تحلیل فضایی برخورداری شهرستان‌های استان فارس از شاخص‌های بهداشتی درمانی با استفاده از تکنیک‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای

محورهای موضوعی : هیدرولوژی

حمیدرضا وارثی ¹ , کیوان باقری ² , کیهان زندی ³ , نعمت الله نادی پور ⁴

1 - دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه اصفهان
2 - کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه اصفهان
3 - کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه اصفهان
4 - کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه پیام نور رضوانشهر صدوق

تاریخ دریافت : 1394/03/28 تاریخ پذیرش : 1394/08/30 تاریخ انتشار : 1394/11/01

کلید واژه: تحلیل فضایی, استان فارس, مدل TOPSIS, مدل morris, شاخص‌های بهداشت و درمان,

چکیده مقاله :

توسعه متعادل و متوازن فضاهای جغرافیایی، مستلزم بررسی دقیق و همه جانبه مسایل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و شناخت بهتر نیازهای جامعه و بهبود آنهاست. بخش بهداشت و درمان به عنوان یکی از بخش‌های مهم اجتماعی کشور، نقش تعیین‌کننده‌ای در سلامت و تندرستی افراد جامعه دارد و دسترسی عادلانه همه افراد به خدمات بهداشتی و درمانی پیش زمینه ایجاد عدالت در جامعه و موجب ارتقای سطح سلامت و ایجاد فرصت‌های برابر در جامعه خواهد شد. در همین راستا در پژوهش حاضر به بررسی و سنجش میزان برخورداری شهرستان‌های استان فارس از شاخص‌های بهداشتی و درمانی متناسب با جمعیت هر یک از شهرستان‌ها پرداخته شده است. تحقیق حاضر از نوع کاربردی و روش آن توصیفی – تحلیلی است. پس از استخراج شاخص های بهداشتی و درمانی از سالنامه آماری 1390 استان فارس وزن دهی به شاخص ها با استفاده از روش آنتروپی صورت گرفته و سپس با استفاده از مدل های morris و topsis شهرستان های استان رتبه بندی شده و رتبه نهایی هر شهرستان از روش ادغامی میانگین رتبه‌ها به دست آمده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که اختلاف زیادی بین شهرستان‌های استان در برخورداری از شاخص‌های بهداشتی و درمانی مشاهده می‌شود به طوری که شهرستان‌های جهرم، فسا، پاسارگاد و شیراز با اختلاف زیاد نسبت به سایر شهرستان‌ها در رتبه‌های نخست و شهرستان‌های خرامه، کوار، کازرون و رستم در رتبه آخر قرار گرفته‌اند. میزان ضریب پراکندگی محاسبه شده حاکی از عدم توزیع متعادل شاخص‌های بهداشتی و درمانی در سطح استان است .

چکیده انگلیسی:

abstractOne of the most important dimensions of communities development is health development, in the other hand, is amount and quality of accessing of people to healthcare services.In this line, the present study is to investigate and evaluate the degree of enjoyment of townships of Fars Province from healthcare indices proportionate to the population of each township. The present study is an applied one which uses a descriptive-analytical method. After extracting healthcare indices from the annual statistic book of 2011 of Fars Province, weighting indices was conducted using AHP method and then, using models of topsis,Vikor and morris, the townships of the province were ranked and the final rank of each township was obtained using an integration method mean ratings. The results of the present study indicate that Variable of access to health sector indicators is not distributed normally in Fars province and there are significant differences among the townships of the province in terms of enjoying healthcare indices in such a way that Jahrom, Fasa and Shiraz, with great differences are in the first ranks and Kazeroon, kavar and Kherameh Kazeroon are in the last ranks. The value of the calculated dispersion coefficient indicate the lack of equitable distribution of healthcare indices in Fars province. Further, the result of pearson was obtained as 0.196 which indicates that there is a weak correlation between population rank and the rank of the enjoyment of townships from healthcare indices.

منابع و مأخذ:

منابع

1- ابراهیم زاده، عیسی، سرگلزهی، احمدرضا، خسروی، مهدی (1380)، تعیین درجه توسعه‌یافتگی نواحی روستایی سیستان و بلوچستان به روش طبقه­بندی تاکسونومی، مجله علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان، ویژه­نامه جغرافیا و توسعه، شماره13.

2- الیاس پور، بهنام، الیاس پور، داریوش، حجازی، علی(1390)، میزان توسعه یافتگی بخش بهداشتی و درمانی شهرستانهای استان خراسان شمالی به روش تاکسونومی عددی در سال 1385، مجله دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، دوره3، شماره1، 3 – 28.

3- احمدی، سجاد، صبوری خواه، حمید، درویشی، هدایت الله، جباری، حبیب(1393)، تحلیل فضایی برخورداری استان‌های ایران در شاخص‌های سلامت، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه‌ای، سال چهارم، شماره14، 31-44.

4- احدنژاد روشتی، محسن، غلامحسینی، رحیم، زلفی، علی (1390)، ارزیابی شهرستان‌های استان مازندران از لحاظ دسترسی به زیرساخت های بهداشتی درمانی با استفاده از مدل TOPSISو MORIS، فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم انداز زاگرس، سال چهارم، شماره13، 53 – 68.

5- باقیانی مقدم، محمد حسین و احرام پوش، محمد حسن(1383)، اصول و کلیات خدمات بهداشتی، چاپ دوم، یزد، انتشارات شبنم دانش با همکاری انتشارات چراغ دانش.

6- بیرانوندزاده، مریم، سرخ کمال، کبری، علیزاده، سید دانا، شیخ الاسلامی، علیرضا(1386)، تحلیلی بر میزان توسعه‌یافتگی استان خراسان شمالی و جایگاه آن در کشور، مجله علوم جغرافیایی، شماره7، 100-123.

7- تقوایی، مسعود، شاهیوندی، احمد(1389)، پراکنش خدمات بهداشتی و درمانی در شهرستان­های ایران، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال دهم، شماره39، 33 – 54.

8- حاتمی نژاد، حسین، مهدیان بهنمیری، معصومه، مهدی، علی (1391)، بررسی و تحلیل عدالت فضایی برخورداری از خدمات بهداشتی – درمانی با استفاده از مدل‌های Topsis، Morris، Taxonomy، مطالعه موردی: شهرستان‌های استان مازندران، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال دوم، شماره پنجم، 76 – 97.

9- حکمت‌نیا، حسن و موسوی، میرنجف(1390)،کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ای، انتشارات علم نوین، چاپ دوم، یزد.

10- زاهدی اصل، محمد(1381)، مبانی رفاه اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی، چاپ اول، تهران.

11- زنگی آبادی، علی، بهاری، عیسی، قادری، رضا(1392)، تحلیل فضایی و سطح‌بندی شاخص­های بهداشتی – درمانی با استفاده از GIS (مطالعه موردی: شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال28، شماره اول، 76- 106

12- شایان، علی(1385): کاربرد تکنیک های تصمیم‌گیری چند معیاره در انتخاب راهبرد مناسب جهت انجام پروژه فناوری اطلاعات، سازمان مدیریت صنعتی ایران.

13- صیدایی، سید اسکندر، جمینی، داود، جمشیدی، علیرضا (1393)، تحلیلی بر وضعیت شاخص‌های بهداشتی و درمانی در شهرستان‌های استان کرمانشاه با  بهره‌گیری از مدل‌های TOPSIS، AHP، تحلیل خوشه‌ای، مجله علمی پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی، سال چهارم، شماره اول، 43 – 64.

14- مرکز آمار ایران، سالنامه آماری استان فارس، 1390.

15- مومنی، مهدی، قهاری، غلامرضا(1392)، تحلیلی بر وضعیت توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان فارس، سال سوم، شماره نهم، 53-66.

16- مولایی، محمد(1386)، مقایسه درجه توسعه‌یافتگی بخش خدمات و رفاه اجتماعی استان‌های ایران در طی سال‌های 1373 و 1383، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال ششم، شماره24، 241-258.

17- ضرابی، اصغر، محمدی، جمال و رخشانی نسب، حمیدرضا (1387)، تحلیل فضایی شاخص‌های توسعة خدمات بهداشت و درمان، فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال هفتم، شماره 27، 213- 234.

18- قادرمرزی،حامد، جمینی، داود، جمشیدی، علیرضا، چراغی، رامین (1391). تحلیل نابرابری فضایی شاخص‌های مسکن در مناطق روستایی استان کرمانشاه، فصلنامة اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال دوم، شماره1.

19- لطفی، صدیقه، شعبانی، مرتضی(1392)، ارائه مدل تلفیقی جهت رتبه­بندی توسعه منطقه‌ای(مطالعه موردی: بخش بهداشت و درمان استان مازندران)، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره28، 8 – 30.

20- نیک‌پور، بهمن، آصف‌زاده، سعید، مجلسی، فرشته(1368)، مدیریت و برنامه‌ریزی بهداشت و درمان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

21- نسترن، مهین، ابوالحسنی، فرحناز، ایزدی، ملیحه(1389). کاربرد تکنیک تاپسیس در تحلیل و اولویت بندی توسعه پایدار مناطق شهری (مطالعه موردی: شهر اصفهان)، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال21، شماره38.

22- Jadidi O, Hong T.S, Firouzi F, Yusuff R.M, Zulkifli N(2008): TOPSIS and fuzzy multiobjective model integration for supplier selection problem. Journal of Achievements in Materials and Manufacturing Engineering, Vol 31, No 2, 762-769

23- Serafim, O., & Gwo-Hshiung, T. (2004): Compromise solution by MCDM methods:A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS. European Journal of Operational.

24- Shin H. (2003): Income related inequity in health care access and delivery. [Phd thesis].University of South Carolina.

25- Talen, E. 1998. Visualizing Fairness: Equity Maps for Planners. Journal of the American Planning Association, Vol. 64, No. 1.

26- Zere E, Mandlhate C, Mbeeli T, Shangula K, Mutirua K, Kapenambili W. (2007): Equity in health care in Namibia: developing a needs-based resource allocation formula using principal components analysis. Int J Equity Health; 6(1): 3.