بررسی نهاد داوری سازمانی در حقوق ایران با رویکردی بر مبانی مشروعیّت آن
محورهای موضوعی : حقوق خصوصیام البنین حسن پور تیجی 1 , عذرا انتخابیان 2
1 - دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد، مشهد، ایران
کلید واژه: داوری, حکمیت, داوری سازمانی, داوری موردی, مبانی مشروعیّت,
چکیده مقاله :
داوری سازمانی در جایی است که طرفین توافق میکنند موضوع اختلاف آنها تحت نظارت یک سازمان حقوقی، کنترل، اداره و مدیریت شود. در حقیقت بخلاف داوری موردی که با مراجعۀ اصحاب دعوا به شخص یا اشخاصی معیّن تحقّق می یابد، نهاد داوری سازمانی با تشکیلات و قواعد داوری منسجم، و مکانیسمی متفاوت از داوری موردی، از مزایای غیر قابل انکاری از قبیل شیوۀ خدمات رسانی به طرفین دعاوی در جهت انتخاب داور و نظارت بر روند صدور حکم برخوردار است. نظر به اهمیّت عملکرد این نهاد، علّت پرداختن به این موضوع، تبیین هر جه بیشتر و پرداختن به مبانی مشروعیّت آن می باشد. ثمرۀ مطالعه حاضر که به روش تحلیلی صورت پذیرفته، آن است که آراء صادره از این نهاد، همچون آراء صادره از شورای حل اختلاف لازم الاجراء بوده و به نوعی می توان آن را زیرمجموعه ای از شورای حل اختلاف قلمداد کرد. ضمن اینکه مشروعیت فعالیّت های آن، مستفاد از اطلاق آیات، روایات و استدلال بر سیره و دلیل عقل، قابل استناد است. همچنین بنای عقلا بر اهتمام به امور غیر در زمان بروز منازعات، و استناد به قواعد فقهی در مقام ضرورت دفع ضرر وارده که مصداقی از احسان و نیکوکاری است، مشروعیّت فعالیّت سازمان موردنظر را تأیید می کند.
Organizational arbitration is where the parties agree that the subject of their dispute will be controlled, managed, and run under the supervision of a legal organization. In fact, unlike the case arbitration ─ which is accomplished by referring litigants to specific person(s) ─ the arbitral tribunal is an organization that has coherent arbitration structures and rules, and also has a different function from the case arbitration. And for this reason, it has undeniable advantages, such as the special way of providing services to the litigants in order to select an arbitrator and monitor the sentencing process. Considering the importance of the performance of this institution, the reason for addressing this issue is to explain the subject of research as much as possible, and to examine the foundations of its legitimacy. The results of this study, which is written in an analytical manner, are as follows: The votes issued by this institution, like the votes issued by the Dispute Resolution Council, are binding and can be considered as a subset of the Dispute Resolution Council. Meanwhile, the legitimacy of its activities stems from the breadth of the meaning of the verses, narrations, and reasoning on the manners and reason of wisdom. Also, the practice of the wise in trying to take care of the affairs of others in times of conflicts, and invoking the rules of jurisprudence as a necessity to repel harm ─ an example of benevolence and charity ─ confirms the legitimacy of the organization's activities.
قرآن کریم.
- ابن قدامه مقدسی (بیتا)، أبو محمد، الکافی فی فقه الإمام المبجل أحمد بن حنبل. جلد4. بیروت – لبنان.
- ابن مکی عاملى (شهید اول)، محمد (1417)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. جلد2. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دوم.
- ابن نجیم حنفی، زین الدین (بیتا)، الاختیار لتعلیل المختار. جلد7. بیروت – لبنان: نشر دار المعرفة.
- ابوالصلاح حلبى، تقى الدین بن نجم الدین (1403)، الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین علیه السلام، اول.
- ایزدی فرد، علیاکبر؛ فلاح، اکبر؛ خزائی پول، صفر (1388)، مشروعیت قضاوت خصوصی براساس نهاد تحکیم. فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال ششم، شماره هجدهم.
- بردبار، محمد حسن (1374)، چشم انداز داوری بینالمللی. مجله کانون وکلا، شماره 156و 157.
- بلاذری، احمد بن یحیی (1998)، فتوح البلدان. بیروت: نشر دار و مکتبه الهلال.
- بیهقی، محمد بن حسین (1394)، تاریخ بیهقی. جلد 7. بیجا: انشارات مهتاب.
- تمیمی مغربى، نعمان بن محمد (1385)، دعائم الإسلام. جلد2. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، دوم.
- تهانوى، محمدعلی (1158)، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. جلد1. لبنان: مکتبة ناشرون.
- جعفرزاده، میرقاسم؛ ملائی کندلوس، فخراله (91)، استقلال تعهد انطباق کالاها با قرارداد از تعهد تحویل با تکیه بر کنوانسیون بیع دین بینالمللی کالا (1980 وین) و فقه امامیه، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال نهم، شماره سی، صفحات 74-51.
- حائری، سید کاظم (1415)، القضا فی الفقه الاسلامی. قم: مجمع الفکر الاسلامی ، قم، اول.
- حرّ عاملى، محمد بن حسن (1409)، وسائل الشیعة. جلد27. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، اول.
- خویی، سید ابوالقاسم (1407)، مبانی تکمله المنهاج. جلد1. قم.
- دمیاطی، أبی بکر ابن السید (بیتا)، حاشیة إعانة الطالبین. جلد4. بیروت – لبنان: نشر دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
- رشتی نجفى، میرزا حبیب الله (بیتا)، کتاب الغصب. بیجا.
- رضوانیان، اویس (1397)، مسئولیت حقوقی سازمانهای داوری ناشی از استنکاف از رسیدگی به اختلافات ارجاعی. مجله پژوهش حقوق خصوصی: سال هفتم، شماره بیست و چهارم.
- سرخسی، شمس الدین (بیتا)، المبوسط. جلد11. بیجا.
- سید مرتضی، علی بن حسین (1407)، ناصریات. تهران: مؤسسه الهدی.
- سیفی، سید جمال (1383)، اهمیّت داوری سازمانی در دعاوی تجاری بینالمللی. تهران: مرکز انتشارات داوری ایران.
- شهیدی، جعفر (1363)، تاریخ تحلیلی صدر اسلام تا پایان امویان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- شیروی، عبدالحسین (1391)، داوری تجاری بینالمللی. تهران: انتشارات سمت.
- صدوق، محمّد بن على بن بابویه (1406)، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال. قم: دار الشریف الرضی للنشر، دوم.
- ...................... (1413)، من لا یحضره الفقیه. جلد3. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دوم.
- طباطبایی، سیدحسین (1393)، قاعده احسان و مجرای آن در نظام حقوقی ایران. مجله جستارهای فقه و حقوق: سال اول، شماره دوم.
- طبری، محمد بن جریر (1362)، تاریخ طبری. جلد4. تهران: نشر اساطیر.
- طوسى، محمد بن حسن (1407)، الخلاف. جلد4. جلد2. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اول.
- عاملى (شهید ثانى)، زین الدین بن على (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. جلد14. جلد13. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، اول.
- عسگری، علیرضا؛ عامری سیاهویی، مصطفی (94)، ادله اعتبار اجتهاد در قاضی و نقد آنها، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال یازدهم، شماره سی و نه، صفحات 80-61.
- علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر (1414)، تذکرة الفقهاء. جلد9. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، اول.
- فاضل هندى، محمد بن حسن (1416)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. جلد2. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اول.
- فخرالمحققین حلّى، محمد بن حسن بن یوسف (1387)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. جلد4. قم: مؤسسه اسماعیلیان، اول.
- فرقانی، محمد کاظم (1378)، قاضی تحکیم. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
- فروغی نیا، حسین؛ اشرفیان، علی (98)، مشروعیت رسیدگی به جرایم زیست محیطی ناشی از آلودگی مواد نفتی توسط محاکم، کیفری بین المللی از منظر فقه اسلامی، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال شانزدهم، شماره پنجاه و هشت، صفحات 173 تا 191.
- قلی پور، حسن؛ احمدی، سیدمهدی؛ جعفری مته کلائی، محمدحسن (93)، بررسی اصل تعادل ترافعی (تناظر) در دادرسی قضایی و داوری تجاری بینالمللی، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال دهم، شماره سی و هفت، صفحات 146-127.
- کاکاوند، محمد (1394)، جرح داوران دیوان داوری دعاوی ایران - ایالات متحده. تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای حقوقی شهر دانش.
- کلینى، محمد بن یعقوب (1407)، الکافی. جلد7. جلد1. تهران: دار الکتب الإسلامیة، چهارم.
- لطفی، سعید (1384)، ضمان قهری، موجبات و مسقطات ضمان قهری در فقه و حقوق مدنی ایران. تهران: نشر مجد.
- ماوردی، أبو الحسن علی بن محمد (1419)، الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی. جلد16. بیروت – لبنان.
- مجلسى، محمد تقى (1406)، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. جلد6. قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، دوم.
- محقق حلّی، جعفر (1409)، شرایع الاسلام. جلد4. قم: انتشارات استقلال، قم، اول.
- محمدزاده اصل، حیدر (۱۳۷۹)، داوری در حقوق ایران. جلد1. تهران: ققنوس.
- محمدی گیلانی، محمد (بیتا)، قضا و قضاوت در اسلام. قم.
- مرعشی، محمد حسن (1427)، دیدگاههاى نو در حقوق. جلد1. تهران: نشر میزان.
- موسوی بجنوردی، محمد (1401)، قواعد فقهیه. جلد2. تهران: مؤسسه عروج.
- نجفى، محمد حسن (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. جلد40. بیروت – لبنان: دار إحیاء التراث العربی، هفتم.
- نقیبی، سیدحسین (1383)، اهمّیت داوری سازمانی در دعاوی تجاری بین المللی، داوری نامه. انتشارات مرکز داوری اتاق بازرگانی، شماره 1.
- نیکبخت، حمیدرضا (1388)، داوری تجاری بینالمللی آیین داوری. تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی.
- هنری، دووریز (1376)، داوری تجاری بینالمللی. ترجمه: محسن محبی، مجله حقوقی دفتر خدمات بینالمللی جمهوری اسلامی ایران، شماره 21.
- هوشمند فیروزآبادی، حسین؛ بطحایی، فرهاد (96)، بررسی ماهیت فقهی داوری، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، سال سیزدهم، شماره چهل و هشت، صفحات 192-171.
The Holy Quran.
1- Ibn Qudama al-Maqdisi (No date), Abu Muhammad, Al-Kafi in the jurisprudence of Imam al-Mujjal Ahmad ibn Hanbal. Volume 4. Beirut - Lebanon.
2- Ibn Makki Ameli (the first shahid), Muhammad (1417), Sharia lessons in Imami jurisprudence. Volume 2. Qom: Office of Islamic Publications affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom, II.
3- Ibn Najim Hanafi, Zayn al-Din (No date), optional to study the authority. Volume 7. Beirut - Lebanon: Publisher of Knowledge.
4- Abu al-Salah Halabi, Taqi al-Din bin Najmuddin (1403), Al-Kafi in jurisprudence. Isfahan: Public Library of Imam Amir al-Mo'menin (as), first.
5- Izadi Fard, Ali Akbar; Falah, Akbar; Khazaei Pool, Safar (2009), The Legitimacy of Private Judgment Based on the Institution of Consolidation. Quarterly Journal of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Year 6, Issue 18.
6- Bordbar, Mohammad Hassan (1374), The perspective of international arbitration. Journal of the Bar Association, Nos. 156 and 157.
7- Blazeri, Ahmad Ibn Yahya (1998), The Conquest of Countries. Beirut: Publisher and Al-Hilal School.
8- Bayhaqi, Mohammad Ibn Hussein (1394), History of Bayhaqi. Volume 7. Bija: Moonlight Publications.
9- Tamimi Maghribi, Nu'man bin Muhammad (1385), Du'aim al-Islam. Volume 2. Qom: Al-Bait Foundation, peace be upon them, II.
10- Tahanwi, Mohammad Ali (1158), The discoverer of the terms of arts and sciences. volume 1. Lebanon: Publisher School.
11- Jafarzadeh, Mir Ghasem; Mollai Kendallous, Fakhrallah (91), Independence of the obligation of compliance of goods with the contract from the obligation of delivery based on the Convention on the Sale of International Religion (1980 Vienna) and Imami Jurisprudence, Quarterly Journal of Islamic Jurisprudence and Law, Year 9, Issue C, Pages 74 -51.
12- Haeri, Sayyid Kazem (1415), Judgment in Islamic jurisprudence. Qom: Islamic Thought Association, Qom, first.
13- Free agent, Muhammad ibn Hassan (1409), Shiite means. Volume 27. Qom: Al-Bait Foundation, peace be upon them, first.
14- Khoei, Sayyid Abu al-Qasim (1407), Foundations of completing the curriculum. volume 1. Qom.
15- Damiati, Abi Bakr Ibn Al-Sayyid (No date), margin of Ian al-Talib. Volume 4. Beirut - Lebanon: Publishing House of Thought for Printing, Publishing and Distribution.
16- Rashti Najafi, Mirza Habibullah (No date), the book of usurpation. Bija.
17- Rezvanian, Oveys (1397), Legal Liability of Arbitration Organizations Due to Refusal to handle Referral Disputes. Journal of Private Law Research: Year 7, Issue 24.
18- Sarakhsi, Shams al-Din (No date), Al-Mubasat. Volume 11. Bija.
19- Seyyed Morteza, Ali Ibn Hussein (1407), Nazareth. Tehran: Al-Huda Institute.
20- Seifi, Seyed Jamal (2004), The importance of organizational arbitration in international commercial lawsuits. Tehran: Iran Arbitration Publishing Center.
21- Shahidi, Jafar (1363), Analytical history of the beginning of Islam until the end of the Umayyads. Tehran: University Publishing Center.
22- Shirvi, Abdolhossein (2012), International Commercial Arbitration. Tehran: Samat Publications.
23- Saduq, Muhammad ibn Ali ibn Babawiyyah (1406), the reward of deeds and the punishment of deeds. Qom: Dar Al-Sharif Al-Radhi for Publishing, II.
24- Saduq, Muhammad ibn Ali ibn Babawiyyah (1413), from the presence of the jurist. Volume 3. Qom: Office of Islamic Publications affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom, II.
25- Tabatabai, Seyed Hossein (2014), Ehsan rule and its channel in the Iranian legal system. Journal of Jurisprudence and Law: First Year, Second Issue.
26- Tabari, Mohammad Ibn Jarir (1362), History of Tabari. Volume 4. Tehran: Asatir Publishing.
27- Tusi, Muhammad ibn Hassan (1407), Al-Khalaf. Volume 4. Volume 2. Qom: Office of Islamic Publications affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom, First.
28- Ameli (Shahid Thani), Zayn al-Din bin Ali (1413), the school of understanding until the revision of Islamic law. Volume 14. Volume 13. Qom: Islamic Enlightenment Foundation, first.
29- Asgari, Alireza; Ameri Siahoui, Mostafa (94), Evidence of the validity of ijtihad in the judge and their critique, Quarterly Journal of Islamic Jurisprudence and Law, Eleventh Year, No. 39, pp. 80-61.
30- Allama Halli, Hassan Ibn Yusuf Ibn Motahar (1414), Tazkerat al-Fiqh. Volume 9. Qom: Al-Bait Foundation, peace be upon them, first.
31- Fadhil Hindi, Muhammad ibn Hassan (1416), Kashf al-Latham wa al-Ibham on the rules of rulings. Volume 2. Qom: Office of Islamic Publications affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom, First.
32- Fakhr al-Muhaqiqin Halli, Muhammad ibn Hassan ibn Yusuf (1387), Explaining the benefits in explaining the problems of the rules. Volume 4. Qom: Ismaili Institute, first.
33- Forghani, Mohammad Kazem (1378), Qazi Tahkim. Tehran: Shahid Beheshti University Press.
34- Foroughinia, Hossein; Ashrafian, Ali (98), The Legitimacy of Investigating Environmental Crimes Due to Oil Pollution by Courts, International Criminal Law from the Perspective of Islamic Jurisprudence, Quarterly Journal of Islamic Jurisprudence and Law, Vol. 16, No. 58, pp. 173-191.
35- Gholipour, Hassan; Ahmadi, Seyed Mehdi; Jafari Mate Kolaei, Mohammad Hassan (93), A Study of the Principle of Interpersonal Equilibrium in Correspondence and International Commercial Arbitration, Quarterly Journal of Islamic Jurisprudence and Law, Vol. 10, No. 37, pp. 146-127.
36- Kakavand, Mohammad (2015), Injury of Iran-US Court of Arbitration. Tehran: Shahr-e-Danesh Institute for Legal Studies and Research.
37- Klini, Muhammad ibn Ya`qub (1407), Al-Kafi. Volume 7. volume 1. Tehran: Islamic Books House, Fourth.
38- Lotfi, Saeed (2005), Coercive Guarantee, Causes and Muscat of Coercive Guarantee in Iranian Jurisprudence and Civil Law. Tehran: Majd Publishing.
39- Mawardi, Abu Al-Hassan Ali Ibn Muhammad (1419), Al-Hawi Al-Kabir in the jurisprudence of Imam al-Shafi'i. Volume 16. Beirut - Lebanon.
40- Majlisi, Muhammad Taqi (1406), Rawdat al-Muttaqin in the explanation of the presence of the jurist. Volume 6. Qom: Kushanbour Islamic Cultural Institute, II.
41- Mohaqeq Halli, Ja'far (1409), Sharia of Islam. Volume 4. Qom: Esteghlal Publications, Qom, first.
42- Mohammadzadeh Asl, Haidar (2000), Arbitration in Iranian Law. volume 1. Tehran: Phoenix.
43- Mohammadi Gilani, Mohammad (No date), Judgment and Judgment in Islam. Qom.
44- Marashi, Mohammad Hassan (1427), New Perspectives on Law. volume 1. Tehran: Mizan Publishing.
45- Mousavi Bojnord, Mohammad (1401), rules of jurisprudence. Volume 2. Tehran: Orouj Institute.
46- Najafi, Muhammad Hassan (1404), The Jewel of the Word in the Explanation of Islamic Laws. Volume 40. Beirut –
47- Naghibi, Seyed Hossein (2004), The importance of organizational arbitration in international commercial lawsuits, arbitration letter. Publications of the Arbitration Center of the Chamber of Commerce, No. 1.
48- Nikbakht, Hamid Reza (2009), International Commercial Arbitration. Tehran: Institute of Business Studies and Research.
49- Henry, Doveris (1997), International Commercial Arbitration. Translation: Mohsen Mohebbi, Legal Journal of the International Services Office of the Islamic Republic of Iran, No. 21.
50- Hooshmand Firoozabadi, Hossein; Bathaei, Farhad (96), A Study of the Jurisprudential Nature of Arbitration, Quarterly Journal of Islamic Jurisprudence and Law, Vol. 13, No. 48, pp. 192-171.