حلّ تعارض سلطه شوهر بر زن و حریم خصوصی او

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

رمضانعلی شعبانی ¹ , عابدین مومنی ²

1 - دانش آموخته فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران
2 - دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1399/01/15 تاریخ پذیرش : 1399/04/25 تاریخ انتشار : 1399/09/01

کلید واژه: تعارض, زوجین, سلطه, حکومت, حریم خصوصی,

چکیده مقاله :

در زندگیِ عرفی، بر اساس بعضی آراء فقهی این تصوّر برای مسلمانان پدید آمد که در زندگی اجتماعی، عملاً رویه زندگی خانواده بر اساس سلطه مطلق شوهر بر همسر قرار گرفته است. از طرف دیگر بر اساس باز پژوهی مستندات فقهی و مبانی رابطه زن و شوهر با یکدیگر و پذیرفتن مالکیّت خصوصی، استقلال هر یک از زن و شوهر نسبت به هم از نظر جان، مال و آبرو در زندگی زناشویی رجحان داشته و سلطه شوهر در حدّ حقّ زوجیّت یعنی تمکین و حسن معاشرت می باشد و در مقابل، زن هم از بابت دریافت مهر و نفقه بر شوهر سلطه دارد که سلطه ای متقابل و عادلانه است و برابری زن و شوهر را اثبات می کند. با این اوصاف این دو تصوّر یعنی تسلّط زوج و حریم خصوصی زوجه در تعارض با هم قرار می گیرند. حال راه حلّ چیست؟ آیا با وجود ادلّه فقهی تسلّط زوج بر زوجه، می توان برای زن حریم خصوصی قائل شد؟ از آن جایی که تعارض، جنبه بدوی دارد می توان از طریق جمع عرفی و از باب حکومت آن را حل نمود. با این بیان که با توجّه به اصل عدم ولایت و این که هر انسانی در جان و مال و آبرو استقلال دارد، حریم خصوصی زوجه بر آن حاکم بوده و آن را محدود می کند.

چکیده انگلیسی:

In ordinary life, according to some jurisprudential views, the idea arose for Muslims that in social life, the practice of family life is practically based on the absolute domination of the husband over the wife. On the other hand, based on the re-examination of jurisprudential documents and the principles of the relationship between husband and wife, and by accepting private property; the independence of each spouse is preferable to each other in terms of life, property and honor in married life. Therefore, the domination of the husband is to the extent of the right of marriage; that is, obedience and good companionship. On the other hand, the wife dominates the husband in terms of receiving dowry and alimony, which is a reciprocal and just domination, thus proving the equality of the husband and wife. With this description, the two notions of husband domination and wife privacy are in conflict. What is the solution? Is it possible to give privacy to a woman, despite the jurisprudential arguments for the husband to dominate the wife? Since the conflict has a primitive aspect, it can be resolved through customary collecting and through Hukoma (supremacy). According to the principle of non-guardianship every human being has independence in life, property, honor, the privacy of the wife rules and limits it.

منابع و مأخذ:

1. ابن بابویه، محمّدبن علی(شیخ صدوق)، (1362)، الخصال، محقّق: علی اکبر غفّاری،  جامعه مدرّسین، قم.


2. ابن بابویه، محمّدبن علی(شیخ صدوق)، (1413)، من لا یحضره الفقیه، مؤسّسه النشرالاسلامی، قم، چاپ دوم.


3. ابن فارس،أحمدبن فارس، (1404)، معجم مقاییس اللّغه، محقّق: هارون، عبدالسّلام محمّد، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، چاپ اول.


4. ابن منظور، ابو الفضل، جمال الدّین، محمّد بن مکرم، (1414)، لسان العرب، دار الفکر للطّباعة و النّشر و التّوزیع دار صادر، بیروت، چاپ سوم.


5. اردبیلى«مقدّس»، احمد بن محمّد، (1403)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.


6. بحرانى، آل عصفور، حسین بن محمّد، (بی­تا)، الأنواراللّوامع فی شرح مفاتیح الشّرائع، مجمع البحوث العلمیه، قم، چاپ اول.


7. بحر العلوم، محمّد بن محمّد تقى، (1403)، بلغه الفقیه، منشورات مکتبه الصّادق، تهران، چاپ چهارم.


8. بستان، حسین، (1388)، اسلام وتفاوت­های جنسیّتی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.


9. بیهقّی، احمد بن علی، (1377)، تاج المصادر، چاپ هادی عالم­زاده، تهران.


10. جبعی عاملی«شهیدثانی»، زین الدّین بن علی، (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، مؤسّسة المعارف الإسلامیة، قم، چاپ اول.


11. جعفریان، رسول، (1386)، رسائل حجابیه، انتشارات دلیل ما، قم، چاپ دوم.


12. جعفری تبریزی، محمّدتقی، (1370)، تحقیق در دو نظام حقوقی جهانی بشر از دیدگاه اسلام وغرب»، دفتر خدمات حقوقی بین المللی جمهوری اسلامی ایران، تهران، چاپ اول.


13. حرّعاملى، محمّد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه، مؤسّسه آل البیت علیهم السّلام، قم، چاپ اول.


14. حسینی زبیدی، سیّد محمّد مرتضی، (1414)، تاج العروس من جواهرالقاموس،‏ محقّق: على، هلالى و علی سیرى، دارالفکر، بیروت، چاپ اول.


15. حلّی، حسن بن یوسف مطهّر(علّامه)، (1414)، تذکره الفقهاء (ط-الحدیثه)، مؤسّسه آل البیت علیهم السّلام، قم، چاپ اول.


16. خامنه­ای، سیدعلی حسینی، (1375)، پزشکی در آیینه اجتهاد، استفتائات پزشکی از حضرت آیت الله العظمی خامنه­ای، شرکت خدمات فرهنگی مبرور، قم، چاپ اول.


17. دارابی کشفی، سید جعفر، (علّامه)، (1385)، تحفه الملوک، مؤسّسه بوستان کتاب، قم، چاپ اول.


18. رحمانی، امیر، (1391)، بررسی فقهی مدیریت در روابط زن و شوهر، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.


19. زحیلی، محمّد، (1432)، حقوق الانسان فی الاسلام، دار ابن کثیر، بیروت، چاپ ششم.


20. سبحانی، جعفر، (1376)، الموجز فی اصول الفقه، بی­نا، قم.


21. سبزواری، محمّد باقربن محمّد، بی­تا، کفایه الاحکام، نشر مهدوی، اصفهان.


22. سیستانی، سیّد على حسینى، (1417)، منهاج الصّالحین، دفترحضرت آیه الله سیستانى، قم، چاپ پنجم.


23. شوکانی، محمّدبن علی، (1421)، ارشاد الفحول الی تحقیق الحق من علم الاصول، چاپ محمّد صبحی بن حسن حلّاق، بیروت.


24. شمس الدّین، محمّد مهدی، (1966)، مسائل حرجه فی فقه المرأه، حقوق الزّوجیّه، مؤسّسه دولته للدّراسات و النّشر، بیروت.


25. صاحب بن عبّاد، اسماعیل بن عبّاد، (1414)، المحیط فی اللّغه، محقّق: آل یاسین، محمد حسن، عالم الکتاب، بیروت، چاپ اول.


26. صفایی حسین و امامی اسدالله، (1386)، مختصر حقوق خانواده، میزان، تهران، چاپ چهاردهم.


27. طباطبایی، سیّد محمّدحسین، (1417)، المیزان فی تفسیرالقرآن، مترجم:موسوی همدانی، سیّد محمّد باقر، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرّسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.


28. طباطبایی یزدی، سید محمّد کاظم، (1419)، فقه الموضوعات الحدیثه، دارالاضواء، بیروت، چاپ اول.


29. طوسی، ابوجعفر محمّدبن حسن، (1414)، الأمالی، دار الثّقاف، قم، چاپ اول.


30. طوسی، ابوجعفر محمّدبن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الامامیه، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، تهران.


31. عاملى«شهید اول»، محمّد بن مکى، (1410)، اللّمعه الدّمشقیه فی فقه الإمامیة، دار التّراث - الدار الإسلامی، بیروت، چاپ اول.


32. فاخر الجزایری، علی، (1435)، رساله الحقوق للامام السّجّاد علیه السّلام والاعلان العالمی لحقوق الانسان، ، دارالکفیل، کربلا المقدّسه، چاپ اول.


33. فراهیدی، خلیل بن احمد، (1409)، کتاب العین، نشر هجرت، قم، چاپ دوم.


34. فهیم کرمانی، مرتضی، (1378)، چهره زن درآیینه فقاهت، انتشارات سیّدالشهداء، قم.


35. قانون مدنی، 1391.


36. قاروبی تبریزی، شیخ حسن، (1425)، النّضید فی شرح روضه البهیّه، انتشارات داوری، قم، چاپ اول.


37. قربان­نیا، ناصر، (1390)، «حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه»، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، چاپ دوم.


38. کلینی، ابوجعفر، محمّدبن یعقوب، (1429)، الکافی(ط-دارالحدیث) ، دارالحدیث للطّباعه و النّشر، قم، چاپ اول.


39. لنکرانى«فاضل موحدی»، محمّد ، (1425)، جامع المسائل، انتشارات امیر قلم، قم، چاپ اول.


40. مجلسى، محمّدتقى بن مقصود، (1406)، على‏ روضه المتّقین فی شرح من لایحضره الفقیه(ط- القدیمة) ، محقّق: موسوى کرمانى، حسین و اشتهاردى، على پناه، مؤسّسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، چاپ دوم، قم.


41. مجلسى، محمّدتقى بن مقصود، (1410)، على‏ روضه المتّقین فی شرح من لایحضره الفقیه، مؤسّسة الطّبع و النّشر، بیروت، چاپ اول.


42. محدّث نوری طبرسی، میرزا حسین، (1408)، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، مؤسّسه آل البیت لاحیاء التّراث.


43. محقّق داماد یزدی، سید مصطفى، (1406)، قواعد فقه، مرکز نشر علوم اسلامى، تهران، چاپ دوازدهم.


44. مطهّری، شهید مرتضی، (1374)، نظام حقوق زن در اسلام، انتشارات صدرا، تهران.


45. مطهّری، شهید مرتضی، (1378)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، انتشارات صدرا، تهران.


46. موسوی«امام» خمینی»، سیّد روح الله، (1368)، صحیفه امام(صحیفه نور) ، مؤسّسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، تهران.


47. موسوی«امام» خمینی»، سیّد روح الله، (بی­تا)، «تحریر الوسیله»، مؤسّسه مطبوعات دار العلم، قم، چاپ اول.


48. موسوی گلپایگانی، سیّد محمّد رضا، (1409)، مجمع المسائل، دار القرآن الکریم، قم، چاپ دوم.


49. موسوی گلپایگانی، سیّد محمّد رضا، (1413)، ارشاد السّائل، دارالصّفوه، بیروت.


50.   مکارم شیرازی، ناصر، (1428)، احکام بانوان، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السّلام، قم، چاپ یازدهم.


51.   مکارم شیرازی، ناصر، (1424)، کتاب النّکاح، انتشارات مدرسه امام على بن ابی طالب علیه السّلام، قم، چاپ اول.


52.   مکارم شیرازی، ناصر، (1411)، القواعد الفقهیه، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السّلام، قم، چاپ سوم.


53. نجفی، محمّدحسن بن باقر، (1404)، جواهرالکلام فی شرح شرایع، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.

Bahr al-Uloom, M. (1983). Balgha al-Faqih. Tehran: Sadiq School.

Bayhaqi, A. (1957). Taj Al-Masader. Tehran:  Hadi Alamzadeh.

Darabi Kashefi,  J.  (2006). The gift of the kings. Qom: Bustan Kitab Institute.

Fahim Kermani, M. (2008). The face of a woman in the mirror of jurisprudence. Qom: Seyyed al-Shohada Publication.

Farahidi, Kh. (1988). Kitab al-Ain. Qom: Hijrat Publication.

Ghorbannia, N. (2011). Human rights and humanitarian rights. Tehran: Institute of Islamic Culture and Thought.

Helli, H. (1993H). Tazkerat al-Fiqh. Qom:  Al-Bayt Institute.

Hur Ameli, M. (1988). Shiite means. Qom:  Al-Bayt Institute.

Ibn Babawiy, M. (1983). Al-Khasal. Qom: Society of Teachers.

Ibn Faris, A. (1984). Dictionary of comparisons of language. Qom: Islamic Media School.

Jabaei Ameli , Z. (1992). Problems of understanding to refute the laws of Islam. Qom: Islamic Enlightenment Foundation.

Jafarian, R. (2007).Treatises on Hijab. Qom: Qom Publication.

Makarem Shirazi, N. (2007). Women's rulings. Qom:  Imam Ali Ibn Abi Talib School Publication.

Mohaghegh Damad, M. (1985). Rules of jurisprudence. Tehran: Islamic Sciences Publishing Center.

Motahari, M.  (1995). The system of women's rights in Islam. Tehran: Sadra Publication.

Mousavi Golpayegani,  M. R. (1988). Majma 'al-Masa'il. Qom: Dar al-Quran al-Karim.

Mousavi, R. (1989). Sahifa Imam (Sahifa Noor). Tehran: Institute for Organizing and Publishing the Works of Imam Khomeini.

Najafi, M. H. (1984). Jawahar al-Kalam fi Sharh Sharia. Beirut: Dar Al-Ihyaa Al-Tarath Al-Arabi

Qaroubi Tabrizi, H. (2004). Al-Nadhid Fi Sharh Rawdah Al-Bahiyya. Qom: Davari Publications.

Rahmani, A. (2012). Jurisprudential study of management in marital relations. Qom:  Research Institute of Islamic Sciences and Culture.

Sabzevari, M. (n.d).  Kefayeh al-Ahkam. Isfahan: Mahdavi Publishing.

Safaei, H. & Emami,  A. (2007).  Brief family law. Tehran: Tehran Publication.

Sahib Ibn Abbad, E. (1993). The environment in the language. Beirut:  World of Books.

Shams, M. (1966). Issues of freedom in the jurisprudence of women, marital rights. Beirut: State Institute for Studies and Publishing.

Sistani, A. (1996). Minhaj Al-Saleheen. Qom: the office of Hazrat Ayatollah Sistani.

Tabatabai Yazdi, M. K. (1998). Fiqh of Hadith Issues. Beirut:  Dar al-Azwa.

Tabatabai, M. H. (1996). Al-Mizan Fi Tafsir al-Quran. Qom: Islamic Publications Office of the Qom Seminary Teachers Association.

Tusi, A. (1993). Al-Amali. Qom: Dar al-Thaqafa.

Zoheyli, M.  (2011). Human rights in Islam. Beirut: Dar Ibn Kathir.