اقلام تعهدی غیرعادی و ارتباط آن با خطای پیشبینی سود با تاکید بر توانایی مدیریت
محورهای موضوعی : کنترل های داخلی
اکبر ولی زاده اوغانی
1
,
الهام عبدالرحیمی
2
1 - استادیار گروه مدیریت و حسابداری، واحد سراب، دانشگاه آزاد اسلامی، سراب، ایران.
2 - کارشناس ارشد حسابداری، موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی سراج، تبریز، ایران
کلید واژه: اقلام تعهدی غیرعادی, خطای پیشبینی سود, توانایی مدیریت,
چکیده مقاله :
این تحقیق به تعیین رابطه بین اقلام تعهدی غیرعادی و خطای پیشبینی سود با نقش تعدیلی توانایی مدیریت می‌پردازد. این مطالعه از لحاظ هدف، کاربردی بوده و همینطور روش پژوهش از نوع علی پس رویدادی و روش تجزیه و تحلیل داده ها، از نوع رگرسیون خطی چند متغیره است. جامعه آماری پژوهش شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بوده و با استفاده از روش نمونهگیری حذف سیستماتیک، 33 شرکت صنعت خودرو به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شده در دوره‌ی زمانی 7 ساله بین سالهای 1394 تا 1400 مورد بررسی قرار گرفتند. روش مورد استفاده جهت جمع آوری اطلاعات، کتابخانه‌ای بوده و دادههای مربوط برای اندازهگیری متغیرها از صورتهای مالی شرکتها جمع آوری شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که بین اقلام تعهدی غیرعادی و خطای پیشبینی سود در شرکتهای خودرو ارتباط مستقیم وجود دارد. همچنین، توانایی مدیریت بر ارتباط بین اقلام تعهدی غیرعادی و خطای پیشبینی سود در شرکتهای خودرو نقش تعدیلی دارد.
This study determines the relationship between abnormal accruals and profit forecasting error with the moderating role of management ability. This study is practical in terms of its purpose, and the research method is post-event causal and the data analysis method is multivariate linear regression. The statistical population of the research is the companies admitted to the Tehran Stock Exchange, and using the systematic elimination sampling method, 33 companies of the automobile industry were selected as the research sample in the 7-year period between 1394 and 1400. The method used to collect information is a library, and the relevant data for measuring the variables is collected from the financial statements of the companies. The results of the research show that there is a direct relationship between abnormal accruals and profit forecasting error in automobile companies. Also, management ability has a moderating role on the relationship between abnormal accruals and profit forecasting error in automobile companies.
اسدی فارفار، مریم؛ ولیزاده اوغانی، اکبر (1400). تبیین رابطه بین توانایی مدیریت و گزارشگری مالی به‌موقع با تأکید بر مالکیت نهادی شرکتها، پایان نامه کارشناسی ارشد، موسسه غیرانتفاعی سراج تبریز.
برندک، سجاد؛ پاک مرام، عسگر و علیپور، سعید (1398). بررسی تأثیر جریان نقد عملیاتی بر اقلام تعهدی غیرعادی شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران با تأکید بر نوع صنعت، مجله مدیریت دارایی و تامین مالی، سال هفتم، شماره سوم (پیاپی 26): 12-99.
بلکویی، احمد، (1381)، تئوری‌های حسابداری، ترجمه علی پارسائیان، چاپ اول، تهران، دفتر پژوهش های فرهنگی.
بولو، قاسم و طالبی، میثم (۱۳۸۹). معیارها و مدلهای اندازهگیری کیفیت سود. ماهنامه اقتصادی بورس، شماره ۱۲: ۱۸-۱۰.
جهانبخشی، سعید، محفوظی، غلامرضا و وطن¬پرست، محمدرضا (1400). بررسی تأثیر اقلام تعهدی اختیاری بر سیاست تقسیم سود شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، فصلنامه رویکردهای پژوهشی نوین در مدیر یت و حسابداری، 5 (57): 41-53.
سبزعلیپور، فرشاد، قیطاسی، روح‌اله و رحمتی، سلمان (1391). بررسی سازوکارهای شرکتی و دقت پیش¬بینی سود. پژوهش¬های حسابداری مالی، سال 4، شماره 2، صفحات 140-123.
سیراب، اسما (1397). تأثیر دانش مالی بر دقت پیش¬بینی سود مدیریت در شرکت¬های پذیرفته شده در بورس اوراق بادار تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته حسابداری. موسسه آموزش عالی تابران.
رحیمی، علیرضا؛ فروغی، عارف و آزادی ششده، مجید (1401)، رابطه بین پیشبینی اجباری سودو تعدیل پیشبینی با اقلام تعهدی غیرعادی، مجله پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی، شماره 2 (پیاپی 54): 79-206.
رجبی، سعید و عبدلی، محمدرضا (1399). بررسی ارتباط حجم اقلام تعهدی اختیاری و بهره¬وری مدیر یتی در شرکتها، فصلنامه رویکردهای پژوهشی نوین در مدیر یت و حسابدار ی، 4 (38): 19-37.
خیری، مرتضی و فرزانه حیدرپور، (11399)، تأثیر تفکیک اقلام تعهدی در قدرت پیشبینی آنها درباره جریانات نقد آتی، پژوهشهای حسابداری مالی و حسابرسی، 12(45): 161-189.
فرهی‌بوزنجانی، برزو. (۱۳۸۴). معرفی الگوی توسعه توانایی‌های مدیریتی مورد نیاز مدیران، دانش مدیریت، ش ۶۸، صص 92-73.
قربانی، بهزاد؛ پورطاهراقدم، فرزانه و رهنمای رودپشتی، فریدون (1401). تأثیر محافظه کاری حسابرس و وجود عدم قطعیت سیاستهای اقتصادی بر کیفیت سود، قضاوت در تصمیم گیری در حسابداری و حسابرسی، دوره 1 شماره 2: 1-25.
مرادی، مهدی و بذرافشان، آمنه (1396). کیفیت حسابرسی و ویژگی¬های سود پیش¬بینی شده مدیریت. شانزدهمین همایش ملی حسابداری. http://conf.ui.ac.ir/p/Article4_299
مهرانی، کاوه، حلاج، محمد، و حسنی، عباس. (1388). بررسی محافظه کاری در سود حسابداری و رابطه آن با اقلام تعهدی در بورس اوراق بهادار تهران. تحقیقات حسابداری و حسابرسی، 1(3): 88-107.
میرزائی، آمنه؛ ولی¬زاده اوغانی، اکبر و محمدزاده سالطه، حیدر (1400). تبیین تأثیر کیفیت حسابرسی بر میزان خطای سود پیش¬بینی شده واحدهای تجاری با نقش تعدیل¬گری ویژگیهای مدیرعامل، پایان نامه کارشناسی ارشد، موسسه غیرانتفاعی سراج تبریز.
نیکبخت، محمدرضا، علی قاسمی و محمد ایمانی برندق، (1399)، تأثیر خطای پیشبینی سود مدیریت بر پایداری اجزای نقدی و تعهدی سود و ارزشیابی بیش از حد سهام، پژوهشهای حسابداری مالی و حسابرسی، 12(46)ِ: 1-26.
نیکبخت، محمدرضا، قاسمی، علی. (1397). تأثیر توانایی مدیریت بر رقابت در بازار محصول. پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی، 10(40): 137-146.
وديعي، محمدحسین، كاردان، بهزاد و هوشمند زعفرانیه، رحمت¬ الله (1397). اثر كيفيت حسابرسي بر ميزان خطاي سود پيش¬بيني واحدهاي تجاري: معيار رتبه¬بندي حسابرس. پژوهش¬هاي تجربي حسابداري، سال 7، شماره 28: 151-135.
ولی¬زاده اوغانی، اکبر؛ فقهی فرهمند، ناصر و مدرس خیابانی، فرزین. (1396). توانایی مدیریت و پیامدهای آن بر ارزش آفرینی شرکت¬ها با بکارگیری شبکه¬های عصبی (رویکرد مقایسه ای در صنایع شیمیایی و مواد غذایی)، آینده پژوهی مدیریت، شماره 4 (پیاپی 111): 79-92.
Almand, Andrew, Cantrell, Brett, Dickinson, Victoria. (2023). Accruals and firm life cycle: improving regulatory earnings management detection, Advances in Accounting, Vol 60. https://doi.org/10.1016/j.adiac.2023.100642
Andreou, P., Daphna, E., and C. Louca (2013). Managerial ability and firm performance: Evidence from the global financial crisis, Available at: http://www.efmaefm.org.
Baatwah, S. R., Salleh, Z., and Ahmad, N. (2015). CEO characteristics and audit report timeliness: do CEO tenure and financial expertise matter? Managerial Auditing Journal, Vol. 30, No. 8/9, pp: 998-1022.
Behn, B. K., Choi, J. H. and Kang, T. (2008). Audit quality and properties of analyst earnings forecasts. The Accounting Review, Vol. 83, No. 2, pp: 327-349.
DeJong, D., and Ling, Z. (2013). Manager’s: their effects on accruals and firm policies, Journal of Business Finance & Accounting, Vol. 40, No. 1-2, pp: 82-114.
Demerjian, P., B. Lev, M. F. Lewis, & S. McVay. (2013). Managerial ability and earnings quality. The Accounting Review, Vol. 88(2): 463-498.
Demerjian, P., B. Lev, and S. MacVay. (2012). Quantifying managerial ability: A new measure and validity test. Management Science, 58(7), 1229-1248.
Du, Bingze, Jing Yu, Liling, Fu., Jing., Ding., (2024). Earnings management and analyst forecast, Finance Research Letters, Volume 62, Part B: 105-210.
Georgakopoulos, George, Kanellos Toudas, Evangelos I. Poutos, Theodoros Kounadeas, and Stefanos Tsavalias. (2022). "Capital Structure, Corporate Governance, Equity Ownership and Their Impact on Firms’ Profitability and Effectiveness in the Energy Sector" Energies 15, no. 10: 3625. https://doi.org/10.3390/en15103625
Jun Kim, Y., Lee, J., Jeong Lee, S., & Sunwoo, H. Y. (2017). Do mutual funds exploit the accrual anomaly? Korean evidence. Pacific-Basin Finance Journal, 46 (B), 227-242.
Palepu, K.G; Healy, M; Bernard, V.L. (2004), “Business Analysis and Valuation: Using Financial Statements”, Thomson, South-Western College Publisher, Boston, MA.
Liu a, Y., Lingxuan Yang b, Lu Xiong c., (2023), Performance commitments and the properties of analyst earnings forecasts: Evidence from Chinese reverse merger firms, International Review of Financial Analysis, Vol. 89: 121-156.
Han, Li. (2015). Managerial ability and internal control quality: Evidence from China. International Journal of Financial Research; Vol. 6 (2): 54-66.
Ha Thi Thu Le, Ha Giang Tran, Xuan Vinh Vo., (2021). Audit Quality, Accruals Quality and the Cost of Equity in an Emerging Market: Evidence from Vietnam, International Review of Financial Analysis. 77. https://doi.org/10.1016/j.irfa.2021.101798.
Xia, Yanchun, Huan Zhang, Shijun Guo, (2024). Mandatory internal control audits and management earnings forecast, Pacific-Basin Finance Journal, Volume 85: 102-362.
Journal of Accounting and Corporate Governance Researches
Vol. 2, No 5, Autumn 2023 (77-93)
|
Paper type: Research Article
Abnormal Accruals and their Relationship with Earnings Forecast Error with Emphasis on Management Ability Akbar Valizadeh Oghani1*, Elham Abdolrahimi2 1.Assistant Professor, Department of Management and Accounting, Sarab Branch, Islamic Azad University, Sarab, Iran. *Corresponding Author 2. MSc.in Accounting, Seraj Institute of Higher Education, Tabriz, Iran. Received: 2023/12/06 Accepted: 2024/05/01 |
|
Abstract
The current research investigated the relationship between abnormal accruals and earnings forecast error with the moderating role of management ability. This study was applied in terms of purpose, the research method was post-event causal, and the data analysis method was multivariable linear regression. The statistical population was the automobile and car parts industries companies listed on the Tehran Stock Exchange, and 33 companies were selected as the sample of the study using the systematic elimination sampling method, and the time period was 7 years between 2015 and 2021. The method used to collect information was library, and the relevant data for measuring the variables was collected from the financial statements of the companies. The results of the research showed that there was a direct relationship between abnormal accruals and earnings forecast error in automobile companies. Moreover, management ability had a positive moderating role in the relationship between abnormal accruals and earnings forecast error in automobile companies and strengthened it.
Keywords: Abnormal accruals, Earnings forecast error, Management ability
نوع مقاله: علمی پژوهشی اقلام تعهدی غیرعادی و ارتباط آن با خطای پیشبینی سود با تأکید بر توانایی مدیریت اکبر ولیزاده اوغانی1، الهام عبدالرحیمی2 1. استادیار، گروه مدیریت و حسابداری، واحد سراب، دانشگاه آزاد اسلامی، سراب، ایران. (نویسنده مسئول) 2. کارشناس ارشد، گروه حسابداری، موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی سراج، تبریز، ایران. تاریخ دریافت: 15/09/1402 تاریخ پذیرش: 12/02/1403 |
|
چکیده
این پژوهش به تعیین رابطه بین اقلام تعهدی غیرعادی و خطای پیشبینی سود با نقش تعدیلی توانایی مدیریت می‌پردازد. این مطالعه از لحاظ هدف، کاربردی بوده و همینطور روش پژوهش از نوع علی پس‌رویدادی و روش تجزیه و تحلیل دادهها، از نوع رگرسیون خطی چند متغیره است. جامعۀ آماری، شرکتهای صنعت خودرو و قطعات پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران میباشد که از روش نمونهگیری حذف سیستماتیک، 33 شرکت به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شده و دوره‌ی زمانی 7 ساله بین سالهای 1394 تا 1400 بوده است. روش مورد استفاده جهت جمع آوری اطلاعات، کتابخانه‌ای بوده و دادههای مربوط برای اندازهگیری متغیرها از صورتهای مالی شرکتها جمع آوری شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که بین اقلام تعهدی غیرعادی و خطای پیشبینی سود در شرکتهای خودرو ارتباط مستقیم وجود دارد. همچنین، توانایی مدیریت بر ارتباط بین اقلام تعهدی غیرعادی و خطای پیشبینی سود در شرکتهای خودرو نقش تعدیلی مثبت دارد و آن را تقویت میکند.
واژههای کلیدی: اقلام تعهدی غیرعادی، خطای پیشبینی سود، توانایی مدیریت
مقدمه
یکی از مهمترین منابع اطلاعاتی افراد علاقه‌مند، سرمایهگذاران، اعتباردهندگان و سایر استفادهکنندگان از اطلاعات شرکتها در بورس اوراق بهادار، پیشبینی سود ارائه شده توسط شرکتها در فواصل زمانی معین است؛ پیشبینی سود باید اطلاعاتی را فراهم کند که منطقی و به‌موقع باشد تا بتواند نیازهای اطلاعاتی استفادهکنندگان را به نحو مناسبی برطرف نماید (مرادی و بذرافشان، 1396). اگر پیشبینیهای سود از دقت لازم برخوردار باشد میتواند به بهبود فرآیند تصمیمگیری استفادهکنندگان از گزارشهای حسابداری منجر شود (سبزعلیپور و همکاران، 1391). زمانی که حسابرسی یک واحد اقتصادی با کیفیت بالا انجام شده باشد، سودهای پیشبینی شده آنها نیز از قابلیت اتکای بالاتری برخوردار میشود. بنابراین امکان تغییر پیشبینیهای اینگونه واحدها کمتر و در نتیجه، میزان خطای سود پیشبینی شده آنها کاهش خواهد یافت (ودیعی و همکاران، 1397). در برخی مواقع اتفاق میافتد که سود مؤسسات از طرف مدیران، ذی‌نفعان و استفاده کنندگان، به‌درستی و واقع بینانه برآورد نمیشود، در آن‌صورت انحراف زیاد از آنچه را که انتظار داریم از سود به خطای پیش بینی سود منجر میشود. دیدگاه دیگری هم وجود دارد که تمایل بیشتر یا کمتر مدیران- برای ارائه پیشبینیها و تعداد دفعات بیشتر ارائه پیشبینیها- با انگیزه بهبود حسن شهرت (اجتناب از ریسک) سازگار است. پیشبینیهایی با دقت کمتر، باعث کاهش ریسک وارده به مدیران میشود؛ زیرا احتمال کمتری وجود دارد که نسبت به اطلاعات واقعی گذشته نادرست باشند. خطای پیشبینی سود به عنوان یکی از شاخصهای مهمی است که میتواند برای رفتار پیشبینی سود مدیران استفاده شود (سیراب، 1397). این موضوع نشان میدهد که مدیران با توانایی اداره کردن سیستمها و متغیرهای مالی شاید بتوانند نسبت به سایرین پیشبینی بهتری از سود مؤسسه خود داشته باشند و ارائه آن در یادداشت صورتهای مالی شرکتهای بورسی ممکن است به تحلیل‌گران مالی، سهامداران و سرمایه گذاران بالقوه و بالفعل در تصمیمگیریها کمک کند. سود شرکتها متشكل از اقلام نقدي و تعهدي است؛ اقلام تعهدي به دو دسته غيرعادي (غیرمنتظره يا اختياري)1 و عادی (منتظره يا غیراختياري)2 تفکیک ميشود. اقلام تعهدي غيرعادي اقلامي قابل کنترل هستند؛ بـه بيـان ديگر، اقلام تعهدي غيرعادي آنهايي هستند كه مديريت بر آنها كنترل داشته، مي‌تواند آنها را بـه تأخير بيندازد، حذف كند و يا ثبت و شناسايي نمايد. اقلام تعهـدي عـادي اقلامـي هستند كه مديريت نميتواند آنها را كنترل كند. از آنجا كـه اقـلام تعهـدي غيرعـادي، در اختيـار مديريت و قابل اعمال نظر توسط مديريت است، از اين اقلام به عنوان شاخصي در كشف مـديريت سود استفاده ميشود (حلاج و مهراني، 1388)
در شرکتهای عضو بورس اوراق بهادار، مثل شرکتهای خودروئی در ایران که اغلب آنها به‌صورت انحصاری و دولتی اداره میشوند انتظار میرود که بین اقلام تعهدی غیرعادی و خطای سود پیشبینی شده ارتباطی وجود داشته باشد؛ به عبارت دیگر به نظر میرسد که اقلام تعهدی غیرعادی شرکتها -یکی از معیارهای مهم مدیریت سود- بر میزان خطای پیش بینی سود در آن شرکتها اثر میگذارد و آن را دستخوش تغییر قرار میدهد؛ چرا که شرکتها سود را دستکاری یا به نوعی مدیریت میکنند و بدیهی است که قدرت پیشبینی سودها را برای مدیران سختتر میکند. از یک سو هم، کارایی مدیران به عنوان یکی از شاخصهای توانایی مدیریت نسبت به رقبا در تبدیل منابع شرکت به درآمد به شمار میرود (دمرجیان، 2012) و اعتقاد بر این است که مدیران تواناتر درک بهتری از تحلیل محیط، فن‌آوری و روند صنعت دارند و با قدرت بیشتری میتوانند تقاضای محصولات و سود و درآمد شرکت را پیشبینی کنند. توانایی و قابلیتهای فردی عامل مهمی است که میتواند هر فردی را به موفقیت برساند. در یک واحد تجاری مدیران زمانی میتوانند ادعا کنند توانمند هستند که به صورت بهینه و کارا از منابع شرکت در جهت اهداف آن شرکت گام برداشته باشند. مدیر کارا کسی است که بتواند با استفاده از حداقل امکانات، حداکثر بهره را برای سازمان ایجاد کند؛ به عبارت دیگر، مدیران کارا توانایی استفاده بهتر از منابع موجود را در فرآیند تحقق اهداف سازمانی دارند. توانایی مدیریت در به‌کارگیری منابع شرکت جهت کسب سود و ارتقای شرکت از اهمیت بسزایی برخوردار است (نیکبخت و قاسمی، 1397).
توانایی بالای مدیریتی میتواند منجر به مدیریت کاراتر عملیات روزانه شرکت شود، به‌ویژه در دوره‌های بحرانی عملیات -که تصمیم‌گیریهای مدیریتی میتواند تأثیر بسزایی بر عملکرد شرکت داشته باشد- مدیران تواناتر- به احتمال بیشتر- در طرحهایی سرمایهگذاری میکنند که ارزش فعلی خالص مثبت بالاتری دارد. افزون بر این، در دوره‌هایی که شرکت با بحران روبه رو است، مدیران تواناتر، تصمیمگیری مناسب‌تری در ارتباط با تأمین منابع مورد نیاز خواهند داشت (آندرئو و همکاران3، 2015). هنگامی که محیط عملیاتی مبهم است سودهای حسابداری معمولا در برگیرنده ارزیابی اشتباهات مرتبط با جریانهای نقدی آتی است. به علاوه، عدم اطمینان محیطی میتواند توانایی مدیریت در نفوذ بر اطلاعات را به منظور برآورد صحیح و مؤثر، محدود کند. در نتیجه ممکن است مدیران بر اطلاعات تاریخی حسابداری اتکای بیشتری داشته باشند. عدم اطمینان محیطی همچنین ممکن است سبب ایجاد اشتباهاتی در اندازهگیری اقلام تعهدی و پیشبینیهای اولیه سود توسط مدیریت شود؛ برای نمونه وقتی پیشبینی محیط عملیاتی خوشبینانه است، اقلام تعهدی حسابداری افزایش مییابد (پالیپو و همکاران، 2004). مدیران باتجربه و توانمند میتوانند در این امر نقش اساسی و مثبتی ایفا نمایند و باعث کاهش خطای پیش بینی سود شوند بنابراین به نظر میرسد که این امر باعث تقویت قدرت و کنترلهای داخلی شرکتها میشود و باعث ارتقای حجم معاملات -و از بابت آن در طولانی مدت باعث افزایش ارزش شرکتها- میگردد. از این رو مطالعه مدلهای پیشبینی سود و خطای سود پیشبینی شده و ارتباط آن با اقلام تعهدی غیرعادی در شرکتها، مخصوصا صنعت پرتلاطم خودرو امری ضروری به نظر میرسد. هدف این پژوهش، تعیین رابطه اقلام تعهدی غیرعادی (اختیاری) و خطای پیشبینی سود در صنعت خودرو با تأکید بر توانایی مدیریت است. با توجه به این مفاهیم و روابط ارائه شده، سؤالی که در این پژوهش باید به آن جواب داده شود این است که بین اقلام تعهدی غیرعادی و خطای پیشبینی سود چه ارتباطی وجود دارد؟ و توانایی مدیریت تا چه اندازه میتواند بر ارتباط بین این دو متغیر در شرکتهای صنعت خودرو عضو بورس اوراق بهادار تهران نقش تعدیلی ایفا کند؟
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
يكي از كاربردهاي اصلي سود، استفاده از آن به عنوان ابزاري براي برنامهریزی است كه مدیران را در امر پيشبيني سودها و رويدادهاي اقتصادي آينده ياري مي‌كند. در واقع ثابت شده كه براي پيشبيني مقادير هر نوع سود مي‌توان از مقادير سودهای گذشته استفاده كرد. سود شامل نتيجههاي «عملياتي يا سود عادي» و نتيجههاي «غيرعملياتي يا سود غيرعملياتي ناشي از رويدادهاي غير مترقبه» است كه مجموع آنها برابر با سود خالص است (بلکویی، 1381). میتوان گفت كه سود يكي از مفاهيمي است كه حسابداري از اقتصاد به عاريت گرفته است. اگر چه از ديدگاه اطلاعاتي، مفهوم سود، بيشتر فعّاليّت‌هاي حسابداري را توصيف مي‌كند امّا از لحاظ ملاك اندازه‌گيري بنيادي كماكان مورد ترديد است. بر اساس مفروضات بازار كالاي سرمايه، تحقيقات علمي نيز اين ديدگاه را تأیید میکند كه سود حسابداري محتواي اطلاعاتي دارد (اسماعيلي، ۱۳۸۵). مك نيل (۱۹۳۹) معتقد است که سود، افزايش در ثروت خالص و زيان، كاهش در ثروت خالص است و بايد گفت اين يك ايده‌آل دست نيافتني نيست. در سال ۱۹۷۳، كميسيون بورس اوراق بهادار براي اولين بار به شركت‌هاي پذيرفته شده در بورس، اجازه افشاي پيش‌بيني‌هاي سود را داد. در سال ۱۹۷۵، شركت‌ها ملزم به انتشار اطلاعات پيشبيني همراه با گزارش‌هاي مالي شدند. اين الزامات سبب ميشود اطلاعات مديريت تقريباً برابر با اطلاعاتي باشد كه عموم در اختيار دارند. هر چند که پيشنهاد كميسيون بورس اوراق بهادار در سال ۱۹۷۶، به دليل مخالفت زياد برداشته شد، در ایران، بند چ از ماده ۵ آيين نامه افشاي اطلاعات شركت‌هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار در سال ۱۳۸۱ شركت‌ها را مكلّف به ارائۀ پيشبيني سود هر سهم در پايان هر سه ماه کرد.
اسماعیلی(1385) به نقل از هندریکسون، کاربردهای سود پیشبینی شده را بدین صورت مطرح کرد؛ کمک به ارزیابی قدرت سودآوری واحد تجاری، تعیین ارزشی یک دارایی، برآورد ریسک سرمایهگذاری در واحد تجاری و برآورد ریسک وام دادن به واحد تجاری.
جونز (1991) تفاوت سود و وجوه نقد حاصل از عملیات را به عنوان اقلام تعهدی تعریف کرد و آن را به اقلام تعهدی غیر اختیاری و اختیاری تفکیک کرده است. اقلام تعهدی غیراختیاری به واسطه مقررات، سازمانها و دیگر عوامل خارجی محدود هستند و اقلام تعهدی اختیاری قابل اعمال نظر توسط مدیریت و همینطور تحت تأثیر رویه و خط‌مشی انتخابی شرکت قرار دارند.
سرمایهگذاران تمایل دارند منابع خود را به شرکتهایی با عملکرد عالی اختصاص دهند، که سودآوری یکی از معیارهای آن است. در این راستا، آن چه که میتواند تضمین کننده باشد، سیستم حرفه‌ای و لایق مدیریت است (فرهی‌بوزنجانی، ۱۳۸۴). مدير توانمند یک منبع سودآور و یک سرقفلی و یا داراییهای نامشهود برای شرکت به شمار میآید (بولو و طالبی، ۱۳۸۹) و انتظاری که از مدیران لایق میرود این است که بعد از کنترل اثرات داخلی، سود بالاتری را گزارش کنند (دمرجان و همکاران4، 2013). توانایی مدیریت به معنی قدرت تغییر، افزایش کارایی و اثربخشی، در نهایت بهرهوری و سودآوری سازمانهاست (ولیزاده و همکاران، 1396). توانایی مدیریت به کیفیت کنترل داخلی مرتبط میشود و یکی از مهمترین دستاوردهای آن نیز کمک به افزایش سود سهامداران میباشد (هان لی، 2015).
پیشینه داخلی: رحیمی و همکاران (1401) در بررسی رابطه بین پیشبینی اجباری سود و تعدیل پیشبینی با اقلام تعهدی غیرعادی به این نتیجه رسیدند که بین اقلام تعهدی سرمایه درگردش و اقلام تعهدی غیرعادی سرمایه در گردش، باخطای پیش بینی سود توسط مدیریت، رابطه مستقیم وجود دارد. قربانی، پورطاهراقدم و رهنمای رودپشتی (1401) به بررسی تأثیر محافظه‌کاری حسابرس -با وجود عدم قطعیت سیاستهای اقتصادی برکیفیت سود بر اساس اقلام تعهدی- در تعداد 150 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار پرداختهاند در این پژوهش به منظور سنجش کیفیت سود از اقلام تعهدی غیرعادی مدل تعدیل شده جونز (1995) استفاده شده است؛ نتایج نشان میدهد که محافظه‌کاری حسابرس، اثر مستقیم و عدم قطعیت سیاستهای اقتصادی، اثر معکوس بر اقلام تعهدی غیرعادی دارد.
رحیمی، فروغی و آزادی (1401)، به بررسی رابطه بین پیشبینی اجباری سود و تعدیل پیشبینی با اقلام تعهدی غیرعادی در شرکتهای بورسی ایران پرداختهاند؛ یافتههای پژوهش بیان میکند که: بین اقلام تعهدی سرمایه درگردش و اقلام تعهدی غیرعادی سرمایه در گردش با خطای پیشبینی سود توسط مدیریت رابطه مستقیم وجود دارد؛ اما بین اقلام تعهدی سرمایه در گردش و اقلام تعهدی غیرعادی سرمایه در گردش با تعدیل پیشبینی رابطه معکوس وجود دارد.
میرزایی، ولیزاده اوغانی، محمدزاده سلاطه (1400)، در مطالعه خود به تبیین تأثیر کیفیت حسابرسی بر میزان خطای سود پیشبینی شده واحدهای تجاری با نقش تعدیلگری ویژگیهای مدیرعامل در 35 شرکت از صنایع مواد غذایی پرداختهاند؛ نتایج نشان داده است که بین کیفیت حسابرسی و خطای پیشبینی سود، رابطه معکوس و معناداری وجود دارد. همچنین دوره تصدی مدیریت- بر رابطه کیفیت حسابرسی و خطای پیشبینی سود-تأثیر معناداری ندارد. اما دانش مالی مدیرعامل در آن اثر دارد.
اسدی فارفار؛ ولیزاده اوغانی (1400) به بررسی تبیین رابطه بین توانایی مدیریت و گزارشگری مالی به‌موقع با تأکید بر مالکیت نهادی در بین 134 شرکت بورسی و در دورۀ زمانی بین سالهای 1393 تا 1398 پرداختهاند؛ نتایج آنها نشان میدهد که بین توانایی مدیریت و گزارشگری مالی به‌موقع رابطه مستقیم وجود دارد.
جهانبخشی و همکاران (1400) به این نتجه رسیدند که اقلام تعهدی غیرعادی (اختیاری) بر سیاست تقسیم سود به‌صورت مثبت و معنادار تأثیرگذار است؛ یعنی هرچه اختیار مدیریت شرکت نسبت به اقلام تعهدی یا همان تفاوت بین سود فعالیتهای متداول و جریان وجه نقد افزایش یابد، سیاست تقسیم سود به سمتی خواهد رفت که در آن نسبت سود پرداختی به سود خالص پس از کسر مالیات افزایش مییابد.
نیکبخت و همکاران (1399) به بررسی تأثیر خطای پیشبینی سود مدیریت بر پایداری اجزای نقدی و تعهدی سود و ارزشیابی بیش از حد سهام پرداختند؛ نتایج بیانگر آن بود که با افزایش سطح خطای پیشبینی سود مدیریت، پایداری اجزای نقدی و تعهدی سود کاهش یافته و ارزشیابی بیش از حد سهام افرایش مییابد.
رجبی و عبدلی (1399) در مطالعه خود به این نتیجه دست پیدا کردند که هرچقدر شاخصهای توانایی مدیران بیشتر باشد اقلام تعهدی غیرعادی نیز بهتر خواهد شد. همچنین میزان مشارکت مدیران در سرمایه شرکتها، تخصص مالی اعضای هیأت مدیره، اندازه استقلال و بی‌طرفی اعضای هیأت مدیره و دوگانگی وظایف مدیر عامل در شرکتها بر اقلام تعهدی غیر عادی تأثیر میگذارد.
برندک، پاک مرام و علیپور (1398) در مطالعه خود نشان دادند که بین جریان نقد عملیاتی و اقلام تعهدی غیرعادی رابطۀ معکوس معناداری وجود دارد؛ با کاهش جریان نقد عملیاتی، اقلام تعهدی غیرعادی افزایش مییابد. به‌طور کلی، پیامدهای منفی اقلام تعهدی به میزان جریان نقد عملیاتی بستگی دارد و شرکتهای دارای جریان نقد عملیاتی منفی، ممکن است نتایج آزمون اقلام تعهدی غیرعادی را تحریف کنند. ودیعی و همکاران (1397) نشان دادند که کیفیت بالای خدمات حسابرسی، تأثیر معکوسی بر خطای سود پیشبینی شده دارد. در این مطالعه، شرکتهایی که توسط مؤسسات حسابرسی رتبه یک، مورد حسابرسی قرار گرفته بودند، خطای سود پیشبینی شده آنها نسبت به سایر مؤسسات کمتر بوده است.
مرادی و بذرافشان (1396)، طی تحقیقی به این نتیجه رسیدند که ضریب کیفیت حسابرسی در رابطه با خطای پیشبینی سود، منفی و معنادار است. این یافته بدین معناست که خطای پیشبینی سود شرکتهای حسابرسی شده توسط سازمان حسابرسی به طور معناداری از سایر شرکتها کمتر است.
پیشینه خارجی: خیا و همکاران5 (2024) بررسی کردند که چگونه تغییر در حسابرسی‌های کنترل داخلی اجباری بر دقت پیشبینیهای سود مدیریت تأثیر میگذارد؛ آنها دریافتند که با افزایش اثربخشی گزارشگری کنترل داخلی و افزایش کیفیت گزارشگری مالی، به کاهش خطاهای پیشبینی سود مدیریت کمک میکند.
دیوو و همکاران6 (2024) به بررسی مدیریت سود و پیشبینی تحلیل‌گر پرداختند؛ یافتههای آنها در شرکتهای منتخب در چین از سال 2015 تا 2022 نشان میدهد که هر چه درجۀ مدیریت سود شرکت بالاتر باشد، دقت پیشبینی سود تحلیل‌گران کمتر است.
آلمند و همکاران7 (2023) به بررسی اقلام تعهدی و چرخه عمر شرکت و بهبود تشخیص مدیریت سود نظارتی پرداختند؛ آنها دریافتند که مدلهای اقلام تعهدی در تشخیص دستکاری در LCSهای خاص اشتباه مرتکب شدهاند. شرکتهای در حال افول، بیش از حد، دستکاری‌کننده شناسایی شدند، ولی شرکتهای در حال رشد کمتر به عنوان دستکاری‌کننده شناسایی شدند.
لیو و همکاران8 (2023) به بررسی تعهدات عملکرد و ویژگیهای پیشبینی سود تحلیل‌گران در شرکتهای ادغام معکوس چینی پرداختند. از آنجایی که تعهد عملکرد و اطلاعات جمع‌آوری‌شده دستی، بخش مهمی از اطلاعات عمومی است، میتواند بر درک تحلیل‌گران از شرکت ها و تلاش آنها برای پیش بینی سود تأثیر بگذارد. گئورگاکوپولوس و همکاران9 (2022) به بررسی دقت پیشبینیهای سود مدیریت بر اساس استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی IFRS10 در زمینۀ عرضۀ اولیه عمومی (IPO11) پرداختند. آنها در استرالیا به دنبال اجرای اجباری IFRS، شاهد کاهش خطاهای سود پیشبینی مدیریت بودند. شواهد نشان میدهد که پیشبینیهای سود مدیریت پس از الزام IFRS محافظه‌کارانه‌تر میشوند. آنها استدلال کردند که IFRS سرمایهگذاران را قادر می‌سازد تا عملکرد شرکتهای IPO را بهتر ارزیابی کنند و از شرکتهایی که پیشبینیهای سود متورم و نادرست را گزارش میکنند، بازده بیشتری را طلب کنند.
هاتای تو لی12 و همکاران (2021) در پژوهش خود دریافتند: شرکتهایی با کیفیت که اقلام تعهدی بیشتری دارند، هزینه حقوق صاحبان سهام کمتری دارند و این نشان میدهد که کیفیت اقلام تعهدی یک عامل تأثیرگذار بر قیمت و ریسک شرکت در بازار سهام است.
جون کیم لی، جونگ لی و سان وو13 (2017)، به بررسی استفاده صندوقهای سرمایه گذاری دوجانبه از اقلام تعهدی غیرعادی پرداختهاند؛ آنها به این نتیجه دست یافتند که 89 درصد از صندوقهای سرمایهگذاری دوجانبه با بالاترین میزان در سهام با اقلام
تعهدی به میزان قابل توجهی صندوقهای سرمایه گذاری از اقلام تعهدی غیرعادی استفاده کردهاند.
آکی هیرو14 (2016) در مطالعه خود به این نتیجه رسید که بین اقلام تعهدی و اشتباهات برآوردهای اولیه سود مدیریت رابطه مستقیم وجود دارد؛ در حالی که ارتباط بین اقلام تعهدی و اصلاحات پیشبینیها معکوس است. باتواح15 و همکاران (2015) بیان میکنند که دانش مالی، توانایی مدیران عامل را -در مواجهه با موضوعات پیچیده حسابداری- افزایش داده و درصد خطاهای ارتکابی، برآورد و قضاوت اشتباه را کاهش میدهد. این توانایی، زمان آمادهسازی مدارک حسابداری صاحب‌کار را کمتر و زمان مورد نیاز برای انجام حسابرسی را کاهش میدهد؛ زیرا تقلب و خطاها کاهش مییابد.
دی جونگ و لینگ16 (2013) به این نتیجه رسیدند که مدیران اجرایی به احتمال زیادی بر روی اقلام تعهدی از طریق تصمیمات سیاسی شرکت و مدیران مالی بر روی اقلام تعهدی از طریق تصمیمات حسابداری اثر می‌گذارند. بهن و همکاران17 (2008) در مطالعهای با عنوان کیفیت حسابرسی و ویژگیهای پیشبینی سود تحلیل‌گران بین سالهای 1996 تا 2001 نشان دادند که شرکتهایی که توسط پنج موسسه بزرگ حسابرسی، حسابرسی شدند از صحت سود پیشبینی شده بالاتر و درصد خطای کمتری برخوردار بودهاند.
فرضیه های پژوهش
فرضیه اول) بین اقلام تعهدی غیرعادی و خطای پیشبینی سود رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه دوم) توانایی مدیریت بر ارتباط بین اقلام تعهدی غیرعادی و خطای پیشبینی سود تأثیر دارد.
روش پژوهش
این مطالعه برای ایجاد یک دانش مضاعف برای حل برخی مسائل سهامداران، سرمایهگذاران و مدیریت شرکتهای صنعت خودرو عضو بورس اوراق بهادار در مورد رابطه بین اقلام تعهدی غیرعادی با خطای پیشبینی سود با نقش تعدیلی توانایی مدیریت بوده است. از دیدگاه هدف، یک نوع پژوهش کاربردی و از لحاظ روش، پیمایشی و از نوع علی-پس‌رویدادی است؛ چرا که از دادههای تاریخی و گذشته در صورتهای مالی شرکتها استفاده میکند. چارچوب نظری و سوابق پژوهش حاضر از منابع مربوط به آرشیو مجلات، کتابهای تخصصی، مقاله‌ها و پایان‌نامه‌های مرتبط با متغیرهای پژوهش و همچنین پایگاه‌های اطلاعاتی در دسترس استفاده کرده است؛ بنابراین از این لحاظ از شیوه کتابخانه‌ای استفاده میشود. از طرف دیگر محقق دادههای موردنیاز را برای تجزیه و تحلیل از مطالعه صورتهای مالی شرکتها و با ابزارهای آماری انجام میدهد و فرضیههای پژوهش را از شیوه میدانی آزمون و تحلیل میکند.
با توجه به اینکه صنعت خودور و قطعات در ایران یکی از صنایع پرچالش به‌شمار میرود و مطالعه کار پژوهشی در خصوص متغیرهای مورد نظر از جمله توانایی مدیریت، معیارهای پیشبینی سود و اقلام تعهدی غیرعادی و قابلیت مقایسه شاخصها در این صنعت حائز اهمیت و راهگشا است و این دلیل موجهی برای انتخاب صنعت خودرو برای مطالعۀ مد نظر محققان بوده است. بنابراین جامعه آماری در این پژوهش، کلیه شرکتهای صنعت خودرو و قطعات خودرو پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است که در طول بازه زمانی بین سالهای 1394 الی 1400 بطور مدام در بورس اوراق بهادار حضور داشتهاند. با توجه به بررسی میدانی محققین، تعداد 41 شرکت در سال 1400 در صنعت خودرو فعال بوده که از این تعداد، 4 شرکت از سال 1394 به بعد وارد بورس شدند، تعداد 4 شرکت نیز با سایر شرایط از جمله سال مالی متفاوت، عدم دسترسی به داده و یا توقف نماد معاملاتی بیش از اندازه با روش غربالگری و سیستماتیک از نمونه حذف شدند. لذا، تعداد 33 شرکت از این صنعت به‌عنوان نمونۀ آماری انتخاب گردید.
مدلهای رگرسیونی پژوهش: در این مطالعه برای تنظیم مدلها از رگرسیون خطی چندمتغیره استفاده شده است. دادههای پژوهش همانطور که قبلا ذکر شد، از وبسایت بورس اوراق بهادار تهران و نیز نرم‌افزار ره‌آورد نوین استخراج شدهاند. مدلهای رگرسیونی لازم برای آزمون فرضیات پژوهش به شرح زیر است:
برای سنجش فرضیه اول از مدل رگرسیونی زیر استفاده میشود:
برای سنجش فرضیه دوم از مدل رگرسیونی زیر استفاده میشود:
که در آنها: PFE = خطای پیش بینی سود. DAit = اقلام تعهدی غیر عادی (اختیاری) شرکت i در سال t. MAit = توانایی مدیریت در کارایی شرکت i در سال t. Sizeit = اندازه شرکت i در سال t. LEVit = اهرم مالی شرکت i در سال t. ROAit = نرخ بازده دارایی شرکت i در سال t. εit= مقدار باقیمانده مدل (خطای مدل).
متغیرهای پژوهش به‌صورت زیر اندازهگیری میشوند:
متغیر وابسته: خطای پیشبینی سود (PFE): وديعي و همكاران (1397) در تحقيق خود براي محاسبه خطاي سود پيشبيني شده از رابطه زير استفاده کردهاند و ما هم از این مدل بهره میبریم.
که در آن؛ EPSa پيشبینی سود سال قبل EPSp پيشبینی سود سال جاری است.
در واقع هنگام محاسبه دقت سود پیشبینی شده (علامت) خطا در پیشبینی بیاهمیت است و مقدار خطا باید محاسبه شود. در حالی که هنگام محاسبه وجود خطای سود پیشبینی شده، جهت خطا اهمیت داشته و اگر علامت آن مثبت باشد، نشاندهنده دیدگاه محتاطانه مدیریت بوده و اگر منفی باشد، دیدگاه خوشبینانه مدیریت و یا در جهت فریب بازار است. مطابق دستورالعمل اجرایی افشای اطلاعات ثبت شده نزد سازمان بورس اوراق بهادار تهران مصوب 1386، شرکتی که اوراق بهادار آن در بورس پذیرفته شده است، موظف است اطلاعات موضوع دستوالعمل ذکر شده را در مهلت مقرر- بر اساس فرمهای مد نظر سازمان- به صورت الکترونیکی یا کاغذی در سربرگ رسمی خود به سازمان ارسال و هم‌زمان برای اطلاع عموم منتشر کنند. از جمله این اطلاعات، پیشبینی عملکرد سالانه شرکت بر اساس عملکرد واقعی 3، 6 و 9 ماهه است که حداکثر 30 روز پس از پایان مقاطع 3 ماهه باید افشا شود (قلی‌زاده و همکاران، 1398).
متغیر مستقل: اقلام تعهدی غیرعادی18 (AA): در این پژوهش برای اندازهگیری "اقلام تعهدی غیرعادی (اختیاری)" از مدل تعدیل شده جونز (1995) استفاده شده است. بدین منظور برای به دست آوردن اقلام تعهدی غیرعادی، ابتدا اقدام به محاسبه اقلام تعهدی کل و اقلام تعهدی عادی (غیراختیاری) میگردد. در قدم بعدی، اقلام تعهدی غیرعادی از تفاضل این دو شاخص به‌دست میآید. برای محاسبه متغیرهای مربوط به کل اقلام تعهدی از معادله زیر استفاده ميکنیم: TAt = NIt – CFOt
TAt: جمع کل اقلام تعهدی در سال t؛ NIt: سود خالص در سال t؛ CFOt: جریانهای نقدی عملیاتی در سال t
برای محاسبه اقلام تعهدی عادی (غیراختیاری) نیز از معادله زیر استفاده میگردد:
NDAt = a1[1 / At-1] + a2[(DREV - DREC) / At-1] + a3[PPE / At-1]
NDAt : اقلام تعهدی عادی (غیراختیاری) شرکت در سال t؛
At-1 : جمع دارایيهای شرکت در سال t
DREV : تغییر در خالص درآمد حاصل از فروش شرکت در بین سال t و t-1 .
DREC : تغییر در خالص حسابها و اسناد دریافتني تجاری شرکت در بین سال t و t-1 .
PPE: ارزش دفتری املاک، ماشین آلات و تجهیزات برای شرکت در سال t.
a1 و a2 وa3 : پارامترهای برآورد شده خاص شرکت هستند. پارامترهای a1 و a2 وa3 از رابطه رگرسیوني زیر قابل محاسبه هستند:
(TAit/Ai,t-1) = α1 (1/Ai,t -1) + α2 (ΔREVi,t /Ai,t -1) + α3 (PPEi,t /Ai,t -1) + ε i,t
در مدل فوق، برای همگنسازی و موزون شدن پارامترها و به منظور کاهش نوسانات، از جمع کل دارایيهای شرکت در ابتدای هر دوره استفاده میشود و در صورتي که اقلام تعهدی عادی (غیراختیاری19 (NDA)) از جمع کل اقلام تعهدی (TA) کسر شود، اقلام تعهدی غیرعادی (اختیاری20 (DA) حاصل میشود که همان جزء باقیمانده معادله رگرسیونی فوق است (به نقل از قربانی و همکاران، 1401). DAit = TAit – NDAit
لازم به ذکر است که استخراج مقدار باقیمانده مدل رگرسیونی فوق در سطح سال/شرکت است.
متغیر تعدیلگر: توانایی مدیریت (MA): برای اندازهگیری متغیر توانایی مدیریت، در این پژوهش از مدل دمرجیان و همکاران (2012) استفاده شده است؛ آنها معتقدند كه كارايي كل شركت كه به كمک رابطه زیر محاسبه ميشود، نشانگر كارايي منابع در اختيار مديريت و هم‌چنين تواناييهای فردی مدیریت است؛ زيرا مديری كه قدرت مدیریتی بيش‌تری دارد، بدون توجه به اندازهۀ شركت، در پيشبيني ساز و كارها و روندهای شركت و بحث و مذاكرات با مشتريان عمده و عرضه‌كنندگان مواد و محصولات مؤثرتر واقع خواهد شد. در این مدل، کارایی مدیریت در دو مرحله قابل اندازه گیری است (به نقل از ولیزاده اوغانی و همکاران، 1396).
در مرحلۀ اول ابتدا میزان کارایی نسبی با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی دادهها به‌صورت فرمول زیر به‌دست میآید:
در این رابطه، Sales: برابر است با فروش خالص شرکت i در سال t.
COGS: برابر است با بهای تمام شده کالای فروش رفته شرکت i در سال t.
SG&A: برابر است با هزینههای عمومی، اداری و فروش i در سال t.
PPE: برابر است با اموال، تجهیزات و ماشین آلات شرکت i در سال t.
FC: برابر است با هزینههای تأمین مالی شرکت i در سال t.
Intan: برابر است با خالص داراییهای ثابت نامشهود شرکت i در سال t.
در این مدل برای هر یک از متغیرهای ورودی خاص (V) در نظر گرفته شده است؛ زیرا اثر هر یک از متغیرهای ورودی و خروجی (فروش) یکسان نمی‌باشد. مقدار محاسبه شده برای کارایی شرکت در محدوده صفر تا یک قرار می گیرد. شرکتهای با نمره کارایی یک، شرکتهایی هستند که کارا هستند و شرکتهایی که نمره کارایی آنها کمتر از یک است، زیر مرز کارایی قرار دارند و باید با کاهش هزینهها یا با افزایش درآمدها به مرز کارایی برسند. هدف از محاسبه کارایی شرکت، سنجش توانایی مدیریت شرکت است.
در مرحلۀ دوم، بر اساس عقیده دمرجیان و همکاران، ویژگیهای ذاتی با استفاده از 5 ویژگی خاص و ذاتی شرکت یعنی اندازه شرکت (Size)، سهم بازار (MSH)، جریانهای نقدی آزاد (FCF)، عمر پذیرش شرکت در بورس (Age) و فروش خارجی صادرات (FCI) و با اجرای مدل رگرسیون زیر کنترل میشود.
بهطوریکه:
: کارایی کل شرکت است که برای محاسبه آن از مدل تحلیل پوششی دادهها (DEA) استفاده شده است. 
: لگاريتم طبيعي كل داراييها. 
: سهم بازار شركت از نسبت فروش شركت i در سال t به فروش صنعت در سال t. 
: نمایانگر متغیر جریانات نقد آزاد شرکت i در سال t است و برابر است با نسبت جریان نقد آزاد به کل داراییها. جریانات نقد آزاد برابر است با خالص جریان وجوه نقد عملیاتی منهای سود سهام پرداختی منهای خالص جریان وجوه نقد سرمایهگذاری. 
: لگاريتم طبيعي سن (تعداد سالهای عمر شركت از زمان تأسيس). 
: اگر شرکت صادرات داشته باشد برابر با یک وگرنه برابر با صفر
در رابطه فوق، جزء باقیمانده مدل (
) نشاندهنده توانایی مدیریت در کارایی شرکتها است.
متغیرهای کنترلی: در این کار پژوهشی، مهمترین دلیل انتخاب متغیرهای کنترلی این است که شرکتهای صنعت خودرو و قطعات آن از لحاظ اندازه و حجم داراییها و همینطور بدهیها و سود خالص در دوره مورد مطالعه شبیه هم نیستند؛ بنابراین لازم است اثر برخی از عواملی مانند اندازه، اهرم مالی و بازده دارایی را برای برآورد مناسب مدلهای رگرسیونی از بین بروند و یا کنترل شوند. از این رو متغیرهای کنترلی پژوهش به‌صورت زیر هستند:
1- اندازه شرکت (SIZE): از طریق لگاریتم طبیعی جمع کل دارایی ها محاسبه میشود.
2- اهرم مالی (LEV): از طریق حاصل تقسیم مجموع بدهیهای شرکت بر مجموع داراییهای آن شرکت است.
3- بازده دارائی ها (ROA): از تقسیم سود خالص پس از کسر مالیات بر ارزش دفتری کل داراییها در پایان سال به دست میآید (ودیعی و همکاران، 1398).
یافتههای پژوهش
توصیف آماری متغیرها: در نگاره 1 یافتههای توصیفی مرتبط با متغیرها نشان داده شده است. تعداد شرکتها در نمونه آماری محدود به 33 شرکت از صنعت خودرو پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار بوده که در بازه زمانی 7 ساله از سال 1394 الی 1400 فعال بوده اند.
نگاره 1. توصیف آماری متغیرهای پژوهش- تعداد مشاهدات (231 سال/شرکت)
نام متغیر | نماد | میانگین | کمترین | بیشترین | انحراف معیار | چولگی | کشیدگی |
خطای پیش بینی سود | PFE | 211/0 | 0031/0- | 443/0 | 065/0 | 625/0 | 025/3 |
اقلام تعهدی غیرعادی | DA | 443/0 | 150/0 | 830/0 | 217/0 | 291/0 | 028/2 |
توانایی مدیریت | MA | 172/0 | 0074/0 | 392/0 | 602/0 | 382/0 | 490/2 |
اندازه شرکت | Size | 316/12 | 409/7 | 162/17 | 003/1 | 827/0 | 437/3 |
اهرم مالی | LEV | 414/0 | 038/0 | 017/1 | 883/0 | 579/0- | 044/2 |
بازده داراییها | ROA | 396/0 | 003/0- | 983/0 | 458/0 | 387/1- | 533/3 |
محاسبات نگاره 1 نشان داده که: در شرکتهای صنعت خودرو عضو بورس اوراق بهادار تهران در هفت سال گذشته، اختلاف بین آخرین و اولین پیشبینی سود به‌طور میانگین حدود 21 درصد بوده است. کمترین خطای پیش بینی سود 003/0- و بیشترین خطای پیشبینی 44 درصد بوده است. محاسبات در سطر اقلام تعهدی غیرعادی (اختیاری) نشان میدهد که از کل اقلام تعهدی شرکتهای صنعت خودرو، به اندازه 441/0 آن غیر عادی هستند و این بدین معنی است که در سیستم حسابداری شرکتها، مدیریت بر روی 44 درصد از اقلام و رویدادهای سیستم حسبداری شرکتها کنترل داشته و در اختیار مدیران است و بقیه آن، اقلام عادی و غیر اختیاری بوده است.
محاسبات MA نشان میدهد که شرکتهای صنعت خودرو و قطعات خودرو در هفت سال گذشته به‌طور متوسط 17/0 توانایی مدیریت در کارایی داشتهاند. متوسط نسبت بدهیها به داراییها (اهرم مالی) 414/0 بوده، این بدین معنا است که شرکتهای صنعت خودرو به‌طور میانگین حدود 41 درصد از داراییهای خود را بدهکار بودهاند. متوسط بازده دارائی حاکی از آن است که نسبت سود خالص به ارزش دفتری دارائیها حدود 39 درصد بوده است. به‌طور متوسط انحراف معیار بیشتر متغیرها بین صفر و 1 هستند و نشان میدهد که پراکندگی دادهها حول میانگین آنها بهتر و مناسب بوده است. همینطور ضرایب چولگی و کشیدگی متغیرها نیز نشان میدهد که در اکثر متغیرها، مقادیر این شاخص بین 3+ و 3- بوده و میتواند نرمال بودن توزیع دادهها را برآورد نماید.
لازم به ذکر است که پایایی (ریشه واحد) متغیرها با استفاده از آزمون لوین، لین و چو بررسی گردید. طبق محاسبات، تحلیلها نشان داد که کلیه متغیرها مانا هستند و میانگین و واریانس همه متغیرها در طول دوره زمانی پژوهش ثابت است. بنابراین میتوانیم اطمینان کنیم که در تخمینهای رگرسیونی مشکلی نداشته و دچار رگرسیون کاذب نمیشویم.
تحلیل همبستگی: ضریب همبستگی شدت رابطه و همچنین نوع رابطه (مستقیم یا معکوس) بین متغیرها را نشان میدهد و عددی بین 1 الی 1- است و در صورت عدم وجود رابطه بین دو متغیر برابر صفر میباشد. پس از بررسی نرمال بودن توزیع متغیرها- با توجه به اینکه بیشتر متغیرها توزیع نرمال ندارند- همبستگی میان متغیرها با روش همبستگی اسپیرمن مورد آزمون قرار گرفته است. نگاره 2 نتایج تحلیل همبستگی را نشان میدهد.
نگاره 2. ماتریس همبستگی بین متغیرهای پژوهش با روش اسپیرمن
متغیرها | PFE | DA | MA | Size | LEV | ROA |
خطای پیش بینی سود | 1 |
|
|
|
|
|
اقلام تعهدی غیرعادی | 467/0 000/0 | 1 |
|
|
|
|
توانایی مدیریت | 214/0- 002/0 | 291/0- 001/0 | 1 |
|
|
|
اندازه شرکت | 396/0 000/0 | 171/0 008/0 | 421/0- 000/0 | 1 |
|
|
اهرم مالی | 020/0- 306/0 | 360/0- 000/0 | 428/0 000/0 | 336/0 000/0 | 1 |
|
بازده دارائی ها | 408/0 000/0 | 048/0 207/0 | 527/0 000/0 | 198/0 004/0 | 238/0- 000/0 | 1 |
رابطه بین اقلام تعهدی اختیاری و خطای پیشبینی سود با شدت 467/0 مثبت و معنادار است؛ چون سطح معناداری در آن برابر 000/0 و کوچکتر از 05/0 است. بین توانایی مدیریت و خطای پیشبینی سود با شدت 214/0- یک رابطه معکوس و معنادار وجود دارد. اندازه شرکت و بازده دارائیها با خطای پیشبینی سود رابطه مستقیم دارند. ولی رابطه بین اهرم مالی با خطای پیشبینی سود رابطه معناداری ندارد. در نگاره بالا نشان داده شده که وجود یا عدم وجود ارتباط دو به دوی بین متغیرها (مخصوصا متغیرهای توضیحی) با شدتهای کمتر از 70/0 بوده است، بنابراین میتوان اطمینان حاصل کرد که بین متغیرهای توضیح دهنده هم‌خطی ایجاد نمیگردد و با خیال راحت میتوان مدلهای رگرسیونی فرضیهها را مورد تخمین قرار داد.
آزمون همسانی واریانس خطاها: یکی از مهمترین مفروضات رگرسیون چندمتغیره، همسان بودن واریانس جملات اخلال/خطا در دوره های مختلف است. اگر این فرض نقض گردد، مشکل ناهمسانی واریانس ایجاد میشود. وقتی خطاها همسان نباشند، انحراف معیار عرض از مبدأ بسیار بزرگ میشود. انحراف معیار ضرایب شیب نیز به شکل ناهمسانی بستگی دارد. محاسبات آزمون همسانی واریانس با آماره والد در نگاره 3 نشان داده شده است.
نگاره 3. نتایج آزمون همسانی واریانس جملات خطا
مدل آزمون | آماره آزمون والد | سطح معنی‌داری | نتیجه آزمون |
مدل اول برای فرضیه اول | 936/235 | 000/0 | وجود ناهمسانی واریانس در جملات خطا |
مدل دوم برای فرضیه دوم | 705/95 | 000/0 | وجود ناهمسانی واریانس در جملات خطا |
در نگاره بالا محاسبات حاصل شده نشان میدهد که سطح معنی‌داری در آزمون وآلد برای مدل اول و دوم برابر 00/0 است و در هر دو مدل کمتر از 05/0 است که بیانگر وجود ناهمسانی واریانس مقادیر خطاها در دو مدل فوق است. برای حل کردن این مشکل (ناهمسانی واریانسها)، میتوان در موقع تخمین مدلها از روش رگرسیون حداقل مربعات تعمیم یافته (GLS) استفاده کرد.
آزمون انتخاب الگوی مدلهای رگرسیونی: برای مشخص کردن الگوی رگرسیونی مدلها از آزمونهای F لیمر و آزمون هاسمن استفاده شده است. نگاره زیر نتایج اجرای این آزمونها را برای هر دو مدل رگرسیونی نشان میدهد.
نگاره 4. نتایج آزمون الگوی رگرسیون- F لیمر و هاسمن
نوع آزمون | مدل آزمون | آماره آزمون | سطح معنی‌داری | نتیجه آزمون |
آزمون F لیمر | مدل فرضیه اول | 809/145 | 001/0 | پذیرش الگوی پانل دیتا |
مدل فرضیه دوم | 558/258 | 000/0 | پذیرش الگوی پانل دیتا | |
آزمون هاسمن | مدل فرضیه اول | 87/94 | 002/0 | الگوی اثرات ثابت |
مدل فرضیه دوم | 81/68 | 004/0 | الگوی اثرات ثابت |
یافتههای نگاره فوق نشان داده که سطح معناداري برای مدل اول و دوم فرضیهها از 05/0 کمتر شده؛ در نتیجه در هر دو مدل، فرضیه امکان وجود دادههای تلفیقی به نفع دادههای تابلویی رد میشود.
لازم به ذکر است که در مدلهایی که روش پانل دیتا تأیید شده، نیازی به آزمون هاسمن برای تعیین اثرات ثابت و یا تصادفی وجود دارد که در نگاره فوق نتایج آن نشان داده شده است. از آنجایی‌که سطح معناداری آزمون هاسمن در نگاره فوق در هر دو مدل فرضیه، از 05/0 کمتر شده است، در نتیجه روش مناسب برآورد مدل، الگوی اثرات ثابت میباشد.
آزمون فرضیهها (تخمین مدلها): برای آزمون فرضیههای اول و دوم پژوهش از مدل الگوی اثرات ثابت استفاده شده است.
فرضیه اول: فرضیه اول بدین صورت است که بین اقلام تعهدی غیرعادی و خطای پیشبینی سود در شرکتهای خودرو رابطه وجود دارد. فرض صفر و یک بدین صورت است که؛ 0= β: H0 ، 0≠β: H1 یافتههای حاصل از تخمین مدل اول رگرسیون در نگاره 5 نشان شده است.
نگاره 5. تخمین مدل اول برای آزمون فرضیه اول. متغیر وابسته: خطای پیش بینی سود (PFE)
| |||||
متغیر | نماد | ضرایب | خطای استاندارد | آماره t | سطح معناداری |
اقلام تعهدی غیرعادی | DA | 242/0 | 077/0 | 142/3 | 000/0 |
اندازه شرکت | Size | 106/0 | 042/0 | 526/2 | 012/0 |
اهرم مالی | LEV | 048/0- | 208/0 | 230/0- | 754/0 |
بازده دارائی ها | ROA | 179/0- | 053/0 | 377/3 | 000/0 |
عرض از مبداء | C | 029/1 | 449/0 | 127/5 | 000/0 |
مقدار آماره F: 09/347، سطح معناداری F: 000/0 | مقدار آماره دوربین واتسون: 782/1 | ||||
ضریب تعیین (R2): 582/0 | ضریب تعیین تعدیل شده (R2adj.): 574/0 | ||||
| |||||
متغیر | نماد | ضرایب | خطای استاندارد | آماره t | سطح معناداری |
اقلام تعهدی غیرعادی | DA | 305/0 | 114/0 | 675/2 | 001/0 |
توانایی مدیریت | MA | 273/0 | 098/0 | 785/2 | 000/0 |
تعامل MA با DA | DA*MA | 327/0 | 096/0 | 406/3 | 000/0 |
اندازه شرکت | Size | 237/0 | 099/0 | 393/2 | 0013/0 |
اهرم مالی | LEV | 142/0- | 106/0 | 339/1- | 104/0 |
بازده دارائی ها | ROA | 087/0- | 096/0 | 906/0- | 113/0 |
عرض از مبداء | C | 080/1 | 201/0 | 374/5 | 000/0 |
آماره F: 332/108 ، سطح معناداری F: 000/0 | مقدار آماره دوربین واتسون: 812/1 | ||||
ضریب تعیین (R2): 671/0 | ضریب تعیین تعدیل شده (R2adj.): 662/0 | ||||
[1] . Abnormal (Discretionary or Unexpected)
[2] . Normal (Un discretionary or Expected)
[3] .Andreou et al
[4] . Demerjian et al.
[5] . Xia et al.
[6] . Du et al.
[7] . Almand et al.
[8] . Lio et al.
[9] . Georgakopoulos et al.
[10] . International Financial Reporting System
[11] . Initial Public Offering
[12] . Ha Thi Thu Le
[13] . Jun Kim, Jeong Lee & Sunwoo
[14] . Akihiro
[15] . Baatwah
[16] . DeJong and Ling
[17] . Behn et al.
[18] . Abnormal Accrual items (AA)
[19] . Non-Discretionary Accruals (NDA)
[20] . Discretionary Accruals (DA)
