بررسی نقش توانمندی ها و محدودیت های ژئومورفولوژیک در تولید فضای شهر با استفاده از GIS (مطالعه موردی: شهر سمنان)

محورهای موضوعی : ژئومورفولوژی

محمدرضا زندمقدم ¹ ( استادیار، گروه جغرافیا، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران )

تاریخ دریافت : 1398/10/08 تاریخ پذیرش : 1398/12/18 تاریخ انتشار : 1399/02/01

کلید واژه: شهر, سمنان, توسعه شهری, ژئومورفولوژی شهری, نرم افزار GIS,

چکیده مقاله :

فرایندهای طبیعی به ویژه ژئومورفولوژی نقش مهمی درروند مکانیابی، برنامه ریزی و توسعه شهرها بر عهده دارد. به نحوی که از گذشته تاکنون سعی شده که بهترین مکان به لحاظ محیطی وژئوموفولوژیک برای استقرار و روند توسعه فیزیکی شهرها در نظر گرفته شود. در پژوهش حاضر به بررسی ژئومورفولوژی کاربردی و نقش آن در توسعه فیزیکی شهر سمنان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و تکنیکهای ارزیابی چند معیاره تحلیل سلسله مراتبی (AHP) پرداخته شده است. برای این کار معیارهای مؤثر از جمله: ارتفاع، شیب، جهت شیب، لیتولوژی و فاصله از گسل استفاده شده است. هرکدام از معیارهای مورد بررسی طبق نظر کارشناسی و با استفاده از نرم افزار Expert choice وزن دهی ودرجه اهمیت هر کدام از آنها مشخص شد. در نهایت با استفاده از روش ترکیبی منطق فازی و سیستم اطلاعات جغرافیائی مکان گزینی انجام و با توجه به مقایسه تحلیلی، پهنه های مناسب وضع موجود شهر ونقشه ژئومورفولوژی منطقه بر اساس نقاط بحرانی با پهنه های مناسب حاصل از تحلیل سلسله مراتبی و g.i.s انجام گرفت. نتایج حاکی از این است که نقش عوامل ژئومورفولوژی در مکان گزینی شهر سمنان بسیار مؤثرتر از دیگر عوامل محیطی بوده است.همچنین تحلیل داده ها نشان می دهد که شهر سمنان در معرض تهدید عوامل مختلف محیطی قرار دارند. برخی از آنها همچون عوامل لیتولوژی به صورت جدی محدودیت ایجاد کرده وممکن است در آینده شرایط نامناسبی را برای وقوع سایر مخاطرات محیطی پدید آورد. به این منظور باید به تبعیت از فرایندهای ژئومورفولوژیک روند گسترش شهر امتداد یابد.

چکیده انگلیسی:

Natural processes, especially geomorphology, play an important role in locating, planning and developing cities. In the past, so far, we have tried to find the best place for geo-morphological and environmental conditions for the development and physical development of cities. In this research, the applied geomorphology and its role in the physical development of Semnan city using Geographic Information System (GIS) and multi-criteria analytical hierarchical analysis (AHP) techniques have been investigated. For this purpose, effective criteria such as height, gradient, gradient direction, lithology and distance from fault are used. Each of the criteria was evaluated according to expert judgment and using Expertchoice software, weighting and importance of each of them was determined. Finally, using the fuzzy logic and geographic information system combination method, and according to the analytical comparison, the appropriate zones of the current situation of the city and the geomorphology of the region based on the critical points with the appropriate areas derived from the hierarchical analysis and the g.i.s Took The results of this research indicate that the role of geomorphologic factors in the location of Semnan is much more effective than other environmental factors.Also, data analysis shows that the city of Semnan is exposed to various environmental factors. Several of these factors, such as literacy, are severely restricted and may in the future create inappropriate conditions for the occurrence of other environmental hazards. To this end, the extension of the city must follow the geomorphological processes

منابع و مأخذ:

احمدی، عبدالمجید؛تقی حیدری وهایده آراء (۱۳۸۹)، ارزیابی نقش دانش ژئومورفولوژی در توسعه فیزیکی شهر با استفاده از (GIS) نمونه موردی: شهر زنجان، همایش کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی محیطی، خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد،

اداره تحقیقات زیست محیطی استان سمنان (1366)، طرح بررسی و ارزیابی اثرات توسعه محیط استان سمنان، نشریه شماره 15،ص 26

اداره صنایع استان سمنان (1369)، طرح گسترش شهرک صنعتی سمنان، مشاورین انرژی و صنعت، گزارش 1852،ص 243

برنجیان، مهدی؛ مرتضی طالبیان و عباس بحرودی (۱۳۹۰)، شواهد جنبان بودن گسل عطاری، سی امین گردهمایی علوم زمین، تهران، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

جباری و همکاران (1386)، ژئومورفولوژی مناطق شهری،تهران، انتشارات سمت

جداری عیوضی، جمشید (1374)، جغرافیای آبها،تهران، انتشارات دانشگاه تهران،ص 52

 حبیبی، حسن (بی تا)، دفتر دوم، فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان، تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی

رجایی، عبدالمجید (1382)، کاربرد ژئومورفولوژی در امایش سرزمین و مدیریت محیط، تهران، نشرقومس. ص207

زند مقدم، محمد رضا،(1397)، بررسی نقش ویژگی‌های ژئومورفیک در مکانیابی مناطق بهینه به منظور احداث مجتمع‌های مسکونی (مورد مطالعه شهر شاهرود) فصل نامه جغرافیائی سرزمین، علمی – پژوهشی سال چهاردهم ، شماره 56 زمستان  1396

زند مقدم، محمد رضا (1397)، بررسی نقشعوامل ژئومورفیک در تعیین کاربری اراضی شهری و روند گسترش فیزیکی شهر با استفاده از نرم افزار (GIS)مطالعه موردی مهدیشهر – سمنان فصل نامه علمی – پژوهشی جغرافیا (برنامه ریزی منطقه‌ای) سال هشتم، شماره 3 تابستان  1397

علائی طالقانی، محمود (1381)، ژئومورفولوژی ایران، تهران، نشر قومس، صص 267-265

وحدتی، فتح اله (1383)، تغییرکاربری اراضی کشاورزی و باغات در توسعه فیزیکی شهر سمنان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سمنان، ص11

وزارت مسکن و شهرسازی (1369)، مرکز مطالعات وتحقیقات مسکن، پهنه بندی مقدماتی خطر نسبی زلزله در ایران ـ نشریه شماره 74

Liao, Ch.N, Kao, H.P. (2010), SupplierSelection Model Using Taguchi LossFuction Analytical Hierarchy Process andMultiChoice Goal ProgrammingComputers & Industrial Engineering, 58(4pp 571-577)

Liu, J., J. Ye, W. Yang & S. Yu, "Environmental Impact Assessment of Land Use Planning inWuhan CityBased on Ecological SuitabilityAnalysis", Journal ofProcedia EnvironmentalSciences, Pp. 185191, 2010

Chain, A, (2006) Urban transformation of river la-ndscapes in a global context, Geomorphology, Vol79, Issues 3-4, Pp 460- 487.

Donatiello, G.( 2001)”Environmental Sustainability Indicators in Urban Areas”: An anitalian experience,Joint ECE/Eurostat work session on methodological issues of environment statistics.

Eriksson M.G, J. M Olley, R. W Payton, (2000), (soil erosion history in center Tanzania based on OSL dating of colluvial and alluvial hillslope deposits), Geomorphology, Vol36,Issue 1-2, pp107-128

Fitzpatrick, F. A., et al.(2005) Effects of Urbanization on the Geomorphology, Habitat, Hydrology, and Fish Index of Biotic Integrity of Streams in the Chicago Area, Illinois and Wisconsin”, American Fisheries Society Symposium, Pp.87–115.

Gupta, A., et al.(1999) “Geomorphology and Urban Tropics”, Geomorphology, No. 31, Pp. 133-149.

Gupta, A., et al.(1999) “Geomorphology and Urban Tropics”, Geomorphology, No. 31, Pp. 133-149.

Pareta, K., et al.(2012)Geomorphic Effects on Urban expansion: A Case Study of Small Town in Central India, 14th Annual International Conference and exhibition on Geospatial Information Technology and Application.

SchicK, A.P. et al., (1997) “Hydrologic processes and geomorphic constraints on urbanization of alluvial fan slopes”, Elsevier Science. Environmental statistics, Ottawa, Canada, Pp.1-15

Wesson, R. J. R. K Mazari, B Starr, G Clifton, (1998), (The recent history of erosion and sedimentation on the southern Tablelands of southeastern Australia: sediment flux dominated by channel incision), Geomorphology, Vol24, Issue 4, pp291-308.