بررسی فقهی و حقوقی نقش عرف در مصرف مسکرات (نگاهی به ماده 264 قانون مجازات اسلامی)
محورهای موضوعی : حقوق خصوصی
میثم موسی زاده
1
(دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرمشناسی، دانشکده حقوق، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران.)
کیومرث کلانتری
2
(دانشیار گروه حقوق، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.)
اصغر عباسی
3
(استادیار، گروه حقوق، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران.)
علی قربانی
4
(استادیار، گروه حقوق، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، چالوس، ایران.)
کلید واژه: عرف, تزریق, تدخین, مواد مخدر, مسکر,
چکیده مقاله :
یکی از جرائمی که مورد اتفاق فقهای اسلام قرار دارد، شرب خمر است و نص صریح قرآن به این حکم دلالت دارد، اما مسئلهای که همواره در بین فقهای عامه و خاصه مطرح است آن است که مصادیق شرب خمر و آنچه موجب اجرای حد بر مرتکب می شود چیست؟ در میان اقسام مسکرات کدام موارد موجب حد شرب خمر می گردند؟ با توجه به مواد جدید زایل کننده عقل، ملاک و معیار برای تشخیص مسکر از دیدگاه عرف چیست؟ آیا شیوه استعمال هم در اجرا یا عدم اجرای حد تأثیر دارد؟ آیا از دید عرف، این جرم فقط از طریق نوشیدن صورت میگیرد یا استعمال از راه های دیگر نیز موجب ثبوت این حد است؟ با توجه به اینکه قانون مجازات جدید اسلامی مصوب 1392 در ماده 264 مصادیق جدیدی از شیوه استعمال همچون تدخین و تزریق را مطرح نموده و از سوی دیگر درباره مصادیق مسکرات ساکت است، بررسی فقهی و حقوقی نقش عرف در تشخیص مصادیق و شیوه استعمال مسکرات ضروری به نظر می رسد. نتیجه اینکه اولاً در مصرف مسکرات بین جامد و مایع فرقی نیست، ثانیاً صرف مصرف مسکرات مصنوعی موجب حد میگردد چه سبب مستی شود یا نشود، ثالثاً در شیوههای غیرمتعارف مصرف مسکرات، عرف بهعنوان مبناست.
One of the crimes that is common among Islamic jurists is drinking alcohol, and the explicit text of the Qur'an indicates this ruling, but the issue that is always disputed among general and special jurists is what the examples of drinking alcohol are and what causes the Hadd is committed? Among the types of intoxicants, which cases cause drinking alcohol? According to the new materials that destroy the wisdom, what is the criterion for distinguishing intoxicants from the point of view of customs? Does the method of use also have an effect on the implementation or non-implementation of the Hadd? Is it customary to commit this crime only through drinking, or does the use of other means also prove this extent? Considering that the new Islamic Penal Code adopted in 1392 in Article 264 introduces new examples of the method of use such as smoking and injection; and being silent on the other hand, about the examples of intoxication, jurisprudential and legal study of the role of custom in identifying examples and methods of intoxication is essential. The conclusion of the research is that; firstly, there is no difference between solid and liquid intoxicants, and secondly, the use of artificial intoxicants causes a limit whether it causes intoxication or not. And third, in unconventional ways of consuming intoxicants, custom is the basis
منابع فارسی
آذر بادگان، حسینعلی. (1381). بررسی علمی و فقهی الکل و فرآوردههای آن. فقه، شماره 31 و 32.
آذر نوش، آذرتاش (1391). فرهنگ معاصر عربی – فارسی. تهران: انتشارات نشر نی، چاپ پانزدهم.
آذر، ماهیار.؛ و نوحی، سیما. (1389). دایره المعارف اعتیاد و مواد مخدر. چاپ دوم، تهران: نشر ارجمند.
اردبیلی، محمدعلی. (1387). حقوق جزای عمومی، جلد دوم. تهران: نشر میزان، چاپ هجدهم.
اسعدی، سید حسن. (1382). پژوهش های بنیادی درباره مواد مخدر. تهران: انتشارات مولف، چاپ اول.
باصری، علی اکبر. (1384). پژوهش علمی – کاربردی درباره مواد مخدر. چاپ اول، تهران: نشر وفاق.
............................ (1389). مواد مخدر در منابع فقهی و فتاوای مراجع تقلید عظام. تهران: انتشارات خرسندی، چاپ سوم.
تنکابنی، فروغ. (1358). با مجازات اسلامی آشنا شویم. قم: نشر جهاد.
حاجی علی، فریبا.؛ و معینی فر، حدیثه. (1394). بررسی تطبیقی حدود و تعزیرات در فقه مذاهب خمسه. تهران: نشر میزان، چاپ اول.
زراعت، عباس. (1389). تاثیر مستی بر مسئولیت کیفری. مجله دادرسی، ۱۴(۸۳): (-----------)
......................... (1393). شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی، تهران: انتشارات جاودانه، ج 2و 4.
علی زاده، عزیرالله. (1389). فرهنگ فارسی عمید، تهران: راه رشد، چاپ اول.
فتحی، حجت الله. (1396). شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی (حدود) مصوب 1392. قم: موسسه دائره المعارف فقه اسلامی، جلد دوم، چاپ دوم.
شعار، امیر. (1374). بررسی عوارض دهانی- دندانی دخانیات. رساله دکتری دانشگاه علوم پژشکی تهران: دانشکده دندادن پزشکی.
کارخیزان، محمد حسن. (1392). کاملترین مجموعه محشی قانون مجازات اسلامی. تهران: انتشارات راه نوین، جلد دوم، چاپ اول.
کریمی، حسین. (1362). حدود الهی. تهران: انتشارات گروه فرهنگی جهاد دانشگاهی صنعتی شریف، جلد 2.
گروه علمی موسسه آموزش عالی آزاد چتر دانش. (1392). قانون یار مجازات اسلامی. تهران: چتر دانش، چاپ پنجم.
گلدوزیان، ایرج. (1386). محشای قانون مجازات اسلامی. تهران: انتشارات مجد، چاپ اول.
مومنی گوجانی، نبی الله. (1388). آثار مستی بر مسئولیت کیفری در حقوق کیفری ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه تربیت مدرس.
موسوی خویی، سید ابوالقاسم. (1394). مبانی تکلمه المنهاج، ترجمه علی مددی. تهران: نشر حقوق اسلامی، جلد 1 و 2، چاپ اول.
وحدتی شبیری، سید حسن. (1389). الکل و فرآوردههای آن در فقه اسلامی. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول.
منابع عربی
ابن عابدین، محمدامین. (1412ق). رد المحتار علی الدر المختار. بیروت: نشر دار الفکر، جلد 4 و 6.
مقالات
اصغری، عبدالرضا.؛ و صالحی مقدم، مهدی. (1396). تحلیل فقهی ماده 264 قانون مجازات اسلامی. مجله حقوقی دادگستری: ۸۳(۱۰۵): -------------
درویش ترابی، محمود.؛ و کلانتری، کیومرث. (1397). عنصر زمان و مکان و نقش آن در تحول اجتهاد بر احکام جزائی اسلام. فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، ۱۵(۵۴): 66 - 49.
رضایی نسب، مسعود. (1388). مواد مخدر و مبانی فقهی آن 1. علوم تربیتی (اصلاح و تربیت)، (۸۸): ۲۲-۱۵.
عظیمی، حبیب الله. (1392). بررسی حکم شرعی استعمال مواد مسکر و روانگردان از دیدگاه فقهای مذاهب اسلامی. مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، (۳۴): ۷۷-۶۲.
سلمانپور، محمد جواد. (1382). مبانی فقهی حرمت استعمال و قاچاق مواد مخدر و جرایم مربوط به آن. فقه اهل بیت، (۳۵): ۱۵۲-۱۲۰.
ملکوتی فر، ولی الله.؛ و ساربان نژاد، علی. (1390). پرتویی از آراء فقهی امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) در کلیّات حدود و گذری بر آثار آن در قانون جزای اسلامی. فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، ۷(۲۵): 168- 141.
_||_67. Vahdati Shabiri, S. H. (2009). Alcohol and its products in Islamic Jurisprudence. Qom Seminary Center of Publication of Islam Promotion Office.