کاستی‌های اجرای بانکداری اسلامی در ایران با محوریت بایسته‌های آموزش و پژوهش فقهی

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

محمد رسول آهنگران ¹

1 - استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، پردیس فارابی، ایران

تاریخ دریافت : 1398/09/13 تاریخ پذیرش : 1398/09/13 تاریخ انتشار : 1398/09/01

کلید واژه: آموزش, بانکداری, پژوهش, موازین فقهی, کاستی‌ها, بایسته‌ها,

چکیده مقاله :

امروزه ضرورت اجرای بانکداری اسلامی بر کسی پوشیده نیست چراکه اهمیت تأثیر عملکرد بانک ها و نقش بسیار مهم آن در تمام بخش های اقتصادی آنقدر است که به طور مسلّم رفتار اقتصادی آحاد جامعه زمانی حقیقتاً دینی خواهد بود که بانکداری به شیوه ی شرعی عمل نموده و بر پایه ی موازین فقهی تنظیم شود. تلاش هایی که تاکنون در این راستا صورت گرفته، هر چند قابل توجه و درخور تقدیر است ولی با چالش هایی در زمینه ی آموزش احکام و مسائل فقهی روبروست؛ چالش هایی چون سطحی بودن آموزش ها، عدم اهتمام در فراگیرکردن آموزش ها، سلیقه ای عمل کردن و فقدان مبنای مستحکمی که بر روی پایه های فکری و فلسفی قوی و منسجم استوار باشد، به طوری که گاه در برخی از دوره ها جدّیت در راستای پیاده کردن بانکداری اسلامی کاملاً محسوس بوده و سخن ها حکایت از یک عزم جدی به منظور اجرای کامل بانکداری بر طبق موازین شرعی دارد و گاه در برخی دوره ها، هیچ تلاشی در این راستا صورت نمی گیرد. این امر در بخش سرمایه گذاری در پژوهش های مربوط به این حوزه نیز به همین صورت است؛ گاه حجم قابل توجهی از سرمایه برای این مهم اختصاص می یابد و گاه سرمایه گذاری به منظور پژوهش در این زمینه به حداقل ممکن می رسد؛ بنابراین آموزش مسائل فقهی در حوزه ی بانکداری به صورت عمیق و فراگیر به همراه اهمیت دادن به امور پژوهشی، می بایست بر پایه مبنایی ثابت و لایتغیر استوار شود و به صورت مستمر درآمده و شکل یک خط صعودی و ممتد را بگیرد و تنها در این صورت است که در کنار رفع مشکلات دیگر می توان امید به اجرایی شدن اقتصاد اسلامی را به نحوی داشت که قراردادهای بانکی از حالت صوری خارج شود.

چکیده انگلیسی:

The necessity of Islamic banking is clear to all today, because the impact and the role of banks are so significant in economic aspects and indeed sometimes it leads to economic behavior of the mass to become truly religious; then, they require banks to perform according to religion and jurisprudential legislation. While the attempts in this regard are considerable and worthy of appreciation, they come across challenges in terms of the education of jurisprudential rules and issues such as superficiality of teachings, lack of attempt to make teachings inclusive, personalization behavior, and the lack of a robust basis upon strong and integrated thinking and philosophical pillars. Sometimes, during a time span, the enthusiasm in implementing Islamic banking is completely tangible, while some other times, there is no attempt. Investment in relevant studies also follows the same path; sometimes a bulk of fund is allocated for such studies and some other times the fund reaches the least possible amount. As a result, teaching jurisprudential issues deeply and inclusively, in addition to emphasizing the research must stand upon a fixed and unchanged foundation, and follow an ascending and continuous line. Only in such conditions, along with solving other problems, it is hopeful that Islamic economy is executed in the manner that bank contracts do not solely remain in the formal mode any more.

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم.


2. آقانظری، حسن، (1386)، نظریه‌پردازی اقتصاد اسلامی، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و انتشارات سمت، قم.


3. آهنگران، محمدرسول، (1392)، نگاهی نوین به قاعده تبعیت عقد از قصد با تأکید بر کاربردهای آن در بانکداری اسلامی، فصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی، سال پنجم، شماره نهم، 177-158.


4. انصاری، مرتضی، (1373)، صراط النجاه، انتشارات باقری، قم.


5. بجنوردى، سید حسن موسوی، ( 1419)،القواعد الفقهیه، انتشارات مؤسسه الهادی، قم.


6. تفتازانی، مسعود سعدالدین، (1409)، شرح المقاصد، انتشارات عالم الکتب، بیروت.


7. تفتازانی، مسعود سعدالدین، ( 1421)، شرح العقائد النسفیه، انتشارات المکتبه الزهریه، مصر.


8. حرعاملی ، محمد، (1369)، وسائل الشیعه، انتشارات مؤسسه آل البیت، قم.


9. جرجانی، علی، (1325)، شرح‌المواقف، انتشارات ‌السعاده، مصر.


10. جوهری، إسماعیل بن حماد، (بی­تا) ،الصحاح تاج اللغه وصحاح العربیه، تحقیق أحمد عبد الغفور عطار، انتشارات دار العلم للملایین، لبنان.


11. جیروند، عبدالله، (1366)، توسعه اقتصادی، انتشارات مولوی، تهران.


12. خمینی(امام)، روح الله، (1380)، تحریر الوسیله، انتشارات دار العلم، قم.


13. خویی، سید ابوالقاسم، (1369)، اجود التقریرات، موسسه مطبوعات دینی، قم.


14. خوئی، سید ابوالقاسم، (1410)، منهاج الصالحین، انتشارات مهر، قم.


15. خوئی سید ابوالقاسم، (1412)، المسائل المنتخبه العبادات و المعاملات، انتشارات مهر قم.


16. خویى، سید محمدتقى، (1414)، الشروط أو الالتزامات التبعیه فی العقود، دار المورخ العربی، بیروت.


17. خمینى، سید روح­اللّه موسوى، (1379)، کتاب البیع، انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، قم، چاپ اول.


18. سیزده دانشمند و اقتصاددان مسلمان، (1375)، مباحثی در اقتصاد خرد- نگرش اسلامی، ترجمه حسین صادقی، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، تهران.


19. طباطبائی یزدی، سید محمدکاظم، (1414)، العروه الوثقی، انتشارات مهر، قم.


20. طوسی، محمد، (1365)، تهذیب الاحکام، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم.


21. عاملی، حسن، (1414)، معالم الاصول، انتشارات اسماعیلیان، قم.


22. عراقى، آقاضیاء الدین، (1421)، حاشیه المکاسب، انتشارات غفور، قم.


23. فروند، ژولین، (1377)، نظریه‌های مربوط به علوم انسانی، ترجمه علی محمد کاردان، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، تهران.


24. فیروز آبادی ، مجد الدین، (بی­تا)، القاموس المحیط، انتشارات التراث العربی، بیروت.


25. علی بن محمد، (بی­تا)، شرح تجرید العقائد، انتشارات رضی، بیدار، عزیزی، قم.


26. مومن، محمد، (1419)، تسدید الاصول، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم.


27. مکارم، ناصر، (1411)، القواعد الفقهیه، انتشارات مدرسه امام امیر المؤمنین (ع)، قم


28. مکارم، ناصر، (بی­تا)،  بررسى طرق فرار از ربا، انتشارات مدرسه امام امیرالمؤمنین (ع)، قم.


29. میرمعزی، حسین، (1386)، روش فلسفه اقتصاد اسلامی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال هفتم، شماره 27، 45-65.


30. نوری ، حسین، )1379)، مستدرک الوسائل، آل البیت، قم.

یادی‌پور، مهدی، (1389)، مقدمه‌ای بر حقوق و اقتصاد، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، تهران. 

Holy Quran

Ameli, H. (1994). Ma’aalem Al-Osul. Qom: Esmaeilian Publication.

Ansari, Morteza. (1984). Serat Al-Nejat. Qom: Baqeri Publication.

Eraqi, A. Z. (2001). Hashiah Al-Makaseb. Qom: Ghafour Publication.

Hirvand, A. (1987). Toseye Eqtesadi. Tehran: Molavi Publication.

Horr Ameli, M. (1990). Vasa’el Al-Shi’a. Qom: Aal Al-Bayt Publication.

Jorjani, A. (1907). Sharh Al-Mawaqif. Egypt: Al-Sa’adah Publication.

Khoei, M. T. (1994). Al-Shorout ow Al-Eltezamat Al-Taba’eyah fi Al-Oqood. Beirut: Daar Al-Movarekh Al-Arabi.

Khoei, S. A. (1950). Ajwad Al-Taqrirat. Qom: Islamic Sciences.

Khoei, S. A. (1990). Menhaj Al-Salehin. Qom: Mehr Publication.

Khoei, Seyed Abulqasem. (1992). Al-Masayel Al-Montakhabah Al-Ebadat wa Al-mo’amelat. Qom: Mehr Publication.

Makarem, Naser. Barresi Toroq Farar az Reba. Qom: Madreseh Amiralmomenin Publication.

Mir Moezi, N. (2007). Ravesh Falsafeh Eqtesad Eslami. Islamic Economics, 7(27), 45-65.

Momen, M. (1999). Tasdid Al-Osul. Qom: Modaresin Publication.

Mousavi Bojnourdi, S. H. (1998). Al-Qawa’ed Al-Feqhiyah. Qom: Al-Hadi Publication.

Mousavi Khomeini, S. R. (2001). Ketab Al-Bey. Qom: Imam Khomeini's Works Publication.

Mousavi Khomeini, S. R. (2001). Tahrir Al-Vasilah. Qom: Dar Al-Elm Publication.

Nouri, Hosein. (2000). Mostadrak Al-Vasayel. Qom: Al Al-Bayt Publication.

Tabatabaei Yazdi, M. K. (1994). Al-Orwat Al-Wosqa. Qom: Mehr Publication.

Taftazani, M. (1988). Sharh Al-Maqased. Beirut: Alam Al-Ketab Publication.

Tousi, M. (1996). Tahzib Al-Ahkam (4^th ed).Tehran: Dar Al-Ketab Al-Islamiyah