جلوه هایی از تعارض قسامه با اصل برائت در ق.م.ا و امکان سنجی تعدیل ضمانت اجرای آن در پرتو ادله علمی و فقهی

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق اسلامی

ولی اله انصاری ¹ , سلیمان جدیدی سرای ² , کیومرث کلانتری درنکلا ³

1 - استادیار گروه حقوق علوم جزایی دانشکده حقوق و علوم سیاسی ، واحد تهران شمال ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران
2 - دانشجوی دکترای تخصصی حقوق کیفری و جرم شناسی گروه حقوق واحد گرگان ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان ، ایران
3 - استاد گروه حقوق، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران

تاریخ دریافت : 1401/08/08 تاریخ پذیرش : 1401/10/16 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: تعارض, اصل برائت, قسامه, لوث, اماره مجرمیت,

چکیده مقاله :

قسامه یکی از دلایل اثبات جنایت یا رفع اتهام بوده که در صورت تحقق لوث و فقدان ادله دیگر قابل استناد می باشد. لوث امارات ظنیّه قوی جهت صدق ادعای ولی دم که برای حاکم (دادگاه) بصورت نوعی حاصل می شود. حکم قسامه در قرآن نیامده و مستند مشروعیت آن روایات و سنّت است و فلسفه جعل آن در اسلام حمایت و صیانت از خون مردم و حفظ نظم عمومی و بازدارندگی جهت عدم ارتکاب قتل و جلوگیری از هدر رفتن خون می باشد. جمهور فقهای امامیه و عامّه عقیده بر مشروعیت قسامه به عنوان یک نهاد امضایی اسلام دارند، اما در قلمرو مشمول و قدرت اثباتی آن بین فقهاء اختلاف نظر وجود دارد بطوریکه فقهای امامیه عقیده بر شمول قسامه به جنایت نفس (عمدی و غیرعمدی) و جنایت مادون نفس جهت اثبات قصاص یا دیه و یا رفع اتهام دارند از سوی دیگر اصل برائت یکی از اصول مترقی و بنیادین حقوق اسلام و حقوق عرفی بوده که طبق آن فرض بر بیگناهی متهم بوده و متهم تکلیفی به ارائه دلیل جهت اثبات بیگناهی خود ندارد و مدعی (دادستان) باید فراتر از هر گونه شک و تردید معقول و دلایل متقن اتهام وارده بر متهم را اثبات نماید. در بحث قسامه که پیش شرط اجرای آن ظنّ غالب (لوث) بوده جلوه هایی از تعارض در برخی خصوصیات قسامه در فقه و قانون مجازات اسلامی از جمله نحوه احراز علم قسامه خورندگان و منشا علم آنها، نحوه احراز لوث، شیوه احراز رابطه خویشاوندی و... با اصل برائت وجود دارد.

چکیده انگلیسی:

Compurgation is one of the ways of proving of crime or presumption of innocence that is referred in the case of realization of contamination or lack of other evidence. Strong suspicion contamination is obtained for the judge (court) regarding the truth of the claimant's claim. Compurgation decree is not mentioned in Holy Quran and it is based on the narrations and hadiths and its philosophy in Islam is protecting the people blood and maintaining public discipline for prevention of murdering and blood loss. The majority of Imami and public jurists believe that compurgation is establishment decree in Islam. There are different opinions among jurisprudents on the scope of inclusion and it's proving power so that Imami jurists believe in compurgation as the reason for proving crime (intentional or non-intentional) or crime on organs for presumption of retribution or blood money or innocence of the criminal. On the other hand, the presumption of innocent is one of the fundamental principles of Islam and common law that according to it, innocent of the criminal is assumed and the accused has no duty to provide reason for proving being innocent and the judge shall prove the reasons for accusations without any reasonable doubts. Regarding compurgation that its prerequisite is contamination, there manifestations of conflicts in some features of compurgation in Islamic jurisprudent and punishment law such as manner of proving compurgation and the origin of it, proving contamination and manner of proving the kinship and etc. with presumption of innocence.