امکان سنجی جرم انگاری درحوزه حقوق خانواده

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

خدیجه صادقی موحد ¹ , سید محمد صدری ² , احمد باقری ³ , حیدر امیرپور ⁴

1 - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، مرکز تهران جنوب، دانشگاه پیام نور، ایران
2 - دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 - استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
4 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1397/12/01 تاریخ پذیرش : 1397/12/01 تاریخ انتشار : 1397/12/01

کلید واژه: جرم‌انگاری, حریم خصوصی, تخلفات خانوادگی, استحکام بنیان خانواده,

چکیده مقاله :

با توجه به اینکه خانواده و استحکام بنیان آن جهت تأمین کارکردهای بایسته، از اهمیت ویژه ای برخوردار است و از طرفی احتمال تزلزل و فروپاشی آن بوسیله عوامل و رفتارهای مختلف نیز قابل تصور می باشد، جرم انگاری رفتارهای علیه خانواده در فقه امامیه و حقوق موضوعه مورد توجه قرار گرفته است و در این میان، احکام فقهی حاکی از اجتناب از جرم انگاشتن اغلب تخلفات خانوادگی است. برخی حکومت ها با به رسمیت نشناختن محیط خصوصی و همچنین گروهی از نظام های دموکراسی، با توجیه تقدم رستگاری افراد بر آزادی آنان، جرم انگاری در حوزه خانواده را امری ممکن دانسته اند و در مقابل گروهی از حقوقدانان و برخی از حکما با استناد به خصوصی بودن حریم خانواده و جدایی اخلاق از حقوق، جرم انگاشتن در این حوزه را مخالف با طبیعت خانواده و اقتضائات آن می دانند. بر اساس یافته های این تحقیق، اسلام نیز جرم انگاری در حوزه خانواده را جز در قلمرو روابط جنسی، تأیید نمی کند و بر حل معضلات خانوادگی از سایر طرق مثل تشکیل محکمه خانوادگی، صلح و ... اهتمام دارد.

چکیده انگلیسی:

Since the family and the stability of its foundation, for providing the proper and required functions, has particular importance, and on the other hand, there is the possibility of collapse and destabilize due to various behaviors and factors,criminalization of behaviors against family in the Imāmie jurisprudence and law is taken into consideration. Meanwhile jurisprudential rulings include avoiding criminalization of the most family violations. In contrast, a group of lawyers and sages believe that the criminalization in this field is against to the nature of the family and its requirements, referring to the family privacy and the separation of morality from the law. According to the findings of this study, Islam also does not endorse criminalization in the family except in sexual relations, and has emphasized on solving the family problems through other ways, like establishing a family court, reconciliation, and so forth.  

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم.


2. ابن بابویه، محمّد بن علی، (1425)، آمالی، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران.


3. ابن­ادریس، محمّد بن منصور، (1429)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، انتشارات المطبعه العلمیه، قم.


4. ابن­منظور، محمّدبن مکرم، (1405) ، لسان العرب، جلد 13، انتشارات دارالفکر، بیروت، چاپ سوم.


5. اردبیلی، سید عبدالکریم، (1423)، فقه القضا، بی­نا، قم.


6. اردبیلی، محمّد بن علی، (1403)، جامع الرواه، انتشارات مکتبه آیه الله مرعشی نجفی، قم.


7. اسدی، لیلا سادات، (1394)، جایگاه و ضرورت اخلاق محوری در تقنین قوانین و مقررات مربوط به خانواده، فصلنامه علمی پژوهشی، پژوهش­نامه اخلاق، ش 27.


8. اصفهانی، محمّدبن حسن (فاضل هندی)، (1416)، کشف اللثام والابهام عن قواعد الاحکام، دفتر انتشارات وابسته به جامعه مدرسین حوزه قم.


9. انصاری، باقر، (1389)، حریم خصوصی، انتشارات سمت، تهران، چاپ اول.


10. باقری، احمد، (1391)، خانواده در اسلام و ایران، انتشارات شهر آشوب، تهران.


11. بغدادی، مفید، محمّدبن محمّد، (1413)، المقنعه، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، قم.


12. بیهقی، احمد بن حسی، (1419)، السنن الکبری، انتشارات دارالفکر، بیروت.


13. جرجانی، سیّدمیرابوالفتح حسینی، (1404)، تفسیر شاهی، انتشارات نوید، تهران.


14. جعفری، مجتبی، (1392)، جامعه­شناسی حقوق کیفری، انتشارات میزان، تهران.


15. جوهری، اسماعیل بن حماد، (1410)، صحاج اللغه، جلد 6، انتشارات دارالعلم للملایین، بیروت، چاپ اول.


16. حائری زاده مقدم، محمد رضا و دیگران، (1395)، بررسی فقهی حقوقی امکان سنجی الغای حبس در جرایم علیه خانواده ، فصلنامه جستارهای فقهی اصولی، سال دوم، شماره 5


17. حائری، سید محمّد مجاهد طباطبایی، (بی­تا)، المناهل، مؤسسه آل­البیت علیهم السلام، قم.


18. حائری، سید محمّد مجاهد طباطبایی، (بی­تا)، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، مؤسسه
    آل­البیت علیهم السلام، قم.


19. حبیب­زاده و زینالی، محمدجعفر و امیر حمزه، (1384)، درآمدی بر برخی از محدودیت­های عملی
    جرم­انگاری، نشریه نامه مفید. شماره 42.


20. ، حر عاملی، محمّد بن حسن (1409)،  تفصیل وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، جلد 1، مؤسسه آل­البیت علیهم السلام. قم.


21. حلبی، ابن زهره، حمزه بن علی حسینی، (1417)، غنیه النزوع، مؤسسه امام صادق(ع)، قم.


22. حلبی، ابوالصلاح، (1403)،  الکافی فی الفقه ، مصحح: استادی، رضا، کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین، اصفهان.


23. حلّی، ابن ادریس، محمّدبن منصور، (1410)،  السرائر ، اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.


24. دیلمی، سلار، حمزه بن عبدالعزیر، (1404)،  المراسم العلویه و الاحکام النبویه، منشورات الحرمین، قم.


25. راسخ، محمد، (1381)، حق و مصلحت، انتشارات طرح نو، تهران.


26. ری شهری، محمّد، (1362ش)، میزان الحکمه، جلد 4، انتشارات دارالحدیث، قم.


27. ساروخانی، باقر، (1372)، طلاق، پژوهشی در شناخت واقعیت و عوامل آن، انتشارات دانشگاه تهران.


28. سبزواری، محمّدباقر، (1423ق)، کفایه الاحکام، جلد 2، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول.


29. شوشتری، محمّد تقی، (1428)، قاموس الرجال، مؤسسه نشر اسلامی، قم.


30. صادقی، محسن، (1384)،  اصول حقوقی و جایگاه آن در حقوق موضوعه، انتشارات میزان، تهران.


31. طباطبایی، سیّدعلی، (1412)، ریاض المسائل، انتشارات دارالهادی. بیروت.


32. طرابلسی، عبدالعزیز، (1406)،  المهذب، ح 2، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم.


33. طوسی، محمّد بن حسن، (1423)، تهذیب الاحکام، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران.


34. طوسی، محمّد بن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الامامیه، انتشارات المکتبه المرتضویه، تهران.


35. طوسی، محمّد بن حسن، (1390)، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، دارالکتب الاسلامیه، تهران.


36. طوسی، محمّد بن حسن، (1400)،  النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، انتشارات دارالکتب العربی، بیروت.


37. طوسی، محمّد بن حسن، (1407)، تهذیب الاحکام، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران.


38. عاملی، زین­الدین بن علی، (1410)، روضه البهیه، جلد 2، کتابفروشی داوری، قم، چاپ اول.


39. عاملی، زین­الدین بن علی، (1413)، مسالک الافهام، جلد 10، مؤسسه معارف اسلامی، قم، چاپ اول.


40. عاملی، محمّد بن حسن ، (1409)، تفصیل وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، جلد 20، مؤسسه آل­البیت علیهم السلام، قم.


41. عاملی، محمّد بن مکی، (بی­تا)،  القواعد و الفوائد، جلد 2 ، انتشارات مفید، قم.


42. علاسوند، فریبا، (1392)، «مداخله حکومت اسلامی در باره حقوق خانواده»، نشریه مطالعات راهبردی زنان، شماره 62.


43. فتحعلی، محمود، (1378)،  تسامح و تساهل، به نقل از ریچارد. اچ. دنر، مؤسسه فرهنگی طه، قم.


44. فیض، علیرضا، (1371)، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، چاپ سوم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.


45. کاتوزیان، ناصر، (1377ش)، مبانی حقوق عمومی، انتشارات دادگستر، تهران.


46. کاتوزیان، ناصر، (1379)، گامی به سوی عدالت، جلد 2، انتشارات دانشگاه تهران.


47. کاشانی، فیض، (1406)، الوافی، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین علی علیه السلام.


48. کلینی، محمّدبن یعقوب، (1367)، اصول الکافی، جلد 5، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران.


49. گلپایگانی، سیّدمحمودرضا، موسوی، (1412)،  الدارالمنضود فی احکام الحدود، انتشارات دارالقرآن الکریم، قم.


50. گوهری، ناصر و ناصری، حسین، (1394)، «نقدی بر دیدگاه لزوم حبس مدعی اعسار در پرداخت مهریه»، نشریه مطالعات اسلامی، ش 103.


51. مجلسی، محمّد باقر بن محمّد تقی، (1403)، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء  ، بیروت.


52. محمودی جانکی، فیروز، (1382)، مبانی، اصول و شیوه­های جرم­انگاری، پایان­نامه دکتری حقوق جزا و جرم­شناسی دانشگاه، تهران.


53. مغنیه، محمّدجواد، (1424)، تفسیر الکاشف، جلد 5، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ اول.


54. مفید، محمّدبن محمّد، (1413)، المقنعه، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، قم.


55. مکارم شیرازی، ناصر ، (1377)، تفسیر نمونه، جلد 16، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران.


56. مکارم شیرازی، ناصر، (1418)، انوارالفقاهه کتاب الحدود و التعزیرات، مدرسه امام علی (ع)، قم.


57. موسوی بجنوردی، محمّد، (1368)، حقوق خانواده، انتشارات مجد، تهران.


58. موسوی خمینی، روح الله، (1403)، تحریر الوسیله، انتشارات مکتبه الاعتماد، تهران، چاپ چهارم.


59. موسوی عاملی، سیّدمحمّد، (1411)، غایه المرام، جلد 2، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.


60. هاشم بیگی، حمید، (1377) ،  دانشنامه جرم­شناسی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.


61. نجفی، محمّدحسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، چاپ هفتم، مصحح: قوچانی و آخوندی عباس و علی، انتشارات داراحیاء التراث العربی، بیروت.


62. نجفی، محمّدحسن، (بی­تا)، جواهر الکلام، انتشارات داراحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.


63. نوبهار، رحیم، (1387)، حمایت حقوق کیفری از حوزه های عمومی و خصوصی، انتشارات جنگل، تهران.


64. نوری، میرزاحسین، (1408)، مستدرک الوسائل و مستنبط الوسائل، مؤسسه آل­البیت لاحیاء التراث، قم.


65. هانر، توماس، استوارت میل جان، (1379)،  آزادی فرد و قدرت دولت، ترجمه محمود صناعی، انتشارات هرمس، تهران، چاپ چهارم.

The Holy Quran.

Alasvand, F. ( 2013 ). Intervention of the Islamic State regarding the rights of the family. Journal of Strategic Women Studies, 62, 25-35.

Ameli, M. (1988). ). Tafṣīl Wasā'il ul-Shī'ah ilá taḥṣīl masā'il al-sharī'ah. Qom: Al-Albeit Institute Publication

Ameli, M. (2009). Tafṣīl Wasā'il ul-Shī'ah ilá taḥṣīl masā'il Al-sharī'ah .  Tehran: Islamiyah Publication.

Ameli, Z. (1991). Rozatol Bahiyah, Qom: Library of Arbitration Publication.

Ameli, Z. (1992). Masalek Al-AFham. Qom: Publishing of Islamic Educational Institute.

Ansari, B. (2010). Privacy. Tehran: Samt Publication.

Ardabili, M. (1982). Inclusive larvae. Qom: Marashi Najafi Publication.

Ardabili, S. A. (2002). Feghhol Ghaza. Qom: Islamic Publication.

Asadi, L.S. (1394). The position and necessity of the ethical principle in the legislation of family laws, Journal of Research, 27, 45-55.

Baghdadi, M. (1992). Al Moghannae. Qom: Congress of Sheikh Mofid.

Bagheri, A. (2012). Family in Islam and Iran. Tehran: Shahre Ashoob Publication.

Bayhaghi, A. (1998).  Al-Sonanol Kobr. Beirut: Darol Fekr Publication.

Dilami, H. (1983). Al-Marasemol-alawiye wa Al-Ahkamul  Nabavieh. Qom:  Alharamian Publication.

Feyz, A. (1992). Adjustment in general penal code of Islam. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.

Gohari & Nasseri, N & H. (2016). A critique of the need to imprison the defendant in the payment of the dowry. Journal of Islamic studies, 103, 145-155.

Golpayegani, S.M.R. (1991). Al-Darol Manzood Fel Ahkamol  Hodood. . Qom: Al-Karim Publication.

Habibzadeh & Zainali, M & A. (2005). Introduction to some practical limitations of Crime. Journal of Namehye Mofid, 42, 155-165.

Haeri, S. M. (No date). Al-Manahal. Qom: Islamic Institute.

Haerizadeh Moghadam, M . (2017). Legal jurisprudential review of the probation of abolition of crimes against the family. Quarterly of Jurisprudence, 5, 12-22.

Hanr & Stivart, T & M. (2000). Individual freedom and government power. Tehran: Hermes Publication.

Hashem Beigi, H. (1999). Crime encyclopedia. Tehran: Publishing of  Shahid Beheshti University.

Halabi, A. (1982).  Al-Kafi Fel-Fiqh . Isfahan: Publishing of  Public library of Imam Amir al-Momenin.

Helli, M. (1989). Al-Saraer . Qom: Islamic publication affiliated with the community of the teachers of Qom Seminary.

Hurr Ameli, M. (1988). Tafṣīl Wasā'il al-Shī'ah ilá taḥṣīl masā'il al-sharī'ah . Qom: Aal-olbayt Publication.

Ibn Babewaih, M. (2004). Amali .Tehran: Darol Kotob Islamiyah.

Ibn Idris, M. (2008). Al-Saraear. Qom: IslamicPublishers Office.

Isfahani, M. (1995). Kashf ol Lesam va  Al-Ebham An Qavaed El-Ahkam. Qom: Islamic Publication Institute.

Jafari, M. (2013). Sociology of criminal law. Tehran: Mizan Publishing.

Jorjani, S. M. (1983). Shahi's Commentary. Tehran: Navid Publication.

Kashani, F. (1985). Al-Vafi. Isfahan: Library of Imam Ali (AS).

Katouzian, N. (1998). Foundations of public law. Tehran: Justice Publication.

Majlisi, M.B. (1982). Baharolanvar. Beirut: Al-Vafa Institute.

Makarem Shirazi, N. (1998). Tafsir nemooneh. Tehran: Publishing of Darl-Kotob Islamiyah.

Mofid, M. (1993). Al moghannae.Qom: Congress of Sheikh Mofid.

Mousavi Khomeini, R. (1982). Tahrirol Vasileh. Tehran: Maktab Al-Atemad,

Mughniyya, M. J. (2003). Tafsir Al-Kashif. Tehran: Darol Kotob Islamiyah .

Musavi Amoli, S.M. (1990). Ghayat Maram. Qom: Islamic Publication Office.

Musavi Bojnourdi, M. (1989). Family rights. Tehran: Majd  Publication.

Najafi, M. H. (1983). Javaher-Al-Kalam fi Sharhe Sharaye Islam . Beirut: Dar Ahya Al-Torath Al-Arabi.

Najafi, M. H. (No date). Javaher-Al-Kalam. Beirut:Dar Ehya Torath Arabi.

Nobahar, R. (2008). Protection of criminal law from public and private areas. Tehran: Jangal Publication.

Nuri, M. (1987). Mostadrak Vasael va Mostanbet Masael. Qom: Aal Bayt Al-Ahya Al-Torath.

Rasekh, M. (2002). Right and expedient. Tehran: Tarhe Nou Publication.

Ray Shahri, M. (1983). Mizan Al-Hekmah. Qom: Darol Hadith Publication.

Sabzevari, M.B. (2002). Kefayatol Ahkam. Qom: Islamic Printing Office.

Sadeghi, M. (2005). Principles and legal status in the law. Tehran: Mizan Publication.

Saroukhani, B. (1993). Divorce: A research in recognizing the reality and its factors. Tehran: Tehran University Publication.

Shushtari, M.T. (2007). Ghamez Al-Rijal. Qom: Islamic Publication Institute.

Tabatabaee, S.A. (1991). Rīyāḍ Al-Masāel. Beirut: Darol Hadi Publication.

Terablosi, A. (1985). Al-Mahazzab. Qom: Islamic Publication Office.

Tousi, M. (1979) .Al-Nahaye fi Mojarad il-figh wa Al-fatava. Beirut:  Dar Al-Kotob Al-Arabi Publication.

Tousi, M. (1986). Tahzibol Ahkam. Tehran: Darol Kotobpl Islamiyah.

Tousi, M. (2002). Tahzibol Ahkam. Tehran: Darol Kotob Islamiyah.