ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺷﺨﺼﯽ وﮐﻮدﺗﺎی ﻧﻈﺎﻣﯽ در اﯾﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ؛ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ای کودتاهای 1359 و 1332 ،1299ه.ش

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات سیاسی

علیرضا سمیعی اصفهانی ¹ , یونس خداپرست ²

1 - ﻋﻀﻮ ﻫﯿﺎت ﻋﻠﻤﯽ و اﺳﺘﺎدﯾﺎر ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﯾﺎﺳﻮج
2 - ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﺪرس داﻧﺸﮕﺎه ﭘﯿﺎم ﻧﻮر ﯾﺎﺳﻮج

تاریخ دریافت : 1396/08/26 تاریخ پذیرش : 1396/08/26 تاریخ انتشار : 1389/12/01

کلید واژه: رضاشاه, محمدرضا شاه, جمهوری اسلامی, حکومت شخصی, کودتای نظامی,

چکیده مقاله :

حکومت شخصی و نوع افراطی آن سلطانیسم به تعبیر ماکس وبر گونه‌ای از سلطه یا اقتدار سنتی است و بنابر دیدگاه نظریه پردازان سیاست و حکومت تطبیقی در سده بیستم با ویژگی‌هایی همچون شخصی شدن قدرت سیاسی، ضعف شدید نهادهای سیاسی و مدنی، فساد سیاسی، و... مشخص می‌شود. در ‌ایران نخستین حکومت شخصی مدرن در قالب دولت مطلقه رضاشاهی با وقوع کودتای نظامی سوم اسفند 1299شمسی شکل گرفت و پس از آن با تکیه بر ارتش مدرن به‌عنوان سنگ پایه و مهمترین ستون قدرت سلسله جدید تلاش کرد مسیر خود را به سوی خودکامگی هموار نماید.‌این ارتش با انجام کودتاهای 1332 و 1359 (کودتای نوژه) سعی کرد اساسی‌ترین رسالت خود یعنی حفظ و حراست از خاندان پهلوی را به نحو احسن انجام دهد. با‌این حال، ‌این نهاد کلیدی در نظام سلطنتی پهلوی‌ها در نهایت نتوانست حکومت شخصی محمدرضا شاه را از فروپاشی برهاند. پاسخ به‌این مساله و پرسش‌هایی از ‌این دست هدف اصلی نوشتار حاضر را تشکیل می‌دهد. بدین‌ منظور تلاش خواهد شد با بهره‌گیری از الگوی نظری صاحبنظرانی چون؛ جانوویتز (مدل پادگانی)،‌ هانتینگتون (ایدئولوژی) و به‌ویژه اس.ای فاینر به بررسی مقایسه‌ای سه کودتای 1299، 1332، 1359 در بعد رهبری، ایدئولوژی، سطوح مداخله نظامیان در سیاست ‌ایران معاصر و همچنین نقش قدرت‌های خارجی در اجرا و تحکیم ‌این روند پرداخته شود.

چکیده انگلیسی:

In Weberian viewpoint personalist rule and its extreme version, sultanism, is a type of traditional authority which also according to the theorists of comparative politics and government of the 20th century, should be placed in the category of non-democratic regimes. These regimes are usually characterized by personalization of power, institutional weakness, political corruption, use of violence and coercive instruments and so on. In Iran, the first personalist government was Reza Shah’s absolutist state which was established as the result of 1299 coup d’état, after that, by relying on modern army, the foundation of a new dynasty was set up and the path was paved toward authoritarianism. Although this army tried to secure Pahlavi's dynasty by 1332 and 1359 coup d’état but this key institution in Pahlavi's presonalist state finally failed to rescue it from overthrow. The main purpose of this article is to answer this question and other similar ones. To do so, in comparative perspective and by using theoretical models of theorists like Janowitz, Huntington and especially A. S. Finer, we try to study three coup d’état in terms of leadership, ideology and the extent of soldier's intervention in politics and also the role of foreign powers in establishing this trend.