌های کم‌فشار را برای غرب کشور و در نتیجه بارش های سنگین منطقه فراهم کرده است. گوهری و همکاران (1401) ناهنجاری های شدید بارشی غرب ایران را بررسی و نتیجه گفتند قرارگیري منطقـه مورد مطالعه در زیر هسته همگرایی فوقانی رودباد از دلایل وقوع و استمرار ناهنجاريهاي شدید بارشی در منطقه می باشد. ثقفی و همکاران (1402) بارش های فراگیر ایران را بررسی و نتیجه گرفتند هفت پهنه بارشی در ایران وجود دارد.

 

داده ها و روش تحقیق

حوضه سد زاینده رود با مساحت 4129 کیلومترمربع در طول جغرافیایی 50 درجه تا 50 درجه و 45 دقیقه و 36 ثانیه و عرض جغرافیایی 32 درجه و 18 دقیقه تا 33 درجه و 11 دقیقه و 24 ثانیه قرار گرفته است. این حوضه شامل زیر حوضه های چادگان، چله خان، بویین داران، یان چشمه چل گرد (کوهرنگ)، قلعه شاهرخ، دامنه می باشد. در شکل (1) موقعیت جغرافیایی این حوضه و در شکل (2) لایه ناهمواری های این حوضه نشان داده شده است.

شکل 1- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

 

 

 

شکل 2- ناهمواری های منطقه مورد مطالعه

 

در این پژوهش به بررسی بارش های سنگین حوضه سد زاینده رود پرداخته شده است. ابتدا داده های بارش روزانه ایستگاه های کوهرنگ، فریدون شهر، شهرکرد، داران، پل زمان خان، فرخ شهر، چادگان و سامان واقع در حوضه سد زاینده رود و اطراف حوضه از سازمان سینوپتیک هواشناسی کشور طی دوره آماری 60 ساله (1958-2019) جمع آوری شد. سپس بارش های بیش از 20 میلی متر مشخص گردیدند. با توجه به اینکه در دو تاریخ 7/1/2004 و 12/3/2005 بیشترین بارش های سنگین در منطقه مورد مطالعه مشاهده شده بود لذا در این پژوهش به بررسی الگوهای همدید در این دو تاریخ پرداخته شد. در این راستا داده های مربوط به ارتفاع ژئوپتانسیل از سه تراز 500، 700 و 850 هکتوپاسکال از سایت نوآ استخراج شد. سپس نقشه های آن در نرم افزار Arc Gis ترسیم شدند. در جدول (1) مقدار بارش ایستگاه های مورد مطالعه در دو تاریخ مورد مطالعه ارائه شده است.

جدول 1- مقدار بارش روزانه ایستگاه های مورد مطالعه

نام ایستگاه	7/1/2004	12/3/2005
کوهرنگ	120	177
فریدون شهر	34	73
شهرکرد	37	49
داران	0	0
پل زمان خان	0	0
فرخ شهر	0	0
چادگان	0	0
سامان	0	0

 

یافته های تحقیق

در تحلیل سینوپتیکی بارش ها از نقشه های روزانه سطح زمین و داده های سطوح 500و700و850هکتوپاسکال استفاده شده است. در شکل های (2) تا (4) نقشه های مربوط به تراز های 500، 700 و 850 هکتوپاسکال روز 7/1/2004 ارائه شده است. همان گونه که مشاهده می شود در این روز سیستم سرد چاله ای که روی مدیترانه مستقرشده بود به سمت غرب ترکیه حرکت کرده و از شمال غرب تا جنوب غرب تحت تاثیر این توده هوای سرد بوده است. در ترازهای مختلف جو ناوه بسیار عمیقی در عرض50 درجه شمالی تا 20 درجه مشاهده شده که سبب ریزش هوای سرد عرض های بالایی به عرض جنوبی شده است. با صعود هوای گرم و مرطوب در نواحی عربستان و دریای عمان و خلیج فارس رطوبت حاصل از دریای مدیترانه و دریای سرخ بر روی نواحی جنوب غربی، غربی و سپس مرکزی کشور تخلیه شده و حوضه زاینده رود نیز تحت تاثیر آن قرار گرفته است.

شکل 2- الگوی ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکال روز 7/1/2004

 

شکل 3- الگوی ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 700 هکتوپاسکال روز 7/1/2004

 

شکل 4- الگوی ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 850 هکتوپاسکال روز 7/1/2004

 

با توجه به شکل های (5) تا (7) در روز 12/3/2005 مرکز پرفشاری در دریای مدیترانه تشکیل شده است. محور این مرکز به صورت مورب به سوی عربستان و ایران امتداد خواهد داشت. محور فرود ناوه از منطقه عربستان تا ارمنستان گسترش می یابد.  آرایش خطوط به صورت شیب جنوب غربی - شمال شرقی نشان دهنده ایجاد الگوی باران زا می باشد. بارش بیشتر در مناطق با تمرکز بر روی بخش های غربی، جنوبی، شرقی و شمال شرقی تداوم داشته است. در روز بعد همان سیستم بر روی ایران با پیشروی بر روی مناطق مرکزی و جنوب شرق ریزش یافته و استقرار خواهد داشت. 

 

 

 

شکل 5- الگوی ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکال روز 12/3/2005

 

شکل 6- الگوی ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 700 هکتوپاسکال روز 12/3/2005

 

شکل 7- الگوی ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 850 هکتوپاسکال روز 12/3/2005

 

نتیجه گیری

از آنجا كه براي ايجاد بارش های سنگین، عامـل رطوبـت مهـم تـر از صـعود می باشـد، شناسایی منبع و منشا رطوبت بارش سنگین، ضروری به نظر می رسد. بدین منظور با واکاوی نقشه های سینوپتیکی در ترازهای مختلف جو منشا و مسیر رطوبت بارش های مورد بررسی شناسایی گردید. نتایج حاصل از این پژوهش نشـان می دهد زمانی که ناوه شرق اروپا با ناوه شرق مدیترانه یا ناوه دریای سرخ یکی می شود، بارشهای سنگین تری در حوضه رخ می دهد. سیستم های سینوپتیکی مدیترانه ای و سودانی زمانی که به عرضهای پایین منتقل شده باعث ایجاد بارش های سنگینی در منطقه مورد مطالعه می شوند. در این منطقه بیشتر بارشهای سنگین در فصل زمستان به ویژه اسفند ماه تحت تاثیر سیستم مدیترانه ای و سودانی ایجاد بارش می شود. در نتیجه، سامانه بارشی مدیترانه در برخورد با رطوبت سودانی و خلیج فارس مرطوب تر شده و از جنوب و جنوب غرب به داخل ایران و حوضه سد زاینده رود نفوذ کرده اند. در نهایت می توان بیان کرد که بارشهای سنگین بیش از 20 میلی متر در حوضه سد زاینده رود با نفوذ هوای سرد در عرض های بالا به سمت عرض های پایین، رطـوبت آنها از درياي سرخ و مديترانه و سودانی تامین می شود. با قرار گیری محور تراف در شرق مدیترانه و عربستان و با افزایش رطوبت باعث ایجاد بارش های سنگین بر روی حوضه سد زاینده رود ایجاد می شوند. بیرانوند و همکاران (1401) نشان دادند در حوضه آبریز درود بروجرد وجود یک ناوه عمیق بر روی شرق دریای مدیترانه و قرارگیری غرب ایران جلوی یک ناوه بسیار عمیق باعث رخداد بارش های سنگین شده است. حسنوند و همکاران (1401) بیان کردند سامانه سودانی و مدیترانه ای باعث بارش های سنگین در حوضه کرخه و دز شده است. کیخسروی و همکاران (1401) نیز بیان کردند که در حوضه آبخیز کرخه سامانه مدیترانه ای یکی از عوامل اصلی بارش های سنگین حوضه می باشد. با توجه به اینکه در پژوهش حاضر نیز سامانه مدیترانه ای و سودانی نقش اصلی در بارش های سنگین منطقه مورد مطالعه داشته اند لذا نتایج حاصل از این پژوهش با پژوهش های دیگری نیز که بر روی بارش های سنگین انجام شده است هماهنگ می باشد.

 

 

 

منابع

بیرانوند، ابراهیم، گندمکار، امیر، عباسی، علیرضا، خداقلی، مرتضی، 1401، تحلیل آماری-سینوپتیکی بارش‌های سنگین منجر به سیلاب فروردین 1398 در حوضه آبریز درود بروجرد، 11 (32)، 188-169.

پرنده خوزانی، اکرم، لشکری، حسن، 1390، بررسی سینوپتیکی بارشهای سنگین در جنوب ایران، مجله برنامه ریزی محیطی، شماره 41، صص 136-129.

ثقفی، مریم، براتی، غلامرضا، علیجانی، بهلول، مرادی، محمد، 1402، ناحیه بندی و واکاوی بارش های فراگیر در نواحی بارشی ایران در بازه آماری 30 ساله (2016-1987)، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 23 (71)، 121-103.

جهانبخش، سعید، ذوالفقاری، حسن، 1385، بررسی الگوی سینوپتیک بارش های روزانه در غرب ایران، فصلنامنه تحقیقات جغرافیایی، صص 257-234.

حسنوند، زیبا، یاراحمدی، داریوش، لشکری، حسن، میرهاشمی، حمید، 1401، تحلیل آماری- همدید بارشهای سنگین دو حوضه آبریز کرخه و دز، نشریه پژوهش های اقلیم شناسی، 13(52)، صص 53-37.

خوشحال، جواد، خسروی، محمود، نظری پور، حمید، 1386، شناسایی منشأو مسیر رطوبت بارش های فوق سنگین استان بوشهر، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 16، صص 28-7.

رحیمی، داریوش، علیزاده، تیمور، 1389، تحلیل آماری- همدید بارش های سنگین مناطق خشک ایران، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره 14، صص 69-51.

عزیزی، قاسم، نیری، معصومه، رستمی، شیما، 1388، تحلیل سینوپتیک بارش های سنگین در غرب کشور، فصلنامه جغرافیای طبیعی ، سال اول، شماره 4.

علیجانی، بهلول، 1385، اقلیم شناسی سینوپتیک، چاپ دوم، انتشارات سمت.

کرمپور، مصطفی، معصوم پورسماکوش، جعفر، میری، مرتضی، بوسفی، یداله، 1392، بررسی الگوهای همدیدی بارشهای سیل آسا در استان لرستان، فصلنامه فضای جغرافیایی، شماره 43، صص 113-99.

کیخسروی، قاسم، شکیبا، علیرضا، حمیدپور، پگاه، 1401، تحلیل الگوهای همدیدی و ترمودینامیک منجر به بارش‌های ابر سنگین و برآورد پهنه آبی حاصل از بارش‌ها درحوضه آبخیز کرخه، فصلنامه مطالعات جغرافیایی نواحی ساحلی، دوره 3، شماره 1، صص 100-83.

گوهری، فاطمه، حاجی محمدی، حسن، حاجی وندی، سمیه، 1401، شناسایی مکانیسم جوی حاکم بر رخداد ناهنجاری‌های شدید بارشی شرق ایران، پژوهش های تغییرات آب و هوایی، 3 (10)، 33-46.

متولی طاهر، فاطمه زهرا، احمدی گیوی، فرهنگ، ایران نژاد، پرویز، 1394، بررسی همديدي بارشهاي فرين استان مازندران در ماه اکتبر، کنفرانس هواشناسی ایران، یزد، اردیبهشت 1394

Al-Hatrushi, S., and Yassine, C. (2009). Synoptic aspects of winter rainfall variability in Oman, Atmospheric Research 95, 470–486.

Albert, Pinhas . Osetinsky, I., Ziv, Baruch., Shafir, H . (2014 ) , A new season definition based on classified daily synoptic system: An example for the eastern Meditrranea n. Int.J. Climatol. 24: 1013 -1021

Carvalho, L. M. V., Jones, C., Liebmann, B., 2002, Extreme precipitation events in southeastern south America and large-scale convective patterns in the South Atlantic Convergence Zone, J. climate, No. 15, pp. 2377-2394.

Chavan, Sagar Rohidas, Srinivas, V. V., 2021, Evaluation of three approaches to probable maximum precipitation estimation: a study on two Indian river basins, Theoretical and Applied Climatology, 144, 731–749.

Huth, R. 1996. An intercomparison of computer-assisted circulation classification methods. International journal of climatology

Luo, Y., Wu, M., M., Ren, F., Li, J., Wong, W.K. (2016 ). Synoptic Situations of Extreme Hourly Precipitation over china. Journal of climate, 29(24 ): 8703 -8719.

Steensen, B., M., ´Olafson, H., and Jonassen, M., O., 2011, An extreme precipitation event in Central Norway, Tellus, No. 63A, pp. 675-686.

Zhai, P., Zhang, X., Wan, H. and Pan, X., 2005, Trends in Total Precipitation and Frequency of Daily Precipitation Extremes over China, J. Climate, No. 18, pp. 1096-1108.

 

Abstract

Precipitation is one of the most important climatic elements, and its importance increases especially when heavy rains occur. Investigating rainfall or heavy rainfall in a region requires analysis of synoptic patterns. This research was conducted with the aim of investigating the heavy rains in the catchment area of Zayandeh Rood Dam. For this purpose, the daily rainfall data of Kohrang, Fereydon Shahr, Shahrekord, Daran, Pol Zaman Khan, Farrokh Shahr, Chadegan and Saman stations during the statistical period of 1958-2019 were used. After examining the data, two rainfall events on 7/1/2004 and 12/3/2005, which were heavy rains (rainfall above 20 mm) in the study area, were selected and their co-occurrence patterns were analyzed. The data related to geopotential height of three levels of 500, 700 and 850 hectopascals was obtained from the NOAA site and its maps were drawn in Arc Gis software. The obtained results showed that heavy rains occur in the studied basin when cold air in higher latitudes moves to lower latitudes and obtains the necessary moisture over the Red Sea and the Mediterranean. When the trough axis is located in the eastern Mediterranean and there is a lot of humidity, it causes heavy rains in the studied area. In general, it can be stated that the heaviest rains in the studied area occur in March and the Mediterranean and Sudanese systems cause heavy rains in this area.

 

Key words: Geopotential height, Synoptic Patterns, Heavy Rainfall, Zayandeh Rood Dam Basin

 

6

 

---