نقش گروه‌‌‌‌‌های مرجع در برساخت کیفیت ‌زندگی شهری

محورهای موضوعی : جامعه شناسی

سیما ناظری ¹ , اصغر مهاجری ² , حمید انصاری ³

1 - گروه جامعه‌‌‌‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران- ایران.
2 - گروه علوم اجتماعی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران- ایران (نویسنده مسئول). [e-mail]
3 - گروه جامعه شناسی ، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/07/30 تاریخ پذیرش : 1399/11/08 تاریخ انتشار : 1400/03/01

کلید واژه: ", برساخت", فضای شهری", کیفیت زندگی", گروه‌‌‌‌‌ مرجع",

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر با هدف سنجش تطبیقی چرایی و چگونگی نقش گروه‌‌‌‌‌های مرجع در سطوح ساختی و کنشی در برساخت کیفیت زندگی شهری و با بهره‌مندی از رویکرد نظری تلفیقی جامعه شناختی و روش ترکیبی هم‌زمان؛ از جامعه آماری مناطق 10 و 17 شهرداری شهر تهران، به شیوه‌های نمونه‌‌‌گیری خوشه‌‌‌‌‌ی فضایی و G power، تعداد 315 خانوار را انتخاب و پیمایش نموده تا واریانس کیفیت ‌زندگی ساکنان مناطق مزبور را توصیف و نقش مستقیم و غیرمستقیم گروه‌‌‌‌‌های مرجع را در برساخت کیفیت زندگی شهری آنان تطبیق و تبیین نماید. یافته‌‌‌‌‌های کیفی گونه‌‌‌‌‌های خاصی از گروه‌‌‌‌‌های مرجع را طبقه‌‌‌‌‌بندی نمود و تفاوت‌‌‌‌‌های کالبدی بسیار متمایز کننده‌‌‌‌‌ی را در فضای شهری نشان داد و یافته‌‌‌‌‌های کمی پژوهش هم نشان می‌‌‌‌‌دهد، اولویت ساکنان محله‌ی هاشمی (منطقه 10)، در انتخاب گروه‌‌‌‌‌های مرجع، به طور عمده سنتی و مذهبی و محله یافت‌آباد (منطقه 17)، اقتصادی و مدنی است. میانگین کیفیت زندگی این دو محله به دلیل تفاوت گروه‌‌‌‌‌های مرجع‌شان، تفاوت معنی‌‌داری دارند. از طرفی ساکنان محله‌‌‌‌‌های پژوهشی که براساس متغیرهای زمینه‌‌‌‌‌ی، زیستی و ارتباطی‌شان، گروه مرجع خویش را انتخاب کردند، ابعاد ذهنی و عینی کیفیت زندگی‌شان را براساس الگوها، معیارها و قضاوت‌های گروه‌‌‌‌‌های مرجع‌شان برساخت می‌‌کنند (سطح کنشی) و از طرف دیگر گروه‌‌‌‌‌های مرجع از طریق فضای شهری و کالبدی محله‌‌‌‌‌ها، نقش موثری در برساخت کیفیت زندگی شهری دارند (سطح ساختی).

چکیده انگلیسی:

The aim of the present study is to make a comparative assessment of why and how the role of reference groups at the structural and action levels in the construction quality of urban life and using the combined theoretical approach of sociology and the simultaneous combined method From the statistical population of districts 10 and 17 of Tehran Municipality, by sampling methods of spatial cluster and G power, 315 households were selected and surveyed to describe the variance of quality of life of the residents of these areas and the direct and indirect role of reference groups in the construction quality of urban life. Qualitative findings categorize specific species of reference groups and show very distinct physical differences in urban space, and  also quantitative research findings show:the priority of residents of Hashemi neighborhood (region 10) in selecting reference groups, mainly traditional and religious and Yaftabad neighborhood (District 17) is economic and civil. The average quality of life of these two neighborhoods is significantly different due to the difference between their reference groups, on the other hand, the residents of research neighborhoods who chose their reference group based on their contextual, biological and communication variables, construct mental and objective dimensions of their quality of life based on the patterns, criteria and judgments of their reference groups (action level) and on the other hand, reference groups through urban and physical space of neighborhoods have an effective role in the construction quality of urban life (construction level).

منابع و مأخذ:

-      بحرینی، سیدحسین؛ طبیبیان، منوچهر. (1375). مدل ارزیـابی کیفیت زندگی محـیط­زیسـت شـهری، فصلنامه محیط شناسی، شماره 21و 22، ص 56-41.

-      بهرامی نژاد، دهقان. (1382). شناخت و ارزیابی کیفیت محیط شهری در بافت میانی شهرها مطالعه مـوردی بافـت میانی شیراز، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.

-      پاکزاد، جهانشاه. (1381). کیفیت محیط شهری، مطالبه معوقـه شـهروندان، فصـلنامه مـدیریت شـهری، شـماره 9، ص 15-6.

-      پوراحمد، احمد؛ فرجی­ملائی، امین؛ عظیمی، آزاده؛ لطفی، صدیقه. (1391). تحلیل طبقه‌بندی کیفیت زندگی شهری با روشSAW، پژوهش‌‌‌‌‌های جغرافیای انسانی، دوره 44، شماره­ی 4، ص 44-21.

-      پورطاهری، مهدی؛ رکن­الدین افتخاری، عبدالرضا؛ فتاحی، احداله. (1390). ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی (استان لرستان)، فصلنامه پژوهش­‌‌‌‌‌های جغرافیایی انسانی، شماره 76.

-      حاجی­نژاد، علی؛ قادری، علی. (1389). تحلیل و ارزیابی نابرابری‌‌‌‌‌های کیفیت زندگی در محله‌‌‌‌‌های شهری (نمونه موردی: شهر فارسان)،مجله برنامه‌ریزی منطقه­ای، بهار 1395، شماره 21 علمی-پژوهشیISC ‏، ص 167- 178.

-      خادم الحسینی، احمد؛ منصوریان، حسین؛ ستاری، محمدحسین. (1390). سنجش کیفیت ذهنی زندگی در نواحی شهری (مورد: شهر نورآباد، استان لرستان)، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال اول، شماره، 3.

-      رضازاده قرشی. (1394). فضای سبز و کیفیت زندگی در شهر تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه یادگار امام تهران.

-      رفیعیان، مجتبی؛ عظیمی، مریم؛ مقدم، حامد. (1390). ارزیابی کیفیت مناطق شهری در برخورداری از فضا‌‌‌‌‌های عمومی با استفاده از نمودار وزنی ورونی (نمونه موردی: شهر قدیم لار)، فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، شماره 16.

-      زبردست، اسفندیار؛ حبیبی، سارا. (1388)‌. بررسی پدیده پراکنده‌رویی و علل آن در شهر زنجان، مجله هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 1، شماره 38، علمی – پژوهشی، ISC، ‌ص 115-124.

-      زنگنه شهرکی، سعید و دیگران. (1393). تحلیل فضایی کیفیت زندگی در سکونتگاه­‌‌‌‌‌های غیررسمی منطقه­ی کلانشهری تهران (مطالعه­ی موردی: اسلام­آباد، صالح­آباد)، پژوهش­‌‌‌‌‌های جغرافیای انسانی، دوره­ی 46، شماره­ 1، ص 177- 196.

-      سرایی، حسن؛ ساروخانی، باقر؛ آذرخش، اردشیر. (1395). تحلیل جامعه­شناختی رابطه بین هویت اجتماعی با نوع گزینش گروه مرجع دانشجویان دانشگاه رازی کرمانشاه، مجله پژوهش­‌‌‌‌‌های جامعه شناختی، سال دهم، شماره 2، ص 7 – 2.

-      سیروس صبری، رضا. (1378‌). نقش دسترسی­ها در کیفیت ­زندگی شهری. نشریه پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، دوره 9، شماره 29.

-      شاه حسینی، پروانه؛ توکلی،‌ هانیه. (1393). تحلیل شاخص‌‌‌‌‌های کیفیت زندگی شهری مورد: محله وردآورد منطقه 21 شهر تهران. فصلنامه آمایش محیط. دوره 7، شماره 24، ص 144-127.

-      شماعی، علی؛ فخری پور محمدی؛ زنگانه، احمد. (1396). ارزیابی کیفیت زندگی در مناطق شهری، (مطالعۀ موردی: منطقۀ 11 شهرداری تهران)، پژوهش‌‌‌‌‌‌‌‌های جغرافیای برنامه‌‌‌‌ریزی شهری، دوره 5، شماره 3، ص 379- 357.

-      صدیق سروستانی، رحمت الله؛ ‌هاشمی‌، سید ضیاء. (1381)، گروه‌های مرجع در جامعه شناسی و روانشناسی اجتماعی با تاکید بر نظریه‌‌‌‌های مرتن و فستینگر. نشریه نامه علوم اجتماعی، شماره 20، ص 167- 149.

-      عباس­زادگان، مصطفی؛ رضوی، حامده. (1385). اتخاذ رویکردی نوین برای طرح‌های توسعه شهری برنامه‌ریزی طراحی محور، نشریه هنرهای زیبا، شماره 28، ص 22- 15.

-      غفاری، غلامرضا. ابراهیمی‌لویه، عادل. (1390)، جامعه‌شناسی تغییرات اجتماعی. تهران، ناشران: اگرا، لویه‌، چاپ 7.

-      غفاری، غلامرضا و رضا امیدی. (1390). کیفیتزندگی،شاخصتوسعه­یاجتماعی، چاپ دوم، تهران، انتشارات شیرزاه.

-      کوزر، لوئیس؛ روزنبرگ، برنارد. (1393)، نظریه‌های بنیادی جامعه شناختی، ترجمه فرهنگ ارشاد، تهران، نشرنی. چاپ 6، ص 262-269.

-      کوکبی، افشین. (1384). "برنامه‌ریزی به منظور ارتقاء کیفیت زندگی شهری در مرکز شهر، مورد مطالعه: پهنه مرکزی شهر خرم‌آباد"، پایان‌نامه کارشناسی­ ارشد، به راهنمایی محمدرضا پورجعفر، دانشگاه تربیت مدرس.

-      گولد جولیوس؛ کولب‌، ویلیام. (1392)، فرهنگ علوم اجتماعی، مترجم: باقر پرهام، انتشارات مازیار، چاپ سوم.

-      مهاجری، اصغر. (1395). مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهر دوستدار کودک، مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری شهرداری تهران.

-      مهاجری، اصغر. (1397). بررسی تاثیرات اجتماعی و فرهنگی احداث و توسعه ادامه بزرگراه یادگار امام جنوب، دانشگاه تهران، پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی.

-      نجات، سحرناز. (1387). کیفیت زندگی و اندازه­گیری آن (مقاله مروری). مجله اپیدمیولوژی ایران، دوره 4، شماره 2، ص 62- 57.

-      هزارجریبی، جعفر. آقابیگی کلاکی، محمد. (1390). عوامل موثر بر گزینش گروه مرجع در بین دانشجویان (مطالعه جامعه‌شناختی تغییر گروه مرجع در بین دانشجویان دانشگاه‌‌‌‌‌های اصفهان و صنعتی اصفهان). فصلنامه علوم اجتماعی. دوره 18، شماره 54، ص 97- 53.

-      Bohnke, P (2007), "Does Society Matter? Life Satisfaction in the Enlarged Europe",Social indicators research,  No 87: 189-210.

-      Cooley, CH, (1953). Social Organization, A Study of the Larger Mind, New York, Sevibner’s.

-      Hyman, Herbert,Cleanor. Singer. (1968). Readings in Reference Group Theory and Research. New York :Free Press. (eds).

-      Lee, Y.J (2005), "Subjective quality of life measurement in Taipei", Building and Environment, No 43: 1205-1215.

-      Marans,W, R. J.Stimson,R.,(2011),Investigating Quality of Urban Life,Theory, Methods, and Empirical Reseach, Springer Dordrecht Heidelberg London New York, ISBN 987-94-007-1741-1.

-      Newcomb,TheodoRe, M. (1957) PeRsonality and social change: Attitude foRmation in a student community. New YoRk: DRyden PRess. RepRint، New YoRk: DRyden PRess، 1957. (Page citations aRe to the RepRint edition).

-      Phillips, D (2006), Quality of Life: Concept, Policy and Practice. London: Rutledge Publications.

-      Teklay,Rishan (2012) “Adaptation and Dissonance in Quality Of Life: IndicatoRs foR u Rban planning and policy making “,Enschede، the NetheRlands، maRch.

-      W.Marans, R.,J.Stimson,R.,(2011),Investigating Quality of Urban Life,Theory, Methods, and Empirical Reseach, Springer Dordrecht Heidelberg London New York, ISBN 987-94-007-1741-1.