بررسی انفساخ عقد نکاح ناشی از موت فرضی و آثار آن بر روابط زوجین در ایران و مصر

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

هاجر مشیدی ¹ , محمدباقر عامری نیا ² , علی پورجواهری ³

1 - دانشجوی دکترای حقوق خصوصی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.
2 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج، یاسوج، ایران.
3 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج، یاسوج، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/08/13 تاریخ پذیرش : 1400/04/18 تاریخ انتشار : 1401/09/01

کلید واژه: انفساخ, عقد نکاح, موت فرضی, غایب مفقود الاثر,

چکیده مقاله :

انفساخ به عنوان یکی از علل انحلال عقد نکاح به این معنا است که عقد نکاحی که ابتدا به طور صحیح منعقد شده، بدون قصد و اراده ی طرفین و به موجب حکم قانون از بین برود. لذا انفساخ عقد نکاح، انحلال قهری است، بدین معنا که عقد نکاح بدون نیاز به عمل حقوقی دیگر و خود به خود از بین می رود و حق انتخاب برای دادگاه و طرفین عقد باقی نمی گذارد. نکاح به واسطه فوت یکی از زوجین منفسخ می گردد که در فرض بحث، صدور حکم موت فرضی همانند سایر موارد انفساخ عقد نکاح، موجب انحلال قهری عقد از تاریخ صدور حکم شده و چنانچه عدم اعتبار حکم موت فرضی مشخص گردد، آثار صدور حکم تا جایی که ممکن باشد بلااثر می گردد. بنا بر این، در بحث نکاح، درصورت اثبات حیات غایب و مراجعت وی اگر زن شوهر نکرده باشد؛ در زوجیت مرد باقی مانده و مرد حق رجوع دارد؛ اما اگر زن غایب، شوهر کرده باشد عقد زناشویی دوم صحیح خواهد بود، زیرا به موجب قانون صورت گرفته است. اصل تسری حکم موت فرضی به رابطه زوجیت که در حقوق مصر صراحتاً پذیرفته شده در حقوق ایران نیز با اصول حقوقی و فقهی موافق است و با صدور حکم، آثار و احکام آن بر روابط زوجین از جمله نفقه، ارث، مهریه، عده و حضانت و سرپرستی طفل مشترک اعمال خواهد شد.

چکیده انگلیسی:

Annulment as one of the reasons for the dissolution of the marriage contract means that the marriage contract which was first correctly concluded, is destroyed without the intention and will of the spouses. Therefore; based on the law, the annulment of the marriage contract is a forced dissolution which means that the marriage contract is automatically dissolved without the need for any other legal action, and leaving no choice for the court or the parties to the contract. Marriage is annulled by the death of one of the spouses; that in the case of discussion, the issuance of a presumptive death sentence, like other cases of annulment of a marriage contract, causes the forced dissolution of the marriage from the date of the issuance of the sentence, and if the invalidity of the presumptive death sentence is determined, the effects of the issuance of the sentence will be nullified as much as possible. Therefore, in the matter of marriage, in the case of proof of the absentee's life and her return, if the absentee woman has not married; the woman remains married to the man and the man has the right to appeal; however, if the absent woman has married a husband, the second marriage will be valid because it was done under the law. The principle of applicability of the presumptive death sentence to the marital relationship, which is explicitly accepted in Egyptian law, is also in accordance with legal and jurisprudential principles, and with the issuance of a verdict, its effects and rulings on the relationships of spouses, such as alimony, inheritance, dowry, eddeh, and custody, and joint custody of the child will be applied.

منابع و مأخذ:

 قرآن کریم

 ابن‌ عابدین، محمد امین. (1407). ردّالمحتار علی الدّر المختار، جلد2. بیروت: انتشارات دارالفکر.

 ابن‌ همام، ابوعبدالله. (1406). شرح فتح القدیر للعاجز الفقیر، جلد 4. بیروت: انتشارات دارالفکر.

 الجزیری، عبد الرحمان. (1419). الفقه علی المذاهب الاربعه، جلد4. بیروت: دارالثقلین.

العاملی، زین الدین بن العاملی. (1413). مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، جلد8. قم: موسسه معارف اسلامی.

امامی، سید حسن. (1388). حقوق مدنی، جلد4. تهران: انتشارات اسلامیه.

بدران، ابوالعینین بدران. (بی تا). الفقه المقارن للاحوال الشخصیه،جلد 1. بیروت: دارالنهضه العربیه.         

زمانی، زری؛ و نقیبی، سیدابوالقاسم. (۱۳۹۱). پژوهشنامه فقه و حقوق اسلامی، ۵(۹)، بهار و تابستان: 91-۱۲.

تقوی علویکلایی، فاطمه؛ مبینی سوچلمایی، حسن؛ و احمدی، سیدمهدی. (1394). بررسی تطبیقی وضعیت غایب مفقود الاثر قبل و بعد از صدور حکم موت فرضی در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران.  نخستین کنگره بین المللی حقوق ایران، تهران، مرکز همایشهای توسعه ایران منتشر شده در سایت: https://www.civilica.com/Paper-LAWI01-LAWI01_432.html      

جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1384). ترمینولوژی حقوق. تهران: انتشارات گنج دانش.      

 ......................................... (1388). دائره المعارف حقوق مدنی و تجارت. جلد 1. تهران: انتشارات گنج دانش.                                                                                                                                    

جلالی، سید مهدی. (1394). ذحقوق خانواده ۱. تهران: انتشارات خرسندی.  

حسینی روحانی، سید محمد صادق. (1414). فقه الصادق، جلد 22. قم: موسسه دارالکتاب.                                                   

 دهخدا، علی اکبر. (1347). لغت نامه دهخدا، جلد24. تهران: چاپخانه دانشگاه تهران.                                                 

 رزمان، علی. (1396). بررسی آثار حکم موت فرضی در حقوق موضوعه ایران. فصلنامه علمی حقوقی یار، دوره سوم، پاییز: ۱۶۰-۱۴۱.

 محمد، معین. (1363). فرهنگ معین، جلد4. تهران: انتشارات امیرکبیر.

 ساکت، محمد حسین. (1386). شخصیت و اهلیت در حقوق مدنی. تهران: انتشارات جنگل.                             

 شهیدی، مهدی. (1385). حقوق مدنی، سقوط تعهدات. تهران: انتشارات مجد.                          

صفار ، محمد جواد. (1393). درسهایی از حقوق خانواده. تهران: انتشارات جنگل.                                

صفایی، سید حسن و امامی، اسد الله. (1380). مختصر حقوق خانواده. تهران: انتشارات دادگستر،

 صفایی، حسن و قاسم زاده، مرتضی. (1382). حقوق مدنی اشخاص و محجورین. تهران: انتشارات سمت.

 فراهیدى، خلیل. (1410). کتاب العین، جلد 5. قم: نشر هجرت.                                                                                                    قاسم زاده، مرتضی. (1375). تسری اثر حکم موت فرضی بر نکاح و مشکلات ناشی از آن. فصلنامه دیدگاههای حقوق قضایی، بهار (۱): ۱۰۲-۷۵. کاتوزیان، ناصر. (1394). حقوق خانواده. تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار.                                                                                                                                                

گنجینه استفتات قضایی. دفتر آموزش روحانیون و تدوین متون فقهی معاونت آموزش قوه قضائیه. سوال 9040.                                                                                                                                        محقق الحلی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن الحسن. (1983). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام.  نجف اشرف: چاب الاداب.                                                                                                      محقق داماد، مصطفی. (1384). بررسی فقهی حقوق خانواده. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.  

موسوی خمینی، سید روح الله. (1390).  تحریر الوسیله. تهران:انتشارات مجد..                                                    

میر داداشی، سید مهدی. (1391). نفقه در عده وفات. مجله فقه اهل البیت. ۱۸(۷): ۲۰۸ - ۱۹۲.                                                                                                                    نراقی، احمد بن محمد مهدی.(1419).  مستند الشیعه فی احکام الشریعه، جلد2. مشهد: انتشارات موسسه آل البیت، الطبعه الاول.                                                                                                                              نجفی، محمد حسن. (1412). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام،جلد31. بیروت: موسسه النشر الاسلامی.

1. Holy Quran


2. Ibn Abedin, Muhammad Amin, (1407), Radal al-Mohtar Ali al-Dar al-Mukhtar, Volume 2, Beirut: Dar al-Fikr Publications.


3. Ibn Hammam, Abu Abd Allah (1406) Description of Fath al-Qadir for the Infirm, Volume 4, Beirut: Dar al-Fikr Publications.


4. Al-Jaziri, Abd al-Rahman, (1419), Fiqh Ali al-Mahabh al-Arabah, Volume 4, Beirut: Dar al-Saqlain.


5. Al-Aamili, Zain al-Din bin Al-Aamili, (1413), Masalak al-Afham to the revision of the Sharia al-Islam, volume 8, Qom: Institute of Islamic Studies.


6. Emami, Seyyed Hassan, (2008), Civil Rights, Volume 4, Tehran: Islamiya Publications.


7. Badran, Abul-Ainin Badran, (Beita), Fiqh al-Maqarn Lalahwal Al-Hahsiyah, Volume 1, Beirut: Dar al-Nahdah al-Arabiya.


8. Zamani, Zari and Naqibi, Sayyedab al-Qassem, Research Journal of Islamic Jurisprudence and Law, (2013), Year 5, Issue 9, Spring and Summer, pp. 91-120.


9. Taqvi Alaviklai, Fatemeh, Mobini Sochelmai, Hassan and Ahmadi, Seyed Mehdi, (2014), a comparative study of the status of the missing missing person before and after the issuance of the presumptive death sentence in Imamiyyah jurisprudence and thematic laws of Iran, the first international congress of Iranian law, Tehran Iran Development Conference Center, published on the site: https://www.civilica.com/Paper-LAWI01-LAWI01_432.html


10. Jafari Langroudi, Mohammad Jafar, (2004), Legal Terminology, Tehran: Ganj Danesh Publications.

           11................................... (1388), Encyclopaedia of Civil and Business Laws, Volume 1, Tehran: Ganj Danesh Publications.

12. Jalali, Seyyed Mehdi, (2014), Family Rights 1, Tehran: Khorsandi Publications.


13. Hosseini Rouhani, Seyyed Mohammad Sadegh, (1414), Fiqh al-Sadegh, volume 22, Qom: Darul Kitab Institute.


14. Dehkhoda, Ali Akbar, (1347), Dehkhoda dictionary, volume 24, Tehran: Tehran University Press.


15. Rozman, Ali, (2016), review of the effects of hypothetical death sentence in Iran's subject law, Yar Legal Scientific Quarterly, third period, autumn, pp. 141 to 160.


16. Mohammad, Moin, (1363), Farhang Moin, Volume 4, Tehran: Amir Kabir Publications.


17. Saket, Mohammad Hossein, (1386), Personality and Eligibility in Civil Rights, Tehran: Jangal Publications.


18. Shahidi, Mehdi, (2016), Civil Rights, Collapse of Obligations, Tehran: Majd Publications.


19. Safar, Mohammad Javad, (2013), lessons from family law, Tehran: Jangal Publications.


20. Safai, Seyyed Hassan and Emami, Asadullah, (2010), Summary of Family Laws, Tehran: Judges Publications.


21. Safai, Hassan and Qasimzadeh, Morteza, (1382), Civil rights of persons and detainees, Tehran: Samit Publications.


22. Farahidi, Khalil, (1410), Kitab al-Ain, volume 5, Qom: Hijrat Publishing. 23. Ghasemzadeh, Morteza, (1375), the spread of the effect of a hypothetical death sentence on marriage and the problems arising from it, Judicial Law Perspectives Quarterly, Spring, No. 1, pp. 75-102.


23. Katouzian, Nasser, (2014), Family Law, Tehran: Publishing Company.


24. Treasure of Judicial Referrals, Clerics Training Office and Jurisprudence Compilation Office of Judiciary Education Deputy, Question 9040. 26. Mohagheq Al-Hali, Abul Qasim Najmuddin Jafar bin Al-Hassan, (1983), Islamic Laws in Halal and Haram Issues, Najaf Ashraf: Chab al-Adab. 27. Damad, Mostafa, (2004), family law jurisprudence review, Tehran: Tehran University Press.


25. Mousavi Khomeini, Seyyed Ruhollah, (2013), Tahrir al-Wasila, Tehran: Majd Publications.


26. Mir Dadashi, Seyyed Mahdi, (2013), alimony in the age of death, Fiqh Ahl al-Bayt magazine, year 18, number 70, pp. 192 to 208. 30. Naraghi, Ahmad bin Muhammad Mahdi, (1419), document al-Shia fi ahakam Al-Sharia, Volume 2, Mashhad: Al-Al-Bait Institute Publications, first edition. 31. Najafi, Muhammad Hassan, (1412), Jawaharlal Kalam fi Sharh Shariah al-Islam, volume 31, Beirut: Al-Nashar al-Islami Institute.