سنجش توان اقتصادی استان‌های ایران برای توسعة منطقه‌ای
محورهای موضوعی :
برنامه ریزی شهری
علیرضا محمدی
1
,
سپیده نوری
2
1 - استادیار دانشگاه محقق اردبیلی
2 - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری
تاریخ دریافت : 1395/06/18
تاریخ پذیرش : 1395/12/02
تاریخ انتشار : 1396/02/01
کلید واژه:
TOPSIS,
رتبه‌بندی,
ایران,
توان اقتصادی,
حساب‌های ملی و منطقه‌ای,
استان‌ها,
چکیده مقاله :
تحقق توسعه ملی و اقتصاد مقاومتی، مستلزم شناخت امکانات و توانمندی‌های موجود اقتصادی مناطق مختلف کشور است. موضوعی که در برنامه‌ریزی‌های ملی توسعه به آن توجه کمتری می‌شود و اغلب شاخص‌های کلان ملی برای سیاست‌گذاری‌های منطقه‌ای مورد توجه قرار می‌گیرند. عدم شناخت درست از توانمندی‌های اقتصادی استان‌های کشور، مانع سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مطلوب برای توسعة منطقه‌ای است. شناخت امکانات و توانمندی‌های اقتصادی، برای تدوین و اجرای سیاست‌های توسعة اقتصادی ضروری است. هدف این مقاله شناخت و رتبه‌بندی استان‌های کشور از نظر نماگرهای توسعة اقتصادی است. داده‌های آماری 72 نماگر کلیدی از سرشماری‌های آماری مرکز آمار ایران در بخش حساب‌های ملی و منطقه‌ای استخراج شده‌اند. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش‌های آمار فضایی مانند آماره موران و روش تصمیم‌گیری چندمعیاره TOPSIS و ضریب تغییرات C.V برای انعکاس پراکنش فضایی، رتبه و چگونگی توزیع نماگرهای اقتصادی منطقه‌ای استفاده شده است. نتایج رتبه‌بندی به روش TOPSIS، نشان می‌دهند که استان تهران با امتیاز نهایی 0/67 در رتبه اول و استان چهارمحال و بختیاری با امتیاز 0/18 در رتبه آخر توان اقتصادی توسعة منطقه‌ای قرار دارند و تفاوت قابل توجهی از نظر میانگین رتبه‌بندی (0.5)، بین استان‌های مختلف کشور وجود دارد. نتیجه اینکه، توان اقتصادی مناطق بر مبنای نماگرهای کلان توسعة منطقه‌ای کاملا متفاوت است و به سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی متناسب با توانمندی‌های اقتصادی در سطح ملی و منطقه‌ای نیاز دارد. در پایان بر مبنای یافته‌های پژوهش، پیشنهادهایی همانند اجرای برنامه‌ریزی آمـایش سرزمین (برنامه‌ریزی فضایی) برای ارتقای توانمندی‌های اقتصادی توسعة منطقه‌ای، ارائه شده‌اند. واژگان کلیدی: حساب‌های ملی و منطقه‌ای، توان اقتصادی، TOPSIS، ایران.
چکیده انگلیسی:
Abstract Realization of national development and resistance economy requires an understanding of the existing economic possibilities and capabilities of country’s different regions. The issue is that has less attention to that subject in national development planning. In most cases, the national macro indicators are considered for regional policy makings. This paper’s main purpose is the classification of the provinces based on regional economic development indicators. First, statistical data of 72 indicators have been extracted from recent censuses, national and regional accounts and official statistics from the Statistical Center of Iran statistics books. Then, using the TOPSIS method and coefficient of variation or C.V. Index, distribution of indicators were analyzed and provinces are ranked. The results show that Tehran Province with a final score of 0/67 ranked as first, and Chaharmahalo Bakhtiaari province with a final score of 0/18 ranked in last at province ranking, so there is a significant difference in the mean ranking (is equal to 0.5), between different provinces of the country. As a result, in the current situation, based on macroeconomic indexes of regional development there are quite different between regions in means of economic indicators and is required for proper economic policy making and spatial planning in accordance with the national and regional economic capabilities in the country. Finally, the recommendations based on the findings of the study such as implementation of spatial planning have been presented. Key words: national and regional accounts, economy, regional development, rankings, provinces, Iran.
منابع و مأخذ:
اسکندری، م. اسمعیل نژاد، م. (1389).کاربرد تحلیل عاملی در تبیین الگوی فضایی توسعه و توسعه‌نیافتگی و منطقه، جغرافیا و توسعه، شماره 17، صص 7-28.
اسلامی، سیف اله. (1391). تعیین و محاسبه درجه توسعه‌یافتگی استان‌های کشور طی دو مقطع مجله اقتصادی - ماهنامه بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی شماره 1، صص 68-41.
اکبریان رونیزی، سعیدرضا؛ پور جابری، مرتضی محمد، (1392). ارزیابی عملکردی شهرهای میانی در تعادل جمعیت و اقتصاد منطقه‌ای، نمونه موردی: شهر فسا، استان فارس. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 43، (9)، صص53-52.
بختیاری، صادق (1380). تحلیل مقایسه‌ای از توسعه صنعتی استان‌های کشور، تهران، موسسه پژوهش‌های بازرگانی.
بشیری، مهدی. حجازی، طه حسین. محتجب. حسین،1390، رویکردی نوین در تصمیم‌گیری‌های چندمعیاره، تهران، انتشارات دانشگاه شاهد.بهره‌گیری از مدل سوات، فصلنامه مسکن محیط روستا، شماره 150، صص100-89.
پریزادی، طاهر؛ اسدی، صالح؛ مولائی قلیچی، محمد و شیخی، حجت، (1391 ). بررسی و تحلیل قابلیت‌های مزایای نسبی توسعه منطقه‌ای در بنادر شمال ایران با استفاده از تلفیق تکنیک‌های ELECTRE و TOPSIS، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شماره 2، صص 29-15.
پوراحمد، احمد و فلاحیان، ناهید (1384). بررسی روند شکل‌گیری محورهای صنعتی پیرامون شهر تهران با تأکید بر محور کرج -قزوین، مجله پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 53، صص 173-192.
پورمحمدی، محمدرضا؛ ولی بیگی، مجتبی، (1394)، تبیین تعامل نماگرهای کیفیت زندگی و توسعه منطقه‌ای در ایران، فصلنامه مرکز پژوهشی هنر معماری و شهرسازی نظر، شماره 32، سال دوازدهم، صص52-43.
تقوایی، مسعود؛ عبداللهی، علی‌اصغر، (1388). طبقه‌بندی و تحلیل خوشه‌ای جایگاه توسعه و میزان محرومیت کشورهای اسلامی با استفاده از نماگر توسعه انسانی ، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره (24)، صص 285-75.
توکلی جمیله، کانونی، رضا، خاوریان گرمسیر امیررضا، وحید پاسبان عیسی لو (1393)، تحلیل نابرابری‌های توسعه منطقه‌ای در بخش بهداشت و درمانِ استان اردبیل، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال پنجم، شماره 18، صص 14-1.
حاتمی‌نژاد، حسین؛ پورحسین، حمید؛ محمدپور، صابر و منوچهری میاندوآب، ایوب، (1390). تحلیل عملکرد فضایی شهر میانی مرند در سطح شهرستان مرند. مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 44، صص 43. -23.
حاتمی‌نژاد، حسین؛ رجایی، سیدعباس، سالاروندیان، فاطمه، تیموری، ایرج. (1392). ارزیابی تناسب کاربری اراضی از طریق مدل توان اکولوژیک با هدف آمایش سرزمین، فصلنامه آمایش سرزمین، دوره پنج، شماره اول، صص 26-5.
حسین زاده دلیر، کریم؛ صفری، فاطمه (1391). تأثیر برنامه‌ریزی هوشمند بر انتظام فضایی شهر، مجله جغرافیا و توسعه شهری، شماره اول.صص 15-1.
داداش پور، هاشم؛ فتح جلالی، آرمان، (1392). تحلیلی بر الگوی تخصصی شدن منطقه‌ای و تمرکز فضایی صنایع در ایران، فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی، سال سوم، شماره 11، 18-1.
رهنمایی، محمدتقی؛ وثوقی لنگ، شهروز.(1392).تحلیلی بر توسعه منطقه‌ای ایران از منظر اقتصاد سیاسی، فصلنامه بین‌المللی انجمن جغرافیای ایران، دوره جدید، سال یازدهم، شماره 39، صص 51-33.
زنگی‌آبادی، علی، علیزاده، جابر و احمدیان مهدی (1390). تحلیلی بر درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان آذربایجان با استفاده از مدل، AHP و TOPSIS، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال چهارم، شماره اول، صص 169-149.
زیاری، کرامت الله؛ زنجیرچى، سید محمود و کبرى سرخ کمال. (1389).بررسی و رتبه‌بندی درجه توسعه‌یافتگى شهرستان‌هاى استان خراسان رضوی با استفاده از تکنیک تاپسیس، پژوهش‌های جغرافیای انسانى، 72، صص 30-17.
سرور، رحیم؛ خلیجی اسکویی، محمدعلی. (1392). جایگاه شهر قشم در توسعه اقتصاد منطقه‌ای، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، شماره 5، صص 67-53.
سلیمی فر، مصطفی .(1382). اقتصاد توسعه موضوعات منتخب. مشهد: انتشارات موحد.
سنگاچین، فرزام؛ صالحی، اسماعیل و مرتضی دیناروندی. (1391). مجله آمایش سرزمین، دوره 4 شماره 5، صص 26-2.
شماعی، علی؛ تابعی، نادر و حمیدی، محمد سعید (1392)، به‌کارگیری روش، الکتردر رتبه‌بندی مناطق شهر اهواز، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره هجدهم، شماره 1، صص 52-25.
شیخ بیگلو، رعنا، تقوایی، مسعود، حمیدرضا وارثی (1391) تحلیل فضایی محرومیت و نابرابری‌های توسعه در شهرستان‌های ایران فصلنامة علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دوازدهم، شماره 46، صص.200-189.
صرافی، مظفر، (1379). مبانی برنامه‌ریزی توسعه منطقه‌ای. چاپ دوم، تهران: انتشارات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی.
ضرابی اصغر؛ موسوی، میرنجف، (1388). بررسی کارکرد شهرهای کوچک در نظام شهری و توسعه منطقه‌ای مطالعه موردی: استان یزد، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره 32، صص 18-1.
ضرابی، اصغر، ایزدی، ملیحه.(1391) تحلیلی بر توسعه منطقه‌ای استان‌های کشور، مجله علمی پژوهشی جغرافیا (فضایی) سال سوم، شماره 3، پیاپی 8، صص116-106.
ضرابی، اصغر؛ وارثی، حمیدرضا و علی زاده، جابر. (1391) کاربرد تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره فازی در ارزش‌گذاری و تحلیل فضایی نماگرهای توسعه (مطالعه موردی: استان اردبیل). تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 12، صص 125-97.
عبدالله زاده، غلامحسین؛ شریف‌زاده، ابوالقاسم. (1391). سطح‌بندی توسعه منطقه‌ای در ایران. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، شماره 4، صص 62-41.
علیزاده، یوسف.(1390). تحلیل و سطح‌بندی توسعه‌یافتگی آموزشی نواحی نمونه موردی اردبیل، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه محقق، اردبیلی، اردبیل.
عماد زاده، مصطفی، بکتاش، فروزان (1384). اثر آموزش بر ارزش‌افزوده بخش صنعت. مجله دانش و توسعه، شماره 16، صص 50-37.
فال سلیمان، محمود؛ حجی پور، محمد (1393). برنامه‌ریزی استراتژیک بخش‌های اقتصادی در راستای توسعه منطقه‌ای با بهره‌گیری از مدل سوات، (1393) فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 150، 100-89.
فرجی سبکبار، حسنعلی.(1391).تحلیل نابرابری‌های فضایی سکونتگاه‌های روستایی ایران، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال یکم، شماره 1 پیاپی 1، 100-83.
قائد رحمتی، صفر؛ خادم الحسینى، احمد و على محمدى‌فر. (1389). تحلیلی بر درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌هاى استان سیستان و بلوچستان. آمایش محیط، شماره 9، 113-97.
قنبری، یوسف، برقی، حمید، حجاریان، حمید. (1390). سنجش توزیع فضایی مؤلفه‌های صنعتی شهرستان‌های استان اصفهان، مجله علمی تخصصی برنامه‌ریزی فضایی، سال اول، شماره اول، صص 17-36.
کارگر، بهمن؛ سرور، رحیم، (1391). شهر، حاشیه و امنی اجتماعی. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
لیلیان، رضا؛ رخشانی نسب، حمیدرضا و رمضان زاده، رقیه.(1390). تحلیل عوامل مؤثر بر توسعه منطقه‌ای در ایران. فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، شماره 3، صص112-95.
مؤمنی، مهدی؛ مبارکی، امید و جنابی، نرگس.(1392).آمایش سرزمین و مدیریت توسعه فضایی مطالعه موردی شهرستان ملکان، فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، سال پنجم، شماره 13، صص 56-45.
مرکز آمار ایران (1394). گزارش‌های آماری حساب‌های ملی و منطقه‌ای ایران. گزارش داخلی.
موحد، علی، فیروزی، محمدعلی، روزبه، حبیبه. (1390). تحلیل درجه توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان خوزستان با استفاده از روش تحلیل عاملی و تحلیل خوشه‌ای، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال 2، شماره 5، 56-43.
نسترن، مهین و فتاحی، سارا.(1388).سطح‌بندی شهرستان‌هاى استان گلستان از نظر نماگر‌هاى توسعه‌یافتگی با استفاده از روش تحلیل عاملی. نشریة جغرافیا و مطالعات محیطی. شماره 1، صص 55-43.
نصرالهی، خدیجه؛ اکبری، نعمت‌اله، وحیدری، مسعود.(1390).تحلیل مقایسه‌ای روش‌های رتبه‌بندی در اندازه‌گیری توسعه‌یافتگی مطالعه موردی شهرستان‌های استان خوزستان، آمایش سرزمین، سال 3، شماره 4، صص23-12.
Alhasan, P.M. (2007). Regional disparities in Ghana: policy option and public investment implication
Apostolache, M. A. (2014): Regional Development in Romania–From Regulations to Practice. Procedia Economics and Finance, 8, 35-41.
Hilhorst, J. G. M. (1971). Regional Planning: A System Approach. Rotterdam University Press
Izabella, S. K. Zsófia, V. (2011). Analyzing spatial distribution of knowledge ـ intensive industries in Hungary at sub ـ regional level. ERSA conference
Lees, N. "Inequality as an Obstacle to World Political Communityand Global Social Justice", Oxford University, Paper to bePresented at the SGIR, 7th Annual Conference on InternationalRelations, Sweden, Septembe9-11th,
Pastor,m.jose.pons,mpar.Serrano,Lorenzo. (2010)Regional inequality in Spain: permanent income versus current income. Ann regsci, 44, 121-145.
Stillwell, J. et al, (2010), Spatial and Social Disparities,in: J. Stillwell et al. (eds.), Spatialand Social Disparities, Understanding Population 1 Trends and Processes 2, DOI 10.1007/978-90-481-8750-8_1,
Winkler, A. (2012). Measuring regional inequality: an index of socio ـ economic pressure for Serbia. Zbornik radova Geografski fakultet Univerzitetau Beogradu, N 60, pp: 81 -102
_||_
