قلمرو اختیارقاضی دراعمال مجازات بارویکردی به قانون مجازات اسلامی مصوب 1392

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

عباس کلانتری ¹ (عضو هیئت علمی دانشیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه آیت الله حائری)
محسن اکبری ² (دانشجوی دکتری رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آیت الله حائری)

تاریخ دریافت : 1398/02/07 تاریخ پذیرش : 1398/08/16 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: حاکم, اختیار حاکم, قاضی مجری حکم, اعمال تعزیر,

چکیده مقاله :

فقها در یک تقسیم بندی، مجازات های اسلامی را به دو دسته ثابت و متغیر تقسیم کرده اند. چنانکه حدود، قصاص و دیات جز مجازات های لایتغیر و مجازات های تعزیری در دسته دوم قرارمی گیرند. شاخص کلی مجازات های تعزیری امکان اعمال اصل فردی کردن مجازات ها می باشد و لذا حاکم بر مبنای قاعده "التعزیر بما یراه الحاکم " دارای اختیار گسترده ای در اعمال مجازات طبق صلاحدید خود می باشد. قدرت قضات دراعمال تعزیرات محدود به فقه نبوده بلکه در حقوق موضوعه نیز، قاضی دارای اختیارات زیادی در اجرای مجازات های تعزیری می باشد. شناخت دقیق موضوع مستلزم بررسی و پاسخگویی به چند سؤال است. اینکه منظور از حاکم در قاعده فوق کیست؟دامنه اختیارات قاضی تا چه حد بوده و مکانیسم های موجود در اعمال اختیارات قضایی در این خصوص چیست؟ در این مقاله در کنار بازشناسی اختیارقضات دراعمال تعزیرات به بررسی مفاهیمی چون حاکم، دامنه اختیار وی و مکانسیم های اعمال اختیار به تفکیک فقه و حقوق موضوعه پرداخته می شود.

چکیده انگلیسی:

The jurists have divided the Islamic punishments to variable and fixed punishments. On this basis, hudud, death (qisas) and blood money penalties are deemed to be fixed and discretionary punishments (tazir) are categorized in the second group.  The general principle in Tazir punishments is the individualization of the punishment. Therefore, according to the rule "Al-ta'zir bema yarah al-Hakim (penalties issued under of the discretion judges)", the judges have considerable authority in the exercise of punishments based on their discretions and expediency. The power of the judges to apply punishment is not confined to the jurisprudence, but also to the substantive positive law where the judge has also a considerable authority to enforce these types of discretionary punishments. For a precise understanding of this issue, it is necessary to answer a few questions:  What does the above principle mean by the word "ruler"?  How much is the authority range of the judge and what are the existing mechanisms in the exercise of judicial authority? In this paper, along with the recognition of the authority of judges in the exercise of discretionary punishments, concepts such as the judge and the scope of his authority and mechanisms for the exercise of authority according to the positive law and jurisprudence would be studied.

منابع و مأخذ:

1. 
   
   
   
   
   
   
   

   1- قرآن کریم. 2- ابن ادریس، ابی جعفر، (1411)، السرائر، مؤسسه نشراسلامی، قم. 3- ابن براج ، عبدالعزیز، (1406)، مهذب، مؤسسه نشراسلامی، قم. 4- ابن زهره، (بی­تا)، غنیه‌النزوع (الجوامع الفقهیه)، قم.          5- ابن عابدین، رد المحتار علی الدر المختار، (بی­تا)، داراحیاء التراث العربی، بیروت. 6- ابن قدامه، عبدالله بن احمد، (بی ­تا)، المغنی والشرح الکبیر، دارالکتب، بیروت. 7- ابن منظور، محمد، (1416)، لسان العرب، مؤسسه دار احیاء التراث العربی، بیروت. 8- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، (1416)، مجمع الفائده و البرهان، انتشارات جامعه مدرسین، قم. 9- اصفهانی، محمدحسین، (1418)، حاشیه مکاسب، دارالمصطفی، قم. 10- اندلسی ،ابو محمد،(بی تا)، المحلی بالاثار، بیروت، دارالکتب العلمیه. 11- جمل، سلیمان، (1417)، حاشیه الجمل علی شرح المنهج، دار احیاء التراث العربی، بیروت. 12- حرعاملی، محمد، (1388)، وسائل الشیعه، مکتبه الاسلامیه، تهران. 13- حلبی، تقی‌الدین بن ‌‌نجم‌الدین، (1400)، الکافی فی‌الفقه، مکتبه امام امیرالمؤمنین (ع)، اصفهان. 14- حلی، جعفربن حسن، (1389)، شرایع الاسلام، مطبعه الاداب، نجف اشرف. 15-  حلی، حسن بن یوسف، (1420)، تحریر الاحکام، مؤسسه امام صادق، قم. 16- حلی، حسن بن یوسف، (بی­تا)، قواعدالاحکام، منشورات رضی، قم 17- حلی، حسن بن یوسف، (1412)، مختلف الشیعه، مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیه، قم. 18- خلیفی، ناصر علی ناصر، (1412)، الظروف المشدده و المخففه فی عقوبه التعزیر، الطهران. 19- رافعی، مصطفی، (1416)، احکام الجرائم، دارالافریقیه العربیه، بیروت. 20- زحیلی، وهبه، (1401)، العقوبات الشرعیه والاقضیه و الشهادات، کلیه الدعوه الاسلامیه، بیروت. 21- زحیلی، وهبه، (1409)، الفقه الاسلامی و ادلته، دارالفکر، دمشق. 22- سلیمان، جمل، (1976)، حاشیه الجمل علی شرح المنهج، دارالفکر، بیروت. 23- صافی، لطف­الله، (1404)، التعزیر انواعه و ملحقاته، انتشارات جامعه مدرسین، قم. 24- صدوق، محمدبن بابویه، (1416)، خصال، انتشارات جامعه مدرسین، قم. 25- صدوق، محمدبن بابویه، (1363)، من لایحضره الفقیه، انتشارات جامعه مدرسین، قم. 26- طوسی، محمدبن حسن، (1418)، الخلاف، انتشارات جامعه مدرسین، قم. 27- طوسی، محمدبن حسن، (بی­تا)، المبسوط، مکتبه المرتضویه، قم. 28- طوسی، محمدبن حسن، (1401)، تهذیب الاحکام، دارالکتب، بیروت. 29- طوسی، محمدبن حسن، (1390)، النهایه، دار الکتب العربی، بیروت. 30- طوسی، محمدبن حسن، (1416)، الخلاف فی الاحکام، دفتر انتشارات اسلامی، قم. 31- طباطبایی، سید علی، (1412)، ریاض المسائل، دارالهادی، بیروت. 32- طبرسی، فضل بن حسن، (1414)، تفسیرمجمع البیان، دارالفکر، بیروت. 33- فاضل  هندی، محمدبن حسن، (1405)، کشف اللثام، نشر دفتر آیت­االه مرعشی، قم. 34-قرافی، احمد بن ادریس، (1994)، الذخیره، دارالغرب الاسلامی، بیروت. 35-کلینی، محمدبن یعقوب، (1367)، فروع کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران. 36-کریمی، علی، (1412)، الدر المنضود فی احکام الحدود (تقریرات فقه آیت الله گلپایگانی)، قم. 37- عاملی، زین الدین، (1413)، مسالک الافهام، مؤسسه معرفت اسلامی، قم. 38- عاملی، محمدبن مکی، (بی­تا)، القوائد والفوائد، انتشارات مکتبه مفید، قم. 39- عوده، عبدالقادر، (1413)، التشریع الجنایی، مؤسسه الرساله، بیروت. 40- مالک بن انس، (1416)، الموطا، دار الفکر، بیروت. 41- ماوردی، علی بن حبیب، (1414)، الحاوی الکبیر، دارالفکر، بیروت. 42- ماوردی، علی بن  حبیب، (1363)، احکام السلطانیه، انتشارات دفتر تبلیغات، قم. 43- منتظری، حسینعلی، (1409)، دراسات فی ولایه الفقیه، مرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، قم. 44- موسوی الخمینی، سیدروح الله، (1417)، تحریرالوسیله، انتشارات جامعه مدرسین، قم. 45-مفید، محمّد بن محمد بن­نعمان، (1410)، المقنعه، انتشارات جامعه مدرسین، قم. 46- نایینی، محمد حسین، (بی­تا)، مجموعه بحوث فی القضاء نائینی، بی­جا. 47- نجفی، محمدحسن، (بی­تا)، جواهرالکلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت. 48- نوری، حسین، (1408)، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، بیروت. بخش فارسی 49-اردبیلی، محمدعلی، (1392)، حقوق جزای عمومی، نشر میزان، تهران. 50- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1378)، ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش،تهران. 51- جعفرزاده، جعفر؛ جعفری، محمد؛ فرحزادی، رحمت، (1397)، مبانی فقهی تجدیدنظرخواهی قضات، فصلنامه پژوهش­های فقه وحقوق اسلامی، دانشگاه آزاد بابل، سال چهاردهم، شماره 53، صص 55 تا 66. 52- جمعی ازنویسندگان، (1385)، تعزیرات، پژوهشگاه علوم انسانی، تهران. 53- زراعت، عباس، (1392)، مجازات­ها و اقدامات تأمینی، نشر جاودانه، تهران. 54- صانعی، پرویز، (1382)، حقوق جزای عمومی، انتشارات طرح نو، تهران. 55- صحیفه  کامل سجادیه، (1371)، انتشارات اسوه، تهران. 56- طباطبایی، محمدحسین، (1393)، المیزان  فی تفسیرالقرآن، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، قم. 57- عمید ‌‌‌زنجانی، عباسعلی، (1386)، قواعد فقه (بخش حقوق جزا)، انتشارت سمت و مؤسسه مطالعات و تحقیقات علوم اسلامی، تهران، چاپ اول. 58- غلامی، علی، (1390)، ساز و کارهای اجرای قاعده التعزیر لکل عمل المحرم، نشریه فقه وحقوق اسلامی دانشگاه تبریز، دوره 3، شماره 4، صص173تا204. 59- محسنی دهکلانی، محمد و قندور بیجارپس، اسمعیل، (1398)، واکاوی تجدید مجازات سلب حیات در فقه امامیه، فصلنامه پژوهش های فقه وحقوق اسلامی، دانشگاه آزاد بابل، سال پانزدهم، شماره 55، صص119تا136. 60- مکارم شیرازی، ناصر، (1374)، پیام قرآن، انتشارات هدف، قم. 61- مجموعه نشست­های قضایی، (1382)، مسائل قانون مجازات اسلامی، معاونت  قوه قضائیه، تهران. 62-  مصدق، محمد، (1392)، شرح قانون مجازات اسلامی، انتشارات جنگل، تهران. 63- معرفت، محمدهادی، (1368)، بحثی درتعزیرات، مجله کانون وکلا، شماره146و147. 64- نوربها، رضا، (1375)، زمینه حقوق جزای عمومی، کانون وکلای دادگستری، تهران. 65- ولیدی، محمدصالح، (1392)، شرح بایسته­های قانون مجازات اسلامی ، انتشارات جنگل، تهران. 66- هادی، سعید و آیتی، سید محمدرضا، (1395)، تبدیل و جایگزینی مجازات اسلامی متناسب با مقتضیات زمان، فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی ، دانشگاه آزاد بابل، سال 13، شماره 46، صص 89 تا 112.

   
   

A Group of Authors, (2006).  Tazirat. Tehran: Humanities Research Institute.

Ameli, M. (no date). Al-Qavaed  Wa Al-Favaed. Qom: Mofid Publications.

Ameli, Z. (1413 AH). Al-Masalek Al-Ahkam. Qom: Institute of Islamic Knowledge.

Amid Zanjani, A. A. (2007). Rules of jurisprudence (criminal law section) (1^st ed.). Tehran: Samt Publication and Institute of Islamic Studies and Research.

Andolosi, A. (no date).  Al-Mohali  Bel Asar.  Bierut: Dar Al-Kotub.

Ardebili, M. (2013).  Public penal law. Tehran: Mizan Publication.

Collection of judicial meetings (2003). Issues of Islamic penal code. Tehran: Deputy of Judiciary.

Fazel Hendi, M. (1405 AH). Kashf  Al-Lesam. Qom: Ayatollah Marashi Office Publication.

Gharafi, A. (1994).  Al-Zakhire. Beirut: Dar Al-Gharib Al-Islami.

Gholami, A. (2011).  Mechanisms for implementing the punishment rules. Journal of Islamic Jurisprudence and Law, 3(4). 173-204.

Hadi, S., & Ayati, S. M. R. (2016). Conversion and replacement of Islamic punishment  in proportion to time conditions. Islamic Law and Jurisprudence Researches, 13 (46), 89- 112.

Halabi, T.  (1400 AH).  Al-Kafi Fi Al-Feqh. Isfahan: School of Imam Amir Al-Momenin.

Helli, H. (1412 AH). Mokhtalaf Al-Shia.Qom: Markaz al-Abhath Va Al-Derasat Al-Islamiyah.

Helli, H. (1420 AH). Tahrir Al-Ahkam. Qom: Imam Sadegh Institute.

Helli, H. (no date).  Qavaed Al-Ahkam. Qom: Razi Publishing.

Helli, J. (1389 AH). Shara'eh Al-Islam. Najaf: Al-Adab Publishing.

Hor-Amelli, M. (2009). Vasael Al-Shia. Tehran: Maktab Al-Islamiyah.

Ibn  Idris, A. (1411 AH). Al-Sarraer. Qom: Islamic Publishing Institute.

Ibn Abedin, (no date). Rad Al-Mukhtar Ala Dor Al-Mukhtar. Beirut: Darolehya Al-Torath Al-Arabi.

Ibn Braj, A.  (1406 AH). Mahzzab. Qom: Islamic Publishing Institute.

Ibn Manzor, M. (1416 AH). Lisan Al-Arab. Beirut: Darolehya Al-Torath Institute.

Ibn Qoddameh, A. (no date).  Al-Moghni  Wa Al-Shahr Al-Kabir.  Beirut: Dar Al-Kutob.

Ibn Zohreh, (no date).  Ghani Al-Nuz'u (al-Jawamiyyah Al-Feqhiyyah). Qom:

Isfahani, M. H. (1418 AH).  Hashyyah Makaseb. Qom: Dar Al- moustafa.

Jafari Langroodi, M. J. (1999). Law terminology. Tehran: Ganje  Danesh  Library.

Jafarzadeh, J., Jafari, M., & Farahzadi, R. (1979).  Jurisprudence of judicial appeal. Islamic Law and Jurisprudence Researches, 14 (53), 55-66.

Jamal, S. (1417 AH). Hashyya  Al-Jamal. Beirut: Dar Al-Ahya Al-Torath Al-Arabi.

Karimi, A. (1412 AH). Al-Dor Al-Manzood  Fi Ahkam Al-Hudud (Ayatollah Golpayegani's Jurisprudence). Qom:

Khalifi, N. (1412 AH). Al-Zorof Al-Moshadada Va Al- Mokhfafa Fi Ouqobat Al-Tazir. Tehran:

Koleini, M. (1367). Forou Al-Kafi.Tehran: Dar Al-Kutob Al-Islamiyah.

Makaram Shirazi, N. (1995). The Message of the Quran. Qom: Hadaf  Publications.

Malek,  I.A.  (1416 AH). Al-Muatta. Beirut: Dar Al-Fekr.

Marefat, M. H. (1989). A Discussion on tazirat punishments. Journal of the Lawyers Association, 146-147,

Maverdi, A. (1363). Al-Ahkam Al-Sultanieh. Qom: Propaganda Office Publications.

Maverdi, A. (1414 AH). Al-Hawi  Al-Kabir. Beirut: Dar Al-Fekr.

Mofid, M. (1410). Al-Moqhnaeh. Qom: Modaresin Publications.

Moghaddas Ardebili, A. (1416 AH). Majma Al-Faideh and Al-borhan. Qom:  Modaresin Publications.

Mohseni  Dehkolani, M., & Kondorbijarps, E. (1398).  Investigation of the revocation of life execution penalties in Imamieh jurisprudence. Islamic Law and Jurisprudence Researches, 15(55), 119-136.

Montazeri, H. A. (1409). Derasat Fi Walayat Al-Faqih. Qom: Al-Islamiyah Center

Mossadegh, M. (2013). Description of Islamic penal code. Tehran: Jungle Publications.

Mousavi Khomeini, S. R. (1417). Tahrir Al-Wasileh. Qom: Modaresin Publications.

Naini, M. (no date). Majmoue Bohoth Fi Al-Qaza Naini. No place: no publication.

Najafi, M. (no date). Jawaher Al-Kalam. Beirut: Dar al-Arabi.

Nourbaha, R. (1996). The grounds for the public criminal law. Tehran: Lawyers  Association of Tehran.     

Nouri, H. (1408 AH). Mostadrek Al-Vasael. Beirut: Ahlolbait Institute.

Oudeh, A. (1413 AH). Al-Tashre'e Al-Jena'i. Beirut:  Al-Resale Institute.

Rafei, M. (1416 AH). Ahkam Al-Jraem.Beirut: Dar  Al -Efriqiyah Al-Arabiya.

Sadogh, M.  (1416 AH). Khesal.  Qom: Modaresin Publications.

Sadogh, M. (1363 AH). Man Layahzara Al-Faqiyh. Qom: Modaresin Publications.

Safi, L. (1404 AH). Al-Tazir.  Qom: Qom Modaresin Publications.

Sahifeh Sajjadieh (1992). Tehran: Osve Publications.

Sanei, P. (2003). Public penal law. Tehran: New Design Publishing.

Soleiman Jamal, (1976).  Hashiya Al-Jamal Ala Sharh Al- Menhaj. Beirut: Dar Al-Fekr.

Tabarsi, F. (1414 AH). Tafsir Majma Al-bayan. Beirut: Dar Al-Fekr.

Tabatabai, M. H. (2014). Al-Mizan. Qom: Ismailian  Press Institute.

Tabatabai, S.A. (1412 AH). Riyadh Al-Ma'sael. Beirut:  Dar Al-Hadi.

The Holy Quran

Tusi, M. (1390). Al-Nahaye. Beirut: Al-Arabi.

Tusi, M. (1401 AH). Tahzib Al-Ahkam. Beirut: Dar Al-Kotub.

Tusi, M. (1416 AH). Al-Khalaf  fi Al-Ahkam. Qom: Islamic Publications Office.

Tusi, M. (no date). Al-Mabsut. Qom: Al-Murtazawi.

Tusi, M.(1418 AH). Al-Khalaf. Qom: Modaresin Publications.

Validi, M. S. (2013). Description of musts of Islamic penal code. Tehran:  Jungle Publications.

Zeraat, A. (2013). Punishments and security. Tehran: Javdaneh  Publishing.

Zoheili, W. (1401 AH). AL-Ouqobat Al-Shareiya va Al- Aqqziyat va Al-Shahada. Beirur: Al-Dawate Al-Islamiyah.

Zoheili, W. (1409).  Islamic jurisprudence reasons. Damascus: Dar Al-Fekr.