اثربخشی آموزش مهارت‌های فرزندپروری بر خودافشایی هیجانی، فشار مراقبتی و استرس والدینی مادران کودکان اوتیسم

اسماء رضایی ¹ (کارشناسی ارشد روان شناسی ، واحد شبستر ، دانشگاه آزاد اسلامی ، شبستر ، ایران)
نسرین محدث ² (استادیار گروه روانشناسی ، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی ، شبستر ، ایران ( نویسنده مسئول ))

تاریخ ارسال : 1401/12/15 تاریخ تایید : 1402/02/04

کلید واژه: اوتیسم, استرس والدینی, خودافشایی, فشار مراقبتی, مهارت های فرزندپرروری,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر اثربخشی آموزش مهارت های فرزندپروری بر خودافشایی هیجانی، فشار مراقبتی و استرس والدینی مادران کودکان اوتیسم بود. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر طرح پژوهش نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری ، کلیه مادران دارای کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم شهر تبریز در سال 1400 بودند که به مراکز اوتیسم در این شهر مراجعه کرده و دارای پرونده ی پزشکی این اختلال هستند. از جامعه مورد نظر بر اساس ملاک های تشخیصی پیشنهادی آخرین نسخه ی تشخیصی آماری اختلالات روانی و به روش نمونه گیری هدفمند تعداد 30 نفر انتخاب شده و در دو گروه آزمایش (15 نفر) و کنترل (15 نفر) قرار گرفتند. برای جمع آوری داده ها از مقیاس خودافشایی هیجانی اسنل پرسشنامه استرس والدینی آبیدین، مقیاس فشار مراقبتی زاریت و همکاران استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها با روش آماری تحلیل کوواریانس انجام گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که آموزش مهارت های فرزندپروری بر خودافشایی، استرس والدینی و فشار مراقبتی تأثیر دارد و باعث افزایش خودافشایی هیجانی و کاهش استرس والدینی و فشار مراقبتی در مادران می شود. بنابراین توجه به مهارت های فرزندپروری نقش مهمی در بهود مشکلات مادران دارای کودک اوتیسم دارد.

چکیده انگلیسی :

The aim of this study was to evaluate the effectiveness training on parenting skills emotional of self-disclosure, care pressure and parental stress of mothers of children with autism. This research is a pre-test and post-test with a control group in terms of applied purpose and in terms of quasi-experimental research design. The statistical population of this study included all mothers with children with autism spectrum disorder in Tabriz in 2021 who referred to autism centers in this city and have a medical record of this disorder. Based on the proposed diagnostic criteria of the latest statistical diagnostic version of mental disorders and by purposeful sampling method, 30 people were selected from the comprehensive group and were divided into two experimental groups (15 people) and control (15 people). To collect data, Snell Emotional Self-Disclosure Scale, Abidin Parental Stress Questionnaire, Zarit et al. Data were analyzed by analysis of covariance. The results showed that parenting skills training has an effect on self-disclosure, parental stress and caring stress and increases emotional self-disclosure and reduces parental stress and caring stress in mothers. Therefore, paying attention to parenting skills plays an important role in improving the problems of mothers with autistic children.

منابع و مأخذ:

احمدپناه، محسن. (1380). تأثیر کم توان ذهنی فرزند بر بهداشت روانی خانواده. فصلنامه پژوهش در حیطه کودکان اسثنایی، 1(1)، 52-68.

باقربیک تبریزی، لادن؛ نواب، الهام؛ فرخ‌نژادافشار، پویا؛ اسدی نوقابی، احمدعلی؛ و حقانی، حمید (1394). تأثیر آموزش مداخلات رفتاری ـ شناختی بر بار مراقبتی مراقبان خانوادگی سالمندان مبتلا به آلزایمر. مجله حیات، 21(1)، 94-102.

برومند، نرمین. (1392). مقایسه بهزیستی روان­شناختی، سرمایه روان­شناختی و خودافشایی هیجانی والدین کودکان استثنایی با والدین کودکان بهنجار. پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل.

بورگ، والتر.، گال، مردیت دامین.، گال، جویس. (1393). روش های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناسی، ترجمه محمدجعفر پاک سرشت و همکاران. تهران: نشر سمت.

توزنده­جانی، حسن؛  توکلی­زاده، جهانشیر و لگزیان، زهرا. (1390). توزنده جانی، حسن. توکلی زاده، جهانشیر. لگزیان، زهرا(1390)، اثربخشی شیوه های فرزندپروری بر خودکارآمدی و سلامت روان دانشجویان علوم انسانی دانشگاه پیام نور و آزاد نیشابور. فصلنامه افق دانش،  2، 56-65.

حیدری­عبدی، سمیه؛ سجادیان، ایلناز؛ و حیدریان، اندیشه (1395). اثر بخشی گروه درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر درماندگی روان­شناختی و افکارخودآیند منفی مادران دارای کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم. مجله اصول بهداشت روانی، 18، ویژه نامه سومین کنفرانس بین­المللی روان­شناسی و علوم تربیتی، 466-460.

ربیعی­کناری، فاطمه؛ جدیدیان، علی؛ و سلگی، محمد. (1394). اثربخشی آموزش تاب ‌آوری بر کاهش استرس والدگری مادران دارای فرزند مبتلا به اختلال اوتیسم. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی ایلام، 23(4)، 95-105.

رضائی، نسرین.، نویدیان، علی.، عباسی، فاطمه. (1396). تأثیر برنامه آموزشی حمایتی گروهی بر فشار مراقبتی مادران کودکان مبتلا به تالاسمی ماژور. حیات، ۲۳ (۲)، ۱۲۶-۱۳۷.

فدایی، زهرا؛ دهقانی، محسن؛ طهماسیان، کارینه؛ و فرهادی، فرهاد. (1389). بررسی ساختار عاملی، اعتبار و روایی فرم کوتاه شاخص استرس فرزند پروری (PSI-SF) مادران کودکان عادی 12- 7 سال. مجله تحقیقات علوم رفتاری، 8(2)، 81-91.

فمی تفرشی، فرزانه؛ محمدی، محمدرضا؛ شریفی ساکی، شیدا؛ احمدی، هادی؛ کریمی رضا؛ و آخته، مریم. (1395). اثربخشی آموزش تحلیل رفتار کاربردی به والدین بر افزایش خودیاری کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم. فصلنامه سلامت روانی کودک، 3(1)، 9-18.

کرمی­زاده، ساره؛ نظامی، ماندانا؛ طاهری، امین؛ و منظری­توکلی، وحید. (1393). اثر بخشی آموزش شیوه­های فرزند­پروری بر راهبردهای حل تعارض والدین و فرزندان. زن و مطالعات خانواده، 6(24)، 85-103.

واحدی، شهرام. (1390). خودتنظیمی به عنوان میانجی بین ابعاد والدینی غیرحمایتی و پرخاشگری نوجوانان: روش مدل­یابی معادله ساختاری. مجله اصول بهداشت روانی، 13(49): 6-19.

Abidin, R. R. (1990). Introduction to the special issue the stresses of parenting. Journal Clin Child Psychol, 19, 298-301

Barber, B. K., Stolz, H. E., & Olsen, J. A. (2005). Parental support, psychological control, and behavioral control: Assessing relevance across time, method, and culture. Monographs of the Society for Research in Child Development, 70 (4), 34-43.

Barber, B.K., Harmon, E. (2002). Violating the self: Parental psychological control of children and adolescents. In: Barber BK. (editor). Intrusive parenting: How psychological control affects children and adolescents. Washington, DC: American Psychological Association; 15-52.

Beck, S.J., Young, G.H., Tarnowski, K. G. (1990). Maternal characteristics and perceptions of pervasive and situational hyper actives and normal controls. Journal Am Acad Child AdolescPsychiatry, 88, 150-6.

Bluth, K., Roberson, P. N., Billen, R. M., & Sams, J. M. (2013). A stress model for couples parenting children with autism spectrum disorders and the introduction of a mindfulness intervention. Journal of family theory & review, 5(3), 194-21.

Cachia, R. L., Anderson, A., & Moore, D. W. (2016). Mindfulness, Stress and Well-Being in Parents of Children with Autism Spectrum Disorder: A Systematic Review. Journal of Child and Family Studies, 25(1), 1- 14.

Cadman T., Eklund, H., Howley, D., Hayward, H., Clarke, H., Findon, J., Xenitidas, K., Murphy, D., Asherson, P., & Glaser, K. (2012).Caregiver burden as people with autism spectrum disorder and attention-deficit/hyperactivity disorder transition into adolescence and adulthood in the United Kingdom.Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 51, 879-888.

Christensen, D. L., Bilder, D. A., Zahorodny, W., Pettygrove, S., Durkin, M. S., Fitzgerald, R.T., & Yeargin-Allsopp, M. (2016). Prevalence and characteristics of autism spectrum disorder among 4-year-old children in the autism and developmental disabilities monitoring network. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics, 37(1), 1- 8.

Derlega, V. J. & Chaikin, A. L. (2009). Sharing intimacy. What we reveal to others and why? New Jersey: Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs.

Dumas, J.E., Wolf, L.C., Fisman, S.N., & Culligan, A. (1991).Parenting stress, child behavior problems, and dysphoria in parents of children with autism, Down syndrome, behavior disorders, and normal development.Exceptionality, 2, 97–110.

Gould, E. R., Tarbox, J., & Coyne, L. (2017).Evaluating the effects of Acceptance and Commitment Training on the overt behavior of parents of children with autism.Journal of Contextual Behavioral Science. In Press, Corrected Proof, Available online 29 June 2017

Hasting, R.P., Kovshoff, H., Ward, N.J., Espinosa, F., Brown, T. (2005). System analysis of stress and positive perceptions in mothers and fathers of pre school children with autism.Journal Autism Dev Dis, 35, 635-44.

Herring, S., Gray, J., Taffe, K., Sweeney, D. & Eifeld, S. (2006). Behaviour and emotional problems in toddlers with pervasive developmental disorders and developmental delay: associations with parental mental health and family functioning. Journal of Intellectual Disability Research, 12, 874–882.

Inamdar, S., Inamdar, M., Gangrade, A. (2015). Stress level among caregivers of thalassemia patients. Ntl J of Community Med, 6(4), 579-582.

Jourard, S. (1993). Self-disclosure. An experimental analysis of the transparent self. Canada: John Wiley & Sons, Inc. Caluschi, Mariana, Probleme de psihologie socială, Editura Carrtes, Iaşi, 1002.

Kawalkowski. (2012). The Impact of a Group – based Acceptance and Commitment Therapy Intervention on Parents of Children Diagnosed with an Autism Spectrum Disorder. Masters Theses and Doctoral Dissertaions.

Keen, D., Couzens, A., Muspratt, S., Rodger, S. (2010). The effects of a parentfocused intervention for children with a recent diagnosis of autism spectrum disorder on parenting stress and competence. Res Autism Spect Dis, 2, 229–41.

Khamis, V. (2007).Psychological distress among parents of children with mental retardation in the United Arab Emirates.Social Science & Medicine, 64, 850-857.

McConkey, R., Truesdale-Kennedy, M., Chang, M., Jarrah, S., and Shukri, R. (2007). The impact on mothers of bringing up a child with intellectual disabilities: A cross-cultural study. International Journal of Nursing Studies (in press) Published Online October 2006.

Miranda, A., Tárraga, R., Fernández, M. I., Colomer, C., & Pastor, G. (2015). Parenting Stress in Families of Children with Autism Spectrum Disorder and ADHD.Exceptional Children, 23, 1-15.

Montgomery‚ D. (2015). The Effects of Acceptance and Commitment Therapy on Parents of Children Diagnosed with Autism. Walden Dissertations and Doctoral Studies, 5, 45-54.

Poddar, S., Sinha, V. K., & Urbi, M. (2015). Acceptance and commitment therapy on parents of children and adolescents with autism spectrum disorders. International Journal of Educational and Psychological Researches, 1(3), 221.

Schneider, R. A. (2004). Chronic renal failure: assessing the fatigue severity scale for use among caregivers. Journal Clin Nurs, 13(2), 219-25.

Snell, W. E. (2001). Development of the Emotional Selfdisclosure Scale. In W.E. Snell, (Ed.). New directions in the psychology of gender roles: Research and theory. Cape Girardeau: Snell Publications.

Snell, W. E., Miller, R. S., & Belk, S. S. (1988). Development of the Emotional Self-Disclosure Scale. Sex Role, 18 (2):59-74.

Stewart, M., McGillivray, J. A., Forbes, D., & Austin, D. W. (2016). Parenting a child with an autism spectrum disorder: a review of parent mental health and its relationship to a trauma-based conceptualisation. Advances in Mental Health, 13, 1-11.

Theule, J., Wiener, J., Tannock, R., Jenkins, J.M. (2012). Parenting stress in families of children with ADHD: a meta-analysis. [published online November 18, 2010] Journal Emot Behav Disord.

Tokić & Pećnik, N. (2011). Parental behaviors related to adolescents’ self-disclosure: Adolescents’ views. Journal of Social and Personal Relationships, 28(2), 201-222.

Toomey, T. S. (2018). Parenting stress as an indirect pathway to mental health concerns among mothers of children with autism spectrum disorder. Autism, 13, 1-5.

Zarit, S. H., Todd, P. A., Zarit, J. M. (1986). Subjective burden of husbands and wives as caregivers: A longitudinal study. Gerontologist, 26, 260-266.

Gupta, R. K., & Singh, R. A. (2004). Electrical properties of junction between aluminium and poly (aniline)–poly (vinyl chloride) composite. Materials chemistry and physics, 86(2-3), 279-283.

 

 

 

 

Abidin, R. R. (1990). Introduction to the special issue the stresses of parenting. Journal Clin Child Psychol, 19, 298-301

Ahmad Panah, Mohsen. (2001). The effect of a child's low mental ability on the mental health of the family. Quarterly Journal of Research in the Field of Menstrual Children, 1(1), 52-68.

Bagrbeik Tabrizi, Laden; Nawab, Ilham; Farrokhnejadafshar, dynamic; Asadi Nougabi, Ahmad Ali; and Haqqani, Hamid (2014). The effect of cognitive-behavioral intervention training on the care burden of family caregivers of the elderly with Alzheimer's disease. Life Magazine, 21(1), 94-102.

Barber, B. K., Stolz, H. E., & Olsen, J. A. (2005). Parental support, psychological control, and behavioral control: Assessing relevance across time, method, and culture. Monographs of the Society for Research in Child Development, 70 (4), 34-43.

Barber, B.K., Harmon, E. (2002). Violating the self: Parental psychological control of children and adolescents. In: Barber BK. (editor). Intrusive parenting: How psychological control affects children and adolescents. Washington, DC: American Psychological Association; 15-52.

Beck, S.J., Young, G.H., Tarnowski, K. G. (1990). Maternal characteristics and perceptions of pervasive and situational hyper actives and normal controls. Journal Am Acad Child AdolescPsychiatry, 88, 150-6.

Bluth, K., Roberson, P. N., Billen, R. M., & Sams, J. M. (2013). A stress model for couples parenting children with autism spectrum disorders and the introduction of a mindfulness intervention. Journal of family theory & review, 5(3), 194-21.

Bromand, Narmin. (2012). Comparison of psychological well-being, psychological capital and emotional self-disclosure of parents of exceptional children with parents of normal children. Master's thesis, Islamic Azad University, Ardabil branch.

Cachia, R. L., Anderson, A., & Moore, D. W. (2016). Mindfulness, Stress and Well-Being in Parents of Children with Autism Spectrum Disorder: A Systematic Review. Journal of Child and Family Studies, 25(1), 1- 14.

Cadman T., Eklund, H., Howley, D., Hayward, H., Clarke, H., Findon, J., Xenitidas, K., Murphy, D., Asherson, P., & Glaser, K. (2012). Caregiver burden as people with autism spectrum disorder and attention-deficit/hyperactivity disorder transition into adolescence and adulthood in the United Kingdom.Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 51, 879-888.

Christensen, D. L., Bilder, D. A., Zahorodny, W., Pettygrove, S., Durkin, M. S., Fitzgerald, R.T., & Yeargin-Allsopp, M. (2016). Prevalence and characteristics of autism spectrum disorder among 4-year-old children in the autism and developmental disabilities monitoring network. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics, 37(1), 1- 8.

Derlega, V. J. & Chaikin, A. L. (2009). Sharing intimacy. What we reveal to others and why? New Jersey: Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs.

Dumas, J.E., Wolf, L.C., Fisman, S.N., & Culligan, A. (1991).Parenting stress, child behavior problems, and dysphoria in parents of children with autism, Down syndrome, behavior disorders, and normal development.Exceptionality, 2, 97–110.

Fadaie, Zahra; Dehghani, Mohsen; Tahmasian, Karine; and Farhadi, Farhad. (2010). Examining the factor structure, reliability and validity of the parenting stress index short form (PSI-SF) for mothers of normal children aged 7-12 years. Journal of Behavioral Sciences Research, 8(2), 81-91.

Femi Tafareshi, Farzaneh; Mohammadi, Mohammadreza; Sharifi Saki, Sheida; Ahmadi, Hadi; Karimi Reza; and Akhteh, Maryam. (2015). The effectiveness of teaching applied behavior analysis to parents on increasing the self-help of children with autism. Child Mental Health Quarterly, 3(1), 18-9.

Gould, E. R., Tarbox, J., & Coyne, L. (2017). Evaluating the effects of Acceptance and Commitment Training on the overt behavior of parents of children with autism.Journal of Contextual Behavioral Science. In Press, Corrected Proof, Available online 29 June 2017

Hasting, R.P., Kovshoff, H., Ward, N.J., Espinosa, F., Brown, T. (2005). System analysis of stress and positive perceptions in mothers and fathers of preschool children with autism.Journal Autism Dev Dis, 35, 635-44.

Herring, S., Gray, J., Taffe, K., Sweeney, D. & Eifeld, S. (2006). Behaviour and emotional problems in toddlers with pervasive developmental disorders and developmental delay: associations with parental mental health and family functioning. Journal of Intellectual Disability Research, 12, 874–882.

Heydari-Abdi, Somaie; Sajjadian, Ilnaz; and Heydarian, Andiseh (2015). Effectiveness of group therapy based on acceptance and commitment on psychological helplessness and negative thoughts of mothers with children with autism spectrum disorder. Journal of Principles of Mental Health, 18, special issue of the 3rd International Conference on Psychology and Educational Sciences, 466-460.

Inamdar, S., Inamdar, M., Gangrade, A. (2015). Stress level among caregivers of thalassemia patients. Ntl J of Community Med, 6(4), 579-582.

Jourard, S. (1993). Self-disclosure. An experimental analysis of the transparent self. Canada: John Wiley & Sons, Inc. Caluschi, Mariana, Probleme de psihologie socială, Editura Carrtes, Iaşi, 1002.

Karamizadeh, Sara; Nezami, Mandana; Taheri, Amin; and Manzari-Tawakoli, Vahid. (2013). Effectiveness of teaching parenting methods on conflict resolution strategies between parents and children. Women and Family Studies, 6(24), 85-103.

Kawalkowski. (2012). The Impact of a Group – based Acceptance and Commitment Therapy Intervention on Parents of Children Diagnosed with an autism spectrum disorder. Masters Theses and Doctoral Dissertaions.

Keen, D., Couzens, A., Muspratt, S., Rodger, S. (2010). The effects of a parentfocused intervention for children with a recent diagnosis of autism spectrum disorder on parenting stress and competence. Res Autism Spect Dis, 2, 229–41.

Khamis, V. (2007). Psychological distress among parents of children with mental retardation in the United Arab Emirates.Social Science & Medicine, 64, 850-857.

McConkey, R., Truesdale-Kennedy, M., Chang, M., Jarrah, S., and Shukri, R. (2007). The impact on mothers of bringing up a child with intellectual disabilities: A cross-cultural study. International Journal of Nursing Studies (in press) Published Online October 2006.

Miranda, A., Tárraga, R., Fernández, M. I., Colomer, C., & Pastor, G. (2015). Parenting Stress in Families of Children with Autism Spectrum Disorder and ADHD.Exceptional Children, 23, 1-15.

Montgomery‚ D. (2015). The Effects of Acceptance and Commitment Therapy on Parents of Children Diagnosed with Autism. Walden Dissertations and Doctoral Studies, 5, 45-54.

Poddar, S., Sinha, V. K., & Urbi, M. (2015). Acceptance and commitment therapy on parents of children and adolescents with autism spectrum disorders. International Journal of Educational and Psychological Researches, 1(3), 221.

Rabiei-Kanari, Fatemeh; Jadidian, Ali; and Selgi, Mohammad. (2014). The effectiveness of resilience training on reducing parenting stress in mothers with children with autism. Scientific Journal of Ilam University of Medical Sciences, 23(4), 95-105.

Schneider, R. A. (2004). Chronic renal failure: assessing the fatigue severity scale for use among caregivers. Journal Clin Nurs, 13(2), 219-25.

Snell, W. E. (2001). Development of the Emotional Selfdisclosure Scale. In W.E. Snell, (Ed.). New directions in the psychology of gender roles: Research and theory. Cape Girardeau: Snell Publications.

Snell, W. E., Miller, R. S., & Belk, S. S. (1988). Development of the Emotional Self-Disclosure Scale. Sex Role, 18 (2):59-74.

Stewart, M., McGillivray, J. A., Forbes, D., & Austin, D. W. (2016). Parenting a child with an autism spectrum disorder: a review of parent mental health and its relationship to a trauma-based conceptualisation. Advances in Mental Health, 13, 1-11.

Theule, J., Wiener, J., Tannock, R., Jenkins, J.M. (2012). Parenting stress in families of children with ADHD: a meta-analysis. [published online November 18, 2010] Journal Emot Behav Disord.

Toomey, T. S. (2018). Parenting stress as an indirect pathway to mental health concerns among mothers of children with autism spectrum disorder. Autism, 13, 1-5.

Tuzandeh Jani, Hassan; Tawaklizadeh, Jahanshir and Legzian, Zahra. (2011). Tuzande Jani, Hassan. Tavaklizadeh, Jahanshir. Legzian, Zahra (2013), the effectiveness of parenting methods on self-efficacy and mental health of humanities students of Payam Noor and Azad Neishabur University. Afoq Danesh Quarterly, 2, 56-65.

Vahedi, Shahram. (2011). Self-regulation as a mediator between unsupportive parental dimensions and adolescent aggression: structural equation modeling method. Journal of Principles of Mental Health, 13(49): 19-6.

Zarit, S. H., Todd, P. A., Zarit, J. M. (1986). Subjective burden of husbands and wives as caregivers: A longitudinal study. Gerontologist, 26, 260-266.

 

 

 

 

متن کامل:



اثربخشي آموزش مهارت­هاي فرزندپروري بر خودافشايي هيجاني، فشار مراقبتي و استرس والديني مادران كودكان اوتيسم

 

اسماء رضائي نمنق، نسرين محدث

 

 

چکیده

هدف پژوهش حاضر اثربخشي آموزش مهارت­هاي فرزندپروري بر خودافشايي هيجاني، فشار مراقبتي و استرس والديني مادران كودكان اوتيسم بود. اين پژوهش از لحاظ هدف كاربردي و از نظر طرح پژوهش نيمه آزمايشي از نوع پيش­آزمون و پس­آزمون با گروه كنترل است. جامعه آماري پژوهش شامل كليه مادران داراي كودك مبتلا به اختلال طيف اوتيسم شهر تبريز در سال 1400 بودند كه به مراكز اوتيسم در اين شهر مراجعه كرده و دارای پرونده­ی پزشکی این اختلال بودند. از جامعه مورد نظر بر اساس ملاک­های تشخیصی پیشنهادی آخرین نسخه­ی تشخیصی آماری اختلالات روانی و به روش نمونه­گيري هدفمند تعداد 30 نفر انتخاب شده و در دو گروه آزمايش (15 نفر) و كنترل (15 نفر) قرار گرفتند. براي جمع­آوري داده­ها از مقياس خودافشايي هيجاني اسنل پرسشنامه استرس والديني آبيدين، مقياس فشار مراقبتي زاريت و همكاران استفاده شد. تجزيه و تحليل داده­ها با روش آماري تحليل كوواريانس انجام گرفت. نتايج پژوهش نشان داد كه آموزش مهارت­هاي فرزندپروري بر خودافشايي، استرس والديني و فشار مراقبتي تأثير دارد و باعث افزايش خودافشايي هيجاني و كاهش استرس والديني و فشار مراقبتي در مادران مي­شود. بنابراين توجه به مهارت هاي فرزندپروري نقش مهمي در بهود مشكلات مادران داراي كودك اوتيسم دارد.   

 

کلیدواژه‌ها: خودافشايي، استرس والديني، فشار مراقبتي، مهارت هاي فرزندپرروري، اوتيسم.

 

 

 

 

 

 

مقدمه

اختلال طيف اوتيسم¹ گستره­اي از اختلال­هاي تحولي پيچيده است كه با تأخير يا مشكلاتي در توانايي­هاي شناختي، اجتماعي، هيجاني، زباني و حسي و حركتي مشخص مي­شوند (بلاث، روبرسون، بيلن و سامس²، 2013). در مورد ميزان شيوع اوتيسم اطلاعاتي متفاوت و به طور كلي رو به افزايش وجود دارد و تا اوايل دهه­ي 50 ميلادي تعداد افراد مبتلا 1 در 10000 تخمين زده شده است و در حال افزايش است (كريستنسن³ و همكاران، 2016 و گولد، تاربوكس و كون⁴، 2017). در مورد تعداد كودكان با اختلال اوتيسم در ايران، هيچ گونه اطلاعات موثقي در دست نيست و گرچه هم اكنون حدود 200 نفر از آنها در تهران و ساير شهرستان­ها تحت پوشش آموزشي مداخله رفتاري قرار دارند، اما نمي­توان در مورد تعداد اين كودكان نظر قاطعي را اعلام نمود (فمي­تفرشي، محمدي، شريفي­ساكي، احمدي، كريمي و آخته، 1395).

متخصصان و بالینی­گران کودک بر این امر تأکید دارند که حضور کودکی با اختلالات طيف اوتيسم در هر خانواده­ای می­تواند رویدادی نامطلوب و چالش­زا تلقی شود که احتمال تنیدگی، سرخوردگی، احساس غم و نومیدی را به دنبال خواهد داشت. شواهد متعددی وجود دارد که نشان می­دهند والدین کودکان دارای اوتيسم، به احتمال بیشتری با مشکلات اجتماعی، اقتصادی و هیجانی که غالباً ماهیت محدود کننده، مخرب و فراگیر دارند، مواجه می­شوند (خمیس⁵،2007). در چنین موقعیتی گرچه همه اعضای خانواده و کارکرد آن، آسیب می­بینند (هرنیگ، گری، تاف، اسفني و افيلد⁶، 2006)، اما مادران به علت داشتن نقش سنتی مراقب، مسئولیت­های بیشتری در قبال فرزند خود به عهده می­گیرند که در نتیجه، با مشکلات روانی بیشتری مواجه می­شوند. فرض بر این است که مشکلات مربوط به مراقبت از فرزند مشکل­دار، والدین به ویژه مادران را در معرض خطر ابتلا به مشکلات مربوط به سلامت روانی قرار می­دهد (کاسیا، اندرسون و مور⁷، 2016؛ مک­کانکی، تروسدال کاندی، چانگ⁸ و همکاران، 2007). بررسی­ها نشان داده­اند که مادران دارای فرزند اختلال اوتيسم، در مقایسه با مادران کودکان عادی، سطح استرس و تنهايي بالاتر (احمدپناه 1380)، اضطراب بیشتر (دوماس، ولف، فیسمن وگالیگان⁹، 1991) و سطح بهزیستی روان­شناختی پایین­تری دارند.

  وجود كودك ناتوان، سازش­يافتگي و سلامت جسمي و رواني مادر را تهديد مي­كند و غالباً تأثير منفي بر وي مي­گذارد. مطالعات نشان داده­اند كه مادران كودكان مبتلا به اوتيسم، تنيدگي¹⁰ و تنهايي¹¹ بيشتري از ساير بيماري­هاي مزمن تجربه مي­كنند (گوپتا و سينگل¹²، 2004). يكي از انواع تنيدگي­ها كه مادران كودكان مبتلا به اختلال اوتيسم تجربه مي­كنند، استرس والديني¹³ است. استرس والدگری در نتیجه ناهمخوانی ادراک شده بین تقاضای والدینی و منابع فردی حاصل می­شود و چنین استرسی می­تواند در چندین حیطه زندگی که مربوط به والدگری است تجربه شود (ربيعي­كناري، جديديان و سلگي، 1394). آبیدین¹⁴ (1990) معتقد است که ویژگی­های والد و کودک، همراه با متغیرهای موقعیتی بیرونی و عوامل تنیدگی­زای زندگی، دلیل افزایش احتمالی نارسا کنش­ورزی و استرس والديني است. استرس والديني هم می­تواند منجر به کاهش سلامت روان والدین شود و همچنین می­تواند تأثیر منفی بر رشد هیجانی و رفتاری کودکان و اثرات بلند­مدت بر سلامت کودکان داشته باشد (هاستينگ، كووشوف، وارد، اسپينوسوا و براون¹⁵، 2005).

 نتایج تحقیقات نشان داده است که استرس والديني در مادران کودکان اوتیستیک در هر دو قلمرو والدگری و قلمرو کودک، هم چنین در استرس ­والديني کل به طور معناداری بالاتر از مادران کودکان بهنجار است. این استرس می­تواند مربوط به کودک، والد یا جامعه باشد. ماهیت مبهم اختلال اوتیسم، خصوصیات کودک، نگرانی راجع به تداوم شرایط، پذیرش کم جامعه، حتی واکنش غیرپذیرای سایر اعضای خانواده نسبت به رفتارهای کودک درخودمانده و نیز شکست در دریافت حمایت اجتماعی، می­تواند در بروز این استرس موثر باشد (كين، كوزنس، موسپارت و رودگر¹⁶، 2010). به طوري كه در اين راستا بك، يانگ و تارنوسكي¹⁷ (1990) در پژوهشي به اين نتيجه دست يافتند كه مادراني كه پسران آنها درجه­ي بيشتري از بيش­فعالي را داشتند به طور مشخص تنش و استرس والديني بيشتري را در مقايسه با مادران كودكاني كه به طور مزمن يا درجه­ي كمتري از بيش­فعالي دارند، تجربه مي­كنند. تامي¹⁸ (2018) نيز در پژوهش خود نشان داد كه هر چه بروز نشانه­هاي اختلال طيف اوتيسم در كودكان بيشتر باشد، ميزان استرس والدين و به خصوص مادران افزايش مي­يابد. ميراندا، تاراگا، فرناندز، كولومر و پاستور¹⁹ (2015) در پژوهش خود به اين نتيجه دست يافتند كه مادران كودك نقص توجه / بيش­فعال، استرس والديني بيشتري را نسبت به مادران كودكان اوتيسم دارند.

مادران كودكان دارای اختلالات طیف اوتيسم به عنوان اولين مراقبان با مسايل و مشكلات فراوان اجتماعي، روان­شناختي و مالي مواجـه مي­شوند. نتايج يك مطالعه كيفي در مورد سلامت زنان نيز نشان داد، داشتن فرزند بيمار و مسؤوليت مراقبت از او، از اولويت­هاي مادران است و براي آنان فشار رواني در پي دارد (رضايي، نويديان و عباسي، 1396). فشارهايي كه والدين در مراقبت از فرزند بيمار تحمل مي­كنند، فشار مراقبتي²⁰ گفته مي­شود. فشار مراقبتي استرس­هاي رواني، جسمي و اجتماعي است كه در اثر مراقبت از بيماران مزمن به مراقبان وارد مي­شود و مشكلاتي همچون فرسودگي، اضطراب و افسردگي را براي مراقب ايجاد مي­كند (اسچنيدر²¹، 2004). نتايج نشان مي­دهد كه مزمن بودن بيماري و سير پيشرونده آن در كنار غيرقابل درمان بودن بيماري، موجب دو برابر شدن فشار مراقبتي مراقبان خانوادگي مي­شود (اينامدرا، ايناندار و گانگراد²²، 2015). كدامان²³ و همكاران (2012) در پژوهش خود نشان دادند كه مادران كودكان اوتيسم از فشار مراقبتي بالايي برخوردار بودند؛ اما ميزان فشار مراقبتي در مادران داراي كودك اوتيسم به طور معناداري نسبت به مادران داراي كودك بيش­فعالي بالاتر بود.

مادران كودكان اوتيسم معمولاً در چارچوب­های ترسیم شده فرهنگی و اجتماعی به سر می­برند و به طور پیوسته از منابع فرهنگی و اجتماعی، به علت بازخوردهای اطلاعاتی و اصلاحی بازخوردها قادرند در شکل­دهی اهداف، معنای زندگی، مقاومت در برابر فشار و خود ارزیابی­های مثبت و منفی نقش ماندگار ایفا کنند. در واقع فضاهای بی­اعتمادی و گسست اجتماعی، فرصت جرات­ورزی و خود افشایی هیجانی از مادران اين كودكان گرفته، آن­ها را از منابع عظیم بازخوردی محروم می­سازند. فقدان این منابع، چشم­انداز روندهای آتی زندگی را برای فرد در ابهام فرو می­برد و یأس، ناامیدی و بدبینی را در نظام ادراکی و روان­شناختی فرد جایگزین می­کند (برومند، 1392).

جورارد²⁴ (1993) اشاره کرد به اینکه گشودگی و دسترسی­پذیری برای خود و دیگران اغلب در ارتباط با سازش و سلامت روان­شناختی عمومی می­باشد. او ادعا کرد که خود افشایی هیجانی پایین باعث افزایش تنش، واپس­روی و سرکوب­گری به عنوان مکانیسم­های دفاعی و تمایل به دیدن دیگران به عنوان یک تهدید می­باشد. او اثر مثبت خود افشایی را بر روی عوامل احساسی گناه، شرم و سایر مشکلاتی که مادران با آن مواجه می­شوند، نشان داد. دیرلیکا وچایکن²⁵ (2009) روابط منحنی شکلی را بین خودافشایی هیجانی بررسی کردند و دریافتند که سطوح خیلی بالا و پایین خودافشایی هیجانی در ارتباط با سازگاری ضعیف می­باشد. آن­ها نتیجه گرفتند که سطح متوسط خودافشايي با سلامت­روان در مادران همبستگي مثبتي دارد.

در سال­هاي اخير درمانگران به استفاده از رويكردهاي نوين روان­شناختي براي افزايش سازگاري مادران تمايل زيادي نشان داده­اند. يكي از رويكردهاي مؤثر در زمينه خودافشايي هيجاني، فشار مراقبتي و استرس والديني مادران كودكان اوتيسم، آموزش مهارت­هاي فرزندپروري است. موضوع ارتباط والدین و فرزندان سال­ها نظر صاحبنظران و متخصصان تعلیم و تربیت را به خود جلب نموده است. خانواده نخستین پایگاهی است که پیوند بین کودك و محیط اطراف او را به وجود می­آورد. کودك در خانواده پندارهاي اولیه درباره­ي جهان و همچنین، شیوه­هاي سخن گفتن و هنجارهاي اساسی رفتار را فرا گرفته و نگرش­ها، اخلاق و روحیات خود را شکل می­دهد و به عبارتی اجتماعی می­شود. هر خانواده شیوه­ي خاصی را تحت عنوان شیوه­هاي فرزندپروري در تربیت فرزندان خویش به کار گرفته، که متأثر از عوامل متفاوتی از جمله عوامل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادي است (توزنده­جاني، توكلي­زاده و لگزيان، 1390). پژوهشگران در بررسي شيوه­هاي فرزندپروري، الگوهاي تربيتي متفاوتي ارائه كرده­اند. به دنبال ريخت­شناسي بامريند²⁶ و سايرين از شيوه­هاي فرزندپروي تحقيقات سودمندي به دست آمده است. همچنين بعد از مطالعه استينبرگ²⁷ در مورد سهم مستقل هر مؤلفه­ي شيوه­هاي فرزندپروري بر رشد كودكان، بينش­هاي تازه­اي در مورد ابعاد كنترل والديني (روان­شناختي و رفتاري) ايجاد شده است (واحدي، 1390). براي مثال كنترل رفتاري (بعد ساختار سبك والديني) بر عكس كنترل روان­شناختي (ايجاد احساس گناه و شرمساري، محروم­سازي از عشق و ...) بر رشد و تحول كودك تأثير مثبتي دارد (باربر و هارمون²⁸، 2002).

تاكنون مطالعات متعددي در مورد شيوه­هاي فرزندپروري و پيامدهاي روان­شناختي و بهداشت رواني آن صورت گرفته است كه از جمله آن مي­توان به نقش شيوه­هاي انضباطي سخت­گيرانه مادران در افزايش هيجان­هاي منفي در مادران، كمبود مشاركت، صميمت و پاداش در رابطه والدين و كودك اشاره كرد (باربر، استولز و اولسن²⁹، 2005). پودار، سينها و اوربي³⁰ (2015) نیز در پژوهشي در زمينه آموزش فرزندپروري بر مادران داراي كودك اوتيسم به اين نتيجه دست يافتند كه درمان پذيرش و تعهد بر استرس، نگراني و انعطاف­پذيري روان­شناختي مادران تأثير دارد. تاکیچ و پجنیک³¹ (2011) نشان دادند که خودافشایی‌ نوجوانان تحت تأثیر انواع کنش‌ها و واکنش‌های خاص والدین در موقعیت‌های مربوط به افشا است. بر اساس دیدگاه نوجوانان، والدین نه تنها می‌توانند با واکنش‌های نامطلوب مانع افشاگری نوجوان شوند، بلکه می‌توانند با رفتاری خاص، نوجوان را به افشاگری ترغیب کنند. همچنین، کاوالاسكي³² (2012) در پژوهش خود نشان داد كه شيوه­هاي فرزندپروري مبتنی بر درمان پذيرش و تعهد بر استرس فرزندپروري والدين تأثير دارد و باعث كاهش استرس در مادران مي­شود. از سويي، مونتگومری³³ (2015) در پژوهش خود نشان داد كه آموزش فرزندپروري بر استرس و افسردگي مادران داراي كودك اوتيسم تأثيري ندارد و آموزش فرزندپروري نمي­تواند مشكلات استرس والدين را كاهش دهد. استوارت، مك­­گيليوريو، فوربس و آستين³⁴ (2016) در پژوهش خود به اين نتيجه دست يافتند كه مادران داراي كودك اوتيسم از استرس فرزندپروري بالايي برخوردارند كه در اين زمينه مداخله فرزندپروري مي­تواند علايم افسردگي و استرس­هايي را كه تجربه مي­كنند را در مادران كاهش دهد.

در کل، چنین باید اذعا کرد که همه­ی والدین در تطبیق دادن شیوه­های فرزندپروری خود با نیازهای فرزندان­شان با چالش­های زیادی مواجه هستند و تجربه­ی فرزندپروری برای همه­ی والدین تجربه­ای استرس­زا محسوب می­شود؛ اما پدر و مادرهایی که فرزندی مبتلا به اختلال اوتیسم دارند با مشكلات بزرگتری درگیر هستند که با مشكلات بزرگ کردن کودکان عادی قابل مقایسه نیست. این چالش­ها عمدتاً به خاطر ویژگی­های رفتاری خاص این کودکان است. مادران به عنوان مراقبان اصلی این کودکان با چالش­های بیشتری مواجه هستند و به واسطه­ی استرس ناشی از مقتضیات فرزندپروری این دسته از کودکان، پیامدهای منفی درازمدت گریبان­گیر آن­ها می­شود؛ بنابراين لازم است تا به مشكلات اين مادران توجه ويژه­اي گردد كه در پژوهش حاضر مورد بررسي قرار مي­گيرند. از سويي، با توجه به تأثيرات مخرب و جبران­ناپذيري كه معلوليتي همچون اوتيسم روي سيستم خانواده بر جاي مي­گذارد، توجه به آموزش­هاي لازم در زمينه خودافشايي هيجاني، فشارمراقبتي و كاهش استرس والديني به والدين اين كودكان از جمله مادران آن­ها، از ضروريات انكارناپذير است. همچنين با توجه به اینکه این والدین و مادران هستند که نقش مراقبتی، امنیتی، کنترلی و رشدي فرزندان را برعهده داشته و اثرات پایداري قبل از ورود کودك به مدرسه دارند، بنابراین آنها در بهترین شرایط می­توانند کمک­های مطمئنی به اعضای خانواده برای سازگاری پیشگیرانه و رشد استعدادهای کودکان بنمایند. این امر وقتی امکان­پذیر است که ما درك و فهم دقیقی از تجاربی که خانواده­هاي داراي کودك طيف اوتيسم و مشکلات سلامت روانی اعضاي خانواده به خصوص مادران این کودکان كه با آن دست به گریبان هستند، به دست آوریم. بنابراین توجه به مادران کودکان طيف اوتيسم، شناخت مشکلات سلامت روانی آنها و حتی آموزش برنامه­هاي بهداشت روانی بسیار حایز اهمیّت است. بر اين اساس سؤال اساسي پژوهش حاضر اين است كه آيا آموزش مهارت­هاي فرزندپروري بر خودافشايي هيجاني، فشار مراقبتي و استرس والديني مادران كودكان اوتيسم تأثير دارد؟

 

روش

اين پژوهش از لحاظ هدف كاربردي و از نظر طرح پژوهش نيمه آزمايشي از نوع پيش­آزمون و پس­آزمون با گروه كنترل است. جامعه آماري اين پژوهش شامل كليه مادران داراي كودك مبتلا به اختلال طيف اوتيسم شهر تبريز در سال 1400 بودند كه به مراكز اوتيسم در اين شهر مراجعه كرده و دارای پرونده­ی پزشکی این اختلال هستند. لازم به ذکر است که در این تحقیق، ملاک­های تشخیصی پیشنهادی آخرین نسخه­ی تشخیصی آماری اختلالات روانی (DSM-5)، معیار انتخاب جامعه و نمونه ی آماری بود. در حقیقت، انتخاب از بین جامعه­ای انجام شد که بر اساس آخرین نسخه تشخیصی توسط روانشناسی بالینی تشخیص اختلال اوتیسم دریافت کرده بودند و دارای پرونده اوتیسم در مرکز بودند. در تعیین حجم نمونه، نظر متخصصان بر این است که کمترین تعداد (مقدار حداقل 15 شرکت کننده در هر گروه) در نظر گرفته شود (بورگ، گال و گال³⁵، 1393). بر این اساس، تعداد 15 شرکت کننده برای هر گروه در این پژوهش در نظر گرفته شد. لازم به ذکر است که برای کاهش میزان تفاوت بین گروهی، انتساب تصادفی انجام گرفت. با توجه به هدفمند بودن روش نمونه گیری، ملاك­هاي ورود به پژوهش شامل موافقت براي شركت در پژوهش و رضايت­نامه كتبي، داشتن حداقل تحصيلات ديپلم، شرکت نداشتن در مداخلات روان­شناختی در طی شش ماه گذشته، نداشتن اختلال روانپزشکی دیگر بود. همچنین، ملاک های خروج غيبت بيش از يك جلسه در درمان، شركت همزمان در ساير برنامه­هاي درماني و عدم تمايل شركت­كنندگان به ادامه همكاري نيز به عنوان معيارهاي خروج در نظر گرفته شد.

براي جمع­آوري داده­ها از ابزارهاي زير استفاده شد:

1- مقياس خودافشايي هيجاني³⁶

خودافشایی سهیم کردن اطلاعات خصوصی یا شخصی خود با اشخاص دیگر است. افشاگری فرایندی است که شخص اجازه می دهد که به وسیله شخصی دیگر شناخته شود. مقیاس خودافشایی هیجانی توسط اسنل (2001) برای سنجش میزان تمایل افراد به افشای هیجانات­شان ایجاد شد. این مقیاس دارای 40 سوال می باشد نمره­گذاري بصورت پنج درجه­ای لیکرت از (هرگز به کسی نمی­گویم 1، به ندرت به کسی می­گویم 2، گاهی به کسی می­گویم 3، بیشتر اوقات به کسی می­گویم 4، و همیشه به کسی می­گویم 5) است. نمرات 5 ماده مربوط به هر خرده مقیاس جمع شده و نمره آن خرده مقیاس را تشکیل می­دهد و از جمع نمرات هر هشت خرده مقیاس نمره کل بدست می­آید. نمرات بالاتر معادل خودافشایی هیجانی بیشتر می­باشد.

اسنل، میلر و بلک³⁷ (1988) برای ارزیابی اینکه افراد چقدر تمایل دارند تا هیجاناتشان را به افراد مختلف افشا کنند، مقیاس خودافشایی هیجانی را بر روی 79 نفر دانشجو اجرا کردند. گروه­های که افشاگری به آنها صورت گرفته بود دوستان مذکر، دوستان مونث و همسران آزمودنی­ها بودند. به منظور اندازه­گیری پایایی بازآزمایی آزمودنی­ها بعد از یک فاصله 12 هفته­ای دوباره مقیاس خودافشایی هیجانی را تکمیل کردند. پاسخ ها در طی زمان ثابت و همسان بودند و نمرات بازآزمایی در تمام خرده مقیاس­ها بالا بود. اندازه پایایی درونی (آلفای کرونباخ) در همه زیر مقیاس­ها بین 83/0 تا 95/0 بود که نشان دهنده همسانی درونی و انسجام زیر مقیاس­ها می­باشد.

2- پرسشنامه فشار مراقبتي³⁸

اين پرسشنامه توسط زاريت و همكاران (1986) ساخته شده است كه شامل 22 سؤال است كه در مورد فشار مراقبتي مراقبان بيماران اجرا مي­گردد. نمره­گذاري اين پرسشنامه به صورت هرگز (0)، به ندرت (1)، بعضي اوقات (2)، اغلب (3) و هميشه (4) مي­باشد. مجموع امتيازات كسب شده توسط مراقبان، ميزان فشار و باري كه متحمل شده­اند را به صورت تخميني با دامنه نمراتي بين صفر تا 88 نشان مي­دهد. روايي محتوايي اين پرسشنامه با پرسشنامه اضطراب هاميلتون (89/0=r) و افسردگي بك (67/0=r) تأييد شده است. ضريب پايايي اين پرسشنامه به روش آلفاي كرونباخ هم 91/0 گزارش شده است (زاريت و همكاران، 1986). در پژوهش باقربيك­تبريزي، نواب، فرخ­نژادافشار، اسدي­نوقابي و حقاني (1394) ضريب پايايي اين پرسشنامه به روش آلفاي كرونباخ 73/0 به دست آمده است.

3- پرسشنامه استرس والديني³⁹   

اين پرسشنامه توسط آبيدين (1990) ساخته شده و شامل 36 سؤال است كه داراي سه مؤلفه آشفتگي والديني، تعاملات ناکارآمد والد- فرزند و ويژگي‌هاي کودک مشکل‌آفرين مي­باشد كه سؤالات 1 تا 12 مربوط به آشفتگي والديني، 13 تا 24 مربوط به تعاملات ناكارآمد والد- فرزند و 25 تا 36 مربوط به ويژگي­هاي كودك مشكل­آفرين است. كامل كردن اين ازمون به ده دقيقه زمان نياز دارد. نمره­گذاري آزمون به اين صورت است كه از سؤال 1 تا 21 به صورت 5 درجه­اي ليكرت از كاملاً موافقم تا كاملاً مخالفم نمره­گذاري مي­شود. سؤال 22 به صورت يك والد خوب نيستم تا يك والد بسياري خوبي هستم، است و سؤالات 23 تا 31 به صورت 5 درجه­اي ليكرت كاملاً موافقم تا كاملاً مخالفم و سؤالات 32 به صورت بسيار سخت­تر از حد انتظار من است تا بسيار آسان­تر از حد انتظار من است، نمره­گذاري مي­شود. 33 به صورت درجه­ بندي و سؤالات 34 تا 36 به صورت 5 درجه­اي ليكرت نمره­گذاري مي­شود. براي بررسي روايي همگرايي پرسشنامه با مقياس افسردگي، اضطراب و استرس استفاده شد كه بين ويژگي­هاي سلامت خلقي مادران با استرس والديني رابطه مثبت معناداري به دست آمد (آبيدين، 1990). همچنين در پژوهش فدايي، دهقاني، طهماسيان و فرهادي (1389) ضريب پايايي پرسشنامه به روش آلفاي كرونباخ براي مؤلفه­هاي آشفتگي والديني، تعاملات ناکارآمد والد- فرزند و ويژگي‌هاي کودک مشکل‌آفرين و كل پرسشنامه به ترتيب 90/0، 80/0، 84/0 و 80/0 به دست آمد.

بسته آموزش مهارت هاي فرزندپروري   

پروتكل آموزش شيوه­هاي فرزندپروري توسط كرمي­زاده و همكاران (1393) بر اساس الگوي نظري بامريند تهيه شده و به مدت 10 جلسه 60 دقيقه­اي اجرا خواهد شد. محتواي جلسات به اين صورت است:

جدول1: خلاصه ای از پروتکل آموزش شیوه های فرزندپروری

جلسه اول: معارفه، بیان قوانین جلسه، بیان جلسات و اهمیت آگاهی داشتن در مورد اصولی که در هر جلسه بیان خواهد شد، بیان ضرورت آگاهی والدین از مهارتهاي زندگی و آموزش مهارت خودآگاهی به صورت نظري و عملی (کارگاهي)، مثل مهارت کنترل خود در مسائل روزمره زندگي.

جلسه دوم و سوم: تدریس اولین اصل فرزندپروري تحت عنوان: رفتارهاي مقابله اي چگونه شکل می گیرند؟ توصیف عوامل سرشتی (واکنش پذیري، قدرت سازگاري، پافشاري و هیجاننپذیري) و عوامل محیطی (تله تقویت مثبت (والدین به طور ناخواسته یک رفتار منفی کودك را تقويت می­کنند)، تله تقویت منفی، فرایند زورگویانه، عدم ثبات در پاسخ به مشکلات رفتاري آنها) موثر بر تشدید لجبازي. کاهش الگو برداري از رفتار نامناسب والدین مانند نداشتن خواب و استراحت کافی، استرس هاي خانوادگی مثل طلاق، ازدواج مجدد و...، تماشاي مداوم تلویزیون.

جلسه چهارم: طرح یک برنامه پنج جلسه اي براي مدیریت رفتارهاي مقابله اي و بیان لزوم این امر که والدین قبل از رفتن به مرحله بعد و آموزش مطالب جدید باید کاملاً مهارت قبلی را کسب کرده باشند و این امر در واقع شامل استفاده عملی آنها در زند گی روزمره با فرزندانشان می­باشد. این مهارت­ها به ترتیب عبارتند از: توجه کردن، پاداش دادن، نادیده گرفتن، دستورهاي مؤثر به فرزند خود دادن استفاده درست از محروم سازي موقت.

جلسه پنجم: پاداش دادن، به تفصیل آموزش داده خواهد شد و این موضوع بیان شد که حتماً باید مطمئن شوید چیزي را که به عنوان پاداش انتخاب می­کنند براي فرزندشان نیز حکم پاداش داشته باشد و خواسته­ي او هم باشد، پاداش­هاي کلامی، فیزیکی و فعالیتی و پاداش­هاي غیر اجتماعی توضیح داده شد و این امر که چه زمانی براي پاداش دادن مناسب تر است و نیز اصولی که در پاداش دادن باید رعایت شود بیان شد و در آخر اصولی که باید براي افزایش یک رفتار مطلوب رعایت شود، بیان خواهد گردید.

جلسه پنجم: پاداش دادن، به تفصیل آموزش داده خواهد شد و این موضوع بیان شد که حتماً باید مطمئن شوید چیزي را که به عنوان پاداش انتخاب می­کنند براي فرزندشان نیز حکم پاداش داشته باشد و خواسته­ي او هم باشد، پاداش­هاي کلامی، فیزیکی و فعالیتی و پاداش­هاي غیر اجتماعی توضیح داده شد و این امر که چه زمانی براي پاداش دادن مناسب تر است و نیز اصولی که در پاداش دادن باید رعایت شود بیان شد و در آخر اصولی که باید براي افزایش یک رفتار مطلوب رعایت شود، بیان خواهد گردید.

جلسه ششم و هفتم: در این جلسات تمرین هاي جلسه قبل انجام مرور و روي افزایش سه رفتاري که در جلسات قبل توضیح داده شد تأکید گردید و رفع اشکال به عمل آمد و علاوه بر آن مهارت نادیده گرفتن نیز اضافه شد. بقیه وقت جلسه به آموزش این مطالب اختصاص یافت: مهارت نادیده گرفتن باعث می شود که مهارتهاي توجه کردن وپاداش دادن مؤثرتر واقع شود. نادیده گرفتن براي کاهش رفتارهایی که قصد دارید کمتر انجام شوند به کار می رود و 3 اصل دارد: 1) هیچ تماس فیزیکی نباید برقرار شود. 2) هیچ تماس یا ارتباط کلامی نباید برقرار شود. 3) هیچ تماس چشمی با کودك برقرار نشود.

جلسه هشتم: دستور دادن، مهارتی است که گاهی والدین نمی توانند آن را به خوبی انجام دهند و منظور خود را به کودك تفهیم کند، اغلب دستورهایی که مؤثر واقع نمی شوند داراي یکی از این خصوصیات می­باشند: 1- دستورهاي زنجیره اي: گاهی فرزندان هنوز آنقدر آمادگی و توان ندارند که همه اطلاعات را با هم پردازش کرده و تمام بخشهاي آن را به خاطر آورند. 2- دستورهاي مبهم: این دستورها واضح و اختصاصی نیستند. 3- دستورهاي سوالی: از فرد سوال می شود و دستور مستقیم گفته نمی شود و او اهمیت خواسته را متوجه نمی شود. 4- دستورهایی که به دنبالش دلیل و منطق آورده می شود: در این موارد، ممکن است حواس فرد با دلیلی که پس از دستور می آید پرت شده دستور اصلی را فراموش کند. در این جلسه پس از تشریح موارد بالا، مهارت دستور دادن و همچنین به کار بردن مؤثر این مهارت آموزش داده شد.

جلسه نهم: در این جلسه براي عدم اطاعت کودك از دستورها، پی آمد قائل شده و در مورد مهارت محروم سازي با والدین بحث شد. سایر مطالبی که در جلسه هفتم آموزش داده شد عبارتند از: محروم سازي موقت مؤثر چگونه اجرا می شود؟ مکان هایی که مناسب این کار نیستند و نهایتاً با چه مشکلاتی ممکن است در انجام محروم سازي موقت روبه رو شوند؟ مدت زمانی که باید محروم سازي ادامه یابد؟ (این موارد براي نوجوانان کاربرد موثري دارد.)

جلسه دهم: در جلسه هشتم که جلسه پایانی آموزش مهارتهاي فرزندپروري بود، موارد ذیل بررسی و آموزش داده شد: 1- فراهم کردن شرایط مثبت براي تغییر رفتار (ایجاد فضاي مثبت در خانه، مفهوم دوستت دارم را به نوجوان انتقال دادن، حفظ قوانین و عادات و ساختار، حفظ آداب و رسوم خانوادگی، اهمیّت ارتباط پدر ومادر. 2- (ارتقاي مهارت­هاي ارتباطی (توجه و احترام به فرزند، گوش دادن فعالانه به او، قائل شدن حق اظهار نظر در امور خانواده و مشورت کردن با او، رعایت صداقت، عدالت، عدم تبعیض، عدم تحقیر و سرزنش خصوصاً در حضور دیگران.

 

براي تجزيه و تحليل داده­هاي پژوهش از روش آماري توصيفي (ميانگين و انحراف استاندارد) استفاده شد. همچنين براي تجزيه و تحليل فرضيه­­هاي پژوهش از تحليل كوواريانس استفاده شد.

يافته­ها

ميانگين و انحراف معيار متغيرهاي پژوهش در جدول 2 ارائه شده است.

 

جدول2: ميانگين و انحراف استاندارد متغيرها قبل و بعد از آموزش فرزندپروري در دو گروه آزمايش و كنترل  

گروه	گروه آزمايش		گروه كنترل
متغيرها	پیش آزمون ميانگين (انحراف معيار)	پس آزمون ميانگين (انحراف معيار)	پیش آزمون ميانگين (انحراف معيار)	پس آزمون ميانگين (انحراف معيار)
خودافشايي هيجاني	80/121 (30/6)	13/127 (83/4)	40/121 (39/5)	06/122 (53/3)
فشار مراقبتي	20/41 (33/2)	06/39 (12/2)	46/40 (99/1)	66/41 (47/3)
استرس والديني	80/90 (93/2)	86/87 (11/3)	33/90 (52/2)	26/90 (63/3)

 

نتايج جدول 2 نشان مي­دهد كه ميانگين نمرات خودافشايي هيجاني، فشار مراقبتي و استرس والديني در گروه كنترل و آزمايش تقريباً برابر است و نتايج نشان مي­دهد در گروه آزمايش و كنترل تفاوت چنداني با يكديگر ندارند. همچنین، در مرحله بعد از آموزش ميانگين نمرات فشار مراقبتي و استرس والديني در گروه آزمايش نسبت به گروه كنترل كمتر شده است. همان­طور كه در جدول 2 مشاهده مي­شود آموزش فرزندپروري باعث كاهش ميانگين نمرات در متغير فشار مراقبتي و استرس والديني در گروه آزمايش شده است؛ در حالي كه تفاوت چنداني در گروه كنترل وجود ندارد. همچنين ميانگين نمرات خودافشايي هيجاني در گروه آزمايش نسبت به گروه كنترل افزايش داشته است.

قبل از آزمون تحلیل کواریانس، جهت رعايت پيش­فرض­های تحليل کواريانس آزمون باكس براي همگني ماتريس­ها و آزمون لوين براي يكساني واريانس­ها به عمل آمد. بر اساس آزمون لوين نشان داد كه متغيرهاي پژوهش معني­دار نيستند و لذا يكساني واريانس­ها برقرار است. همچنين نتايج آزمون شاپیرو-ویلک نشان داد كه داده­ها نرمال هستند؛ بنابراين بر اساس اين مفروضه­ها و پيش­شرط­هاي آزمون تحليل كواريانس كه محقق شده­اند، براي تحليل از آزمون تحليل كواريانس چندمتغيره استفاده شد.

 

جدول 3: نتایج تحليل كواريانس يك متغيري روي نمرات پيش­آزمون-پس­آزمون متغير خودافشايي هيجاني

منبع تغييرات	مجموع مجذورات	درجه آزادي	ميانگين مجذورات	F	سطح معناداري
پيش­آزمون	33/121	1	33/121	59/8	06/0
گروه	67/181	1	67/181	86/12	001/0
خطا	33/381	27	12/14
كل	01/466450	30

        

بر اساس ارقام به دست آمده از جدول 3 پس از تعديل نمرات پيش­آزمون، اثر معني­داري در عامل بين آزمودني­هاي گروه وجود دارد (86/12=F، 001/0=P)؛ به طوري كه نمرات نشان مي­دهد ميانگين گروه آزمايش كه در معرض آموزش قرار گرفته­اند، افزايش داشته است. از اين رو مي­توان نتيجه گرفت كه آموزش فرزندپروري توانسته است بر خودافشايي مادران داراي كودكان اوتيسم تأثير گذاشته و آن را به طور معناداري افزايش ­دهد.

 

جدول 4: نتایج تحليل كواريانس يك متغيري روي نمرات پيش­آزمون-پس­آزمون متغير فشار مراقبتي

منبع تغييرات	مجموع مجذورات	درجه آزادي	ميانگين مجذورات	F	سطح معناداري
پيش­آزمون	11/0	1	11/0	01/0	91/0
گروه	38/48	1	38/48	62/5	02/0
خطا	15/232	27	59/8
كل	01/49167	30

        

بر اساس ارقام به دست آمده از جدول 4 پس از تعديل نمرات پيش­آزمون، اثر معني­داري در عامل بين آزمودني­هاي گروه وجود دارد (62/5=F، 02/0=P)؛ به طوري كه نمرات نشان مي­دهد ميانگين گروه آزمايش كه در معرض آموزش قرار گرفته­اند، كاهش داشته است. از اين رو مي­توان نتيجه گرفت كه آموزش مهارت هاي فرزندپروري توانسته است بر فشار مراقبتي مادران داراي كودكان اوتيسم تأثير گذاشته و آن را به طور معناداري كاهش ­دهد.

جدول 5: نتایج تحليل كواريانس يك متغيري روي نمرات پيش­آزمون-پس­آزمون متغير استرس والديني

منبع تغييرات	مجموع مجذورات	درجه آزادي	ميانگين مجذورات	F	سطح معناداري
پيش­آزمون	14/37	1	14/37	53/3	07/0
گروه	16/50	1	16/50	77/4	03/0
خطا	51/283	27	50/10
كل	01/238350	30

        

بر اساس ارقام به دست آمده از جدول 5 پس از تعديل نمرات پيش­آزمون، اثر معني­داري در عامل بين آزمودني­هاي گروه وجود دارد (77/4=F، 03/0=P)؛ به طوري كه نمرات نشان مي­دهد ميانگين گروه آزمايش كه در معرض آموزش قرار گرفته­اند، كاهش داشته است. از اين رو مي­توان نتيجه گرفت كه آموزش مهارت هاي فرزندپروري توانسته است بر استرس والديني مادران داراي كودكان اوتيسم تأثير گذاشته و آن را به طور معناداري كاهش ­دهد.

 

بحث و نتيجه گيري

هدف پژوهش حاضر اثربخشي آموزش مهارت­هاي فرزندپروري بر خودافشايي هيجاني، فشار مراقبتي و استرس والديني مادران كودكان اوتيسم بود. يافته اول پژوهش نشان داد كه آموزش فرزندپروري توانسته است بر خودافشايي مادران داراي كودكان اوتيسم تأثير گذاشته و آن را به طور معناداري افزايش ­دهد. اين يافته با نتايج پژوهش­هاي پودار و همكاران (2015)، دیرلیکا وچایکن (2009) و تاکیچ و پجنیک (2011) مطابقت دارد. خودافشایی نه تنها بعنوان یک مفهوم مهم برای روابط اجتماعی شناخته شده است همچنین برای روان­درمانی مهم می­باشد (فیشر، 1984؛ به نقل از برومند، 1392). جورارد (1993) بیان می­کند به اینکه گشودگی و دسترسی­پذیری برای خود و دیگران اغلب در ارتباط با سازش و سلامت روان­شناختی عمومی می­باشد. او ادعا کرد که خودافشایی پایین باعث افزایش تنش، واپس­روی و سرکوب­گری به عنوان مکانیسم­های دفاعی و تمایل به دیدن دیگران بعنوان یک تهدید می­باشد. او اثر مثبت خودافشایی را بر روی احساس گناه، شرم و سایر مشکلاتی که نوجوانان داراي والدين طلاق با آن مواجه می­شوند و آن­ها را پنهان نگه می­دارند ذکر کرد. افشا نکردن استرس­زا می­باشد و مضراتی برای سلامت روان­شناختی و جسمی دارد. فلذا افشا کردن هیجان­های خود باعث می­شود که نوجوانان هم تنش­های خود را از اينكه والدينش از هم جدا شدند نشان دهد كه در اين ميان آموزش فرزندپروري باعث افشا كردن هيجانات مي­شود.

آموزش فرزندپروري مبتني بر اين فرض قرار دارد كه مادران داراي طيف اوتيسم داراي نگراني بيشتر الگوهاي ناسازگارانه درك و پاسخدهي به محيط را ياد گرفته­اند و همچنين فاقد راهبردهاي مقابله­اي مؤثر هستند. از اين ديدگاه، مادران داراي طيف اوتيسم كه داراي نگراني هستند، به خاطر اينكه به جاي رفتار سازنده، مستعد درك تهديد، پاسخ اجتنابي و ناتواني است، از نگراني و استرس مفرط رنج مي­برد. بعد از سال­ها شناسايي تهديدهاي بالقوه و پاسخدهي به صورت استرس، نگراني و اجتناب، اين مراجعان الگوهاي پاسخدهي خودكار و مداوم را پيدا مي­كنند. افكار، احساسات و رفتارهاي استرسي مداوم و تكرار شونده هستند، بنابراين در نهايت اين زنجيره كاملاً خارج از آگاهي قرار مي­گيرد. با توجه به اين كه اصليترين ملاك اختلال استرس فراگير عامل عدم خودافشايي هيجاني مي­باشد؛ لذا با استفاده از اموزش فرزندپروري و محتواي شناختي جلسات درماني و تغيير ادراكي بيماران سبك پردازش آن­ها تغيير مي­كند و در نتيجه با روش­هاي تحليل منطقي راهبردهاي جديدي براي حل مسائل بيماران مطرح مي­شود. بنابراين آموزش مهارت هاي فرزندپروري مي­تواند ميزان خودافشايي را در مادران افزايش دهد (استوارت و همکاران، 2016).

يافته ديگر پژوهش نشان داد كه آموزش مهارت هاي فرزندپروري توانسته است بر فشار مراقبتي مادران داراي كودكان اوتيسم تأثير گذاشته و آن را به طور معناداري كاهش ­دهد. اين يافته با نتايج پژوهش­هاي حیدری و همكاران (1395)، كدامان و همكاران (2012)، اينامدرا و همکاران (2015) و تامي (2018) مطابقت دارد. به طوري كه تامي (2018) نيز در پژوهش خود نشان داد كه هر چه بروز نشانه­هاي اختلال طيف اوتيسم در كودكان بيشتر باشد، ميزان استرس والدين و به خصوص مادران افزايش مي­يابد. در واقع مادران داراي كودكان اوتيسم از استرس والديني بيشتري برخوردارند و آموزش فرزندپروري در اين زمينه مي­تواند بر فشار مراقبتي اين والدين را بهبود بخشد. ﻣﻲ­ﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻣﻴﺰان ﻓشار مراقبتی در ﻣﺮاﻗﺒﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از كودكان داراي مشكل، ﺑﺎﻻ ﻣﻲ­ﺑﺎﺷﺪ و اﺣﺘﻤﺎل آن ﻣﻲرود ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺸﺎرﻫﺎ ﺳﻄﺢ ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﺑﻴﻤﺎر را ﻛﺎﻫﺶ داده و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ ﻣﺮاﻗﺐ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻧﺪازد. این خانواده­ها، خانواده آسیب­پذیری محسوب می­شوند و نیاز به مداخلات و مشاوره و پیگیری در طول زمان دارند پیشنهاد می­شود در برنامه­ریزی­های سیستم درمانی به نقش اعضای خانواده در درمان این بیماران نیز توجه شود و مداخلاتی از قبیل آموزش بیمار و مراقب وی، مشاوره، خانواده درمانی، گروه­های حمایتی و خدمات ارجاعی جهت کاهش فشارهای مراقبتی مورد توجه قرار گیرد ﺗﺎ ﻫﻢ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻬﺘﺮ ﺷﻮد و ﻫﻢ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻴﻤﺎران ﭘﻨﻬﺎن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﮔﺮدد (كدامان و همكاران، 2012).

بعلاوه، کاهش میزان فشار مراقبتي در برابر رویدادهای زندگی را در فرد، با نوعی احساس فشار روانی، اضطراب یا افسردگی همراه دانسته‌اند. به بیان دیگر نخستین اثر ارتقاء توانمندی‌های فرد در زمینه تحمل مشكلات، کاهش مشکلات روانی و هیجانی، افزایش میزان سلامت روانی و در نتیجه افزایش بهزیستی روانشناختی فرد از زندگی خواهد بود. همچنین تاب آوری از طریق افزایش سطوح عواطف مثبت باعث تقویت عزت نفس و مقابله موفق با تجربه‌های منفی می‌شود. بر این اساس تاب آوری از طریق تقویت عزت نفس به عنوان یک مکانیزم واسطه‌ای به انطباق پذیری مثبت و بهزیستی روانی منتهی می‌شود. بنابراین افرادی که داراي تحمل مشكلات بالاتری برخوردارند، توانایی سازگاری آن‌ها با مشکلات بیشتر از کسانی است که از این مزیت برخوردار نیستند. از طرفی، هر چه فرد قدرت تاب آوری و مقابله با مشکلات و استرس‌های زندگی را داشته و در خود تقویت کند در معرض آشفتگی‌های روانی و هیجانی کمتری قرار می‌گیرد و از سلامت و بهزیستی روانی بالاتری بهرمند می‌شود. به نظر می‌رسد مادران تاب­آوري و آن­هايي بهتر مي­توانند در برابر مشكلات تحمل كنند و فشار مراقبتي پاييني دارند، به طرز خلاقانه و انعطاف پذیر به مسائل می‌نگرند، برای حل آن‌ها طرح و برنامه ریزی دارند و در صورت نیاز نسبت به درخواست کمک از دیگران دریغ نمی‌ورزند و منابع کاملی برای مقابله با مشکلات دارند که این عوامل باعث می‌شود فرد از بهداشت روانی بالایی برخوردار باشد (تول و همكاران، 2012).

يافته ديگر پژوهش نشان داد كه آموزش مهارت هاي فرزندپروري توانسته است بر استرس والديني مادران داراي كودكان اوتيسم تأثير گذاشته و آن را به طور معناداري كاهش ­دهد. اين يافته با نتايج پژوهش­هاي کاوالاسكي (2012)، مونتگومری (2015)، استوارت و همکاران (2016) و حيدري و همكاران (1395) مطابقت دارد. به طوري كه حیدری و همكاران (1395) در پژوهشي به اين نتيجه دست يافتند كه درمان پذیرش و تعهد بر کاهش درماندگی روانشناختی و افکار خودآیند منفی مادران کودک مبتلا به اختلال طیف اوتيسم مؤثر است و مي­تواند استرس و مشكلات نگراني اين مادران را كاهش دهد. مادران کودکان اتيستيک با استرس­هاي بسيار مواجه­اند که اين استرس مي­تواند مربوط به کودک، والد يا جامعه باشد. از جمله ماهيت مبهم اختلال اوتيسم، خصوصيات کودک، نگراني راجع به تداوم شرايط، پذيرش کم جامعه و حتي ساير اعضاي خانواده نسبت به رفتارهاي کودک درخودمانده و نيز شکست در دريافت حمايت­هاي اجتماعي و آموزش فرزندپروري مي­تواند در بروز اين استرس مؤثر باشد. همچنين تامي (2018) نيز در پژوهش خود نشان داد كه هر چه بروز نشانه­هاي اختلال طيف اوتيسم در كودكان بيشتر باشد، ميزان استرس والدين و به خصوص مادران افزايش مي­يابد. در واقع مادران داراي كودكان اوتيسم از استرس والديني بيشتري برخوردارند. 

در واقع، به نظر مي­رسد مادران داراي كودك اوتيسم در برقراري ارتباط با كودك خود دچار مشكل هستند. اين امر مي تواند از يك سو به ويژگي­هاي كودك مشكل­آفرين و از سوي ديگر به عدم شناخت كافي و آگاهي والدين به ماهيت اختلال و خصوصياتي كه بر كودك تحميل مي­كند، باشد. در نتيجه، كودكان اوتيسم مسائل ديگري را بر والدين خود تحميل مي­كنند كه از جمله آن­ها مي­توان به استرس، اضطراب، سازگاري خانوادگي و رضايت زناشويي كمتر و درگيري كمتر با كودك اشاره نمود. همچنين اين حالات روانشناختي در والدين كودكان اتيستيك مي­تواند به احساس نااميدي در آ­ن­ها منجر شود. از سوي ديگر علائم اين اختلال پس از يك دوره رشد طبيعي بروز و والدين را دچار سردرگمي مي­كنند. عامل استرس­زاي ديگر اين است كه تشخيص اين اختلال بسيار دشوار است و معمولاً بسيار ديرهنگام تشخيص داده مي­شود و والدين را با اين استرس مواجه مي­سازد كه زمان زيادي را از دست داده­اند، كه مي­توانسته نقش مفيدي در بهبود كودكشان داشته باشد (حيدري و همكاران، 1395). با توجه به اينكه خانواده نقش مهمي در اين زمينه دارد و لذا آموزش فرزندپروري مي­تواند اين استرس را در آن­ها كاهش دهد.

اين پژوهش با محدوديت هايي مواجه بود. از آنجایی که در پژوهش حاضر از پرسشنامه استفاده شد و افراد شركت كننده ممكن است نگرش­ها، عقايد و ديدگاه­هاي واقعي خود را در پرسشنامه­ها بيان نكنند؛ لذا اين عامل مي­تواند تا حدودي نتايج پژوهش را به مخاطره بياندازد.این پژوهش فقط بر روی مادران كودكان اختلال اوتيسم انجام گرفته است که در تعمیم یافته­ها برای اختلال­هاي ديگر با محدودیت مواجه است. با عنایت به نتایج حاصل در خصوص متغیر فشار مراقبتی، پیشنهاد می شود متخصصان و مسولان درگیر در امر مداخله به مقوله ی فشار روانی تجربه شده توسط این مادران اهمیت داده و روشهای مقابله با آن را در اولویت برنامه های آموزشی خود قرار دهند. به بیانی دیگر، وجود كودك اوتيسم در خانواده، عامل فشارزايي است كه ايجاد پاسخ­هاي مقابله اي مداوم توسط والدين را ضروري مي­نمايد. اگرچه هر كودك با ناتواني ويژه مي­تواند چنين مشكلاتي را داشته باشد، اما اختلال اوتيسم چالش­هاي ويژه­اي را در خانواده به وجود مي­آورد. بنابراين، راهبردهاي مقابله­اي براي حفظ و پايداري خانواده و كيفيت زندگي افراد خانواده لازم مي­باشد و مديريت استرس والدگري و افزايش سلامت آن ها از مسائل بسيار مهم در سرويس هاي مداخله­اي مي­باشد.

 

منابع

احمدپناه، محسن. (1380). تأثیر کم توان ذهنی فرزند بر بهداشت روانی خانواده. فصلنامه پژوهش در حیطه کودکان اسثنایی، 1(1)، 52-68.

باقربیک تبریزی، لادن؛ نواب، الهام؛ فرخ‌نژادافشار، پویا؛ اسدی نوقابی، احمدعلی؛ و حقانی، حمید (1394). تأثیر آموزش مداخلات رفتاری ـ شناختی بر بار مراقبتی مراقبان خانوادگی سالمندان مبتلا به آلزایمر. مجله حیات، 21(1)، 94-102.

برومند، نرمين. (1392). مقایسه بهزیستی روان­شناختی، سرمایه روان­شناختی و خودافشایی هیجانی والدین کودکان استثنایی با والدین کودکان بهنجار. پايان­نامه كارشناسي ارشد دانشگاه آزاد اسلامي واحد اردبيل.

بورگ، والتر.، گال، مردیت دامین.، گال، جویس. (1393). روش های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناسی، ترجمه محمدجعفر پاک سرشت و همکاران. تهران: نشر سمت.

توزنده­جاني، حسن؛ توكلي­زاده، جهانشير و لگزيان، زهرا. (1390). توزنده جانی، حسن. توکلی زاده، جهانشیر. لگزیان، زهرا(1390)، اثربخشی شیوه های فرزندپروری بر خودکارآمدی و سلامت روان دانشجویان علوم انسانی دانشگاه پیام نور و آزاد نیشابور. فصلنامه افق دانش، 2، 56-65.

حیدری­عبدي، سميه؛ سجادیان، ايلناز؛ و حیدریان، انديشه (1395). اثر بخشی گروه درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر درماندگی روان­شناختی و افکارخودآیند منفی مادران دارای کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم. مجله اصول بهداشت روانی، 18، ویژه نامه سومین کنفرانس بین­المللی روان­شناسی و علوم تربیتی، 466-460.

ربيعي­كناري، فاطمه؛ جديديان، علي؛ و سلگي، محمد. (1394). اثربخشی آموزش تاب ‌آوری بر کاهش استرس والدگری مادران دارای فرزند مبتلا به اختلال اوتیسم. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی ایلام، 23(4)، 95-105.

رضائی، نسرین.، نویدیان، علی.، عباسی، فاطمه. (1396). تأثیر برنامه آموزشی حمایتی گروهی بر فشار مراقبتی مادران کودکان مبتلا به تالاسمی ماژور. حیات، ۲۳ (۲)، ۱۲۶-۱۳۷.

فدايي، زهرا؛ دهقاني، محسن؛ طهماسيان، كارينه؛ و فرهادي، فرهاد. (1389). بررسي ساختار عاملي، اعتبار و روايي فرم کوتاه شاخص استرس فرزند پروري (PSI-SF) مادران كودكان عادي 12- 7 سال. مجله تحقيقات علوم رفتاري، 8(2)، 81-91.

فمی تفرشی، فرزانه؛ محمدی، محمدرضا؛ شریفی ساکی، شیدا؛ احمدی، هادی؛ کریمی رضا؛ و آخته، مریم. (1395). اثربخشی آموزش تحلیل رفتار کاربردی به والدین بر افزایش خودیاری کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم. فصلنامه سلامت روانی کودک، 3(1)، 9-18.

كرمي­زاده، ساره؛ نظامي، ماندانا؛ طاهري، امين؛ و منظري­توكلي، وحيد. (1393). اثر بخشی آموزش شیوه­هاي فرزند­پروري بر راهبردهاي حل تعارض والدین و فرزندان. زن و مطالعات خانواده، 6(24)، 85-103.

واحدي، شهرام. (1390). خودتنظيمي به عنوان ميانجي بين ابعاد والديني غيرحمايتي و پرخاشگري نوجوانان: روش مدل­يابي معادله ساختاري. مجله اصول بهداشت رواني، 13(49): 6-19.

Abidin, R. R. (1990). Introduction to the special issue the stresses of parenting. Journal Clin Child Psychol, 19, 298-301

Barber, B. K., Stolz, H. E., & Olsen, J. A. (2005). Parental support, psychological control, and behavioral control: Assessing relevance across time, method, and culture. Monographs of the Society for Research in Child Development, 70 (4), 34-43.

Barber, B.K., Harmon, E. (2002). Violating the self: Parental psychological control of children and adolescents. In: Barber BK. (editor). Intrusive parenting: How psychological control affects children and adolescents. Washington, DC: American Psychological Association; 15-52.

Beck, S.J., Young, G.H., Tarnowski, K. G. (1990). Maternal characteristics and perceptions of pervasive and situational hyper actives and normal controls. Journal Am Acad Child AdolescPsychiatry, 88, 150-6.

Bluth, K., Roberson, P. N., Billen, R. M., & Sams, J. M. (2013). A stress model for couples parenting children with autism spectrum disorders and the introduction of a mindfulness intervention. Journal of family theory & review, 5(3), 194-21.

Cachia, R. L., Anderson, A., & Moore, D. W. (2016). Mindfulness, Stress and Well-Being in Parents of Children with Autism Spectrum Disorder: A Systematic Review. Journal of Child and Family Studies, 25(1), 1- 14.

Cadman T., Eklund, H., Howley, D., Hayward, H., Clarke, H., Findon, J., Xenitidas, K., Murphy, D., Asherson, P., & Glaser, K. (2012).Caregiver burden as people with autism spectrum disorder and attention-deficit/hyperactivity disorder transition into adolescence and adulthood in the United Kingdom.Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 51, 879-888.

Christensen, D. L., Bilder, D. A., Zahorodny, W., Pettygrove, S., Durkin, M. S., Fitzgerald, R.T., & Yeargin-Allsopp, M. (2016). Prevalence and characteristics of autism spectrum disorder among 4-year-old children in the autism and developmental disabilities monitoring network. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics, 37(1), 1- 8.

Derlega, V. J. & Chaikin, A. L. (2009). Sharing intimacy. What we reveal to others and why? New Jersey: Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs.

Dumas, J.E., Wolf, L.C., Fisman, S.N., & Culligan, A. (1991).Parenting stress, child behavior problems, and dysphoria in parents of children with autism, Down syndrome, behavior disorders, and normal development.Exceptionality, 2, 97–110.

Gould, E. R., Tarbox, J., & Coyne, L. (2017).Evaluating the effects of Acceptance and Commitment Training on the overt behavior of parents of children with autism.Journal of Contextual Behavioral Science. In Press, Corrected Proof, Available online 29 June 2017

Hasting, R.P., Kovshoff, H., Ward, N.J., Espinosa, F., Brown, T. (2005). System analysis of stress and positive perceptions in mothers and fathers of pre school children with autism.Journal Autism Dev Dis, 35, 635-44.

Herring, S., Gray, J., Taffe, K., Sweeney, D. & Eifeld, S. (2006). Behaviour and emotional problems in toddlers with pervasive developmental disorders and developmental delay: associations with parental mental health and family functioning. Journal of Intellectual Disability Research, 12, 874–882.

Inamdar, S., Inamdar, M., Gangrade, A. (2015). Stress level among caregivers of thalassemia patients. Ntl J of Community Med, 6(4), 579-582.

Jourard, S. (1993). Self-disclosure. An experimental analysis of the transparent self. Canada: John Wiley & Sons, Inc. Caluschi, Mariana, Probleme de psihologie socială, Editura Carrtes, Iaşi, 1002.

Kawalkowski. (2012). The Impact of a Group – based Acceptance and Commitment Therapy Intervention on Parents of Children Diagnosed with an Autism Spectrum Disorder. Masters Theses and Doctoral Dissertaions.

Keen, D., Couzens, A., Muspratt, S., Rodger, S. (2010). The effects of a parentfocused intervention for children with a recent diagnosis of autism spectrum disorder on parenting stress and competence. Res Autism Spect Dis, 2, 229–41.

Khamis, V. (2007).Psychological distress among parents of children with mental retardation in the United Arab Emirates.Social Science & Medicine, 64, 850-857.

McConkey, R., Truesdale-Kennedy, M., Chang, M., Jarrah, S., and Shukri, R. (2007). The impact on mothers of bringing up a child with intellectual disabilities: A cross-cultural study. International Journal of Nursing Studies (in press) Published Online October 2006.

Miranda, A., Tárraga, R., Fernández, M. I., Colomer, C., & Pastor, G. (2015). Parenting Stress in Families of Children with Autism Spectrum Disorder and ADHD.Exceptional Children, 23, 1-15.

Montgomery‚ D. (2015). The Effects of Acceptance and Commitment Therapy on Parents of Children Diagnosed with Autism. Walden Dissertations and Doctoral Studies, 5, 45-54.

Poddar, S., Sinha, V. K., & Urbi, M. (2015). Acceptance and commitment therapy on parents of children and adolescents with autism spectrum disorders. International Journal of Educational and Psychological Researches, 1(3), 221.

Schneider, R. A. (2004). Chronic renal failure: assessing the fatigue severity scale for use among caregivers. Journal Clin Nurs, 13(2), 219-25.

Snell, W. E. (2001). Development of the Emotional Selfdisclosure Scale. In W.E. Snell, (Ed.). New directions in the psychology of gender roles: Research and theory. Cape Girardeau: Snell Publications.

Snell, W. E., Miller, R. S., & Belk, S. S. (1988). Development of the Emotional Self-Disclosure Scale. Sex Role, 18 (2):59-74.

Stewart, M., McGillivray, J. A., Forbes, D., & Austin, D. W. (2016). Parenting a child with an autism spectrum disorder: a review of parent mental health and its relationship to a trauma-based conceptualisation. Advances in Mental Health, 13, 1-11.

Theule, J., Wiener, J., Tannock, R., Jenkins, J.M. (2012). Parenting stress in families of children with ADHD: a meta-analysis. [published online November 18, 2010] Journal Emot Behav Disord.

Tokić & Pećnik, N. (2011). Parental behaviors related to adolescents’ self-disclosure: Adolescents’ views. Journal of Social and Personal Relationships, 28(2), 201-222.

Toomey, T. S. (2018). Parenting stress as an indirect pathway to mental health concerns among mothers of children with autism spectrum disorder. Autism, 13, 1-5.

Zarit, S. H., Todd, P. A., Zarit, J. M. (1986). Subjective burden of husbands and wives as caregivers: A longitudinal study. Gerontologist, 26, 260-266.

Gupta, R. K., & Singh, R. A. (2004). Electrical properties of junction between aluminium and poly (aniline)–poly (vinyl chloride) composite. Materials chemistry and physics, 86(2-3), 279-283.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

The effectiveness training on parenting skills with emotional Self-disclosure, care stress and parental stress of mothers of Autistic children

 

Nasrin Mohades1, Asma Rezaie2

 

 Abstract

The aim of this study was to evaluate the effectiveness training on parenting skills emotional of self-disclosure, care pressure and parental stress of mothers of children with autism. This research is a pre-test and post-test with a control group in terms of applied purpose and in terms of quasi-experimental research design. The statistical population of this study included all mothers with children with autism spectrum disorder in Tabriz in 2021 who referred to autism centers in this city and have a medical record of this disorder. Based on the proposed diagnostic criteria of the latest statistical diagnostic version of mental disorders and by purposeful sampling method, 30 people were selected from the comprehensive group and were divided into two experimental groups (15 people) and control (15 people). To collect data, Snell Emotional Self-Disclosure Scale, Abidin Parental Stress Questionnaire, Zarit et al. Data were analyzed by analysis of covariance. The results showed that parenting skills training has an effect on self-disclosure, parental stress and caring stress and increases emotional self-disclosure and reduces parental stress and caring stress in mothers. Therefore, paying attention to parenting skills plays an important role in improving the problems of mothers with autistic children.

 

Keyword: Self-disclosure, Parental stress, Care pressure, Parenting skills, Autism.

 

1

 

---

[1] . Autism Spectrum Disorder

[2] . Bluth, Roberson, Billen & Sams

[3] . Christensen

[4] . Gould, Tarbox & Coyne

[5] . Khamis

[6] . Herring, Gray, Taffe, Sweeney & Eifeld

[7] . Cachia, Anderson & Moore

[8] . McConkey, Truesdale-Kennedy & Chang

[9] . Dumas, Wolf, Fisman & Culligan

[10] . stress

[11] . loneliness

[12] . Gupta & Singhl

[13] . parental stress

[14] . Abidin

[15] . Hasting, Kovshoff, Ward, Espinosa & Brown

[16] . Keen, Couzens, Muspratt & Rodger

[17] . Beck, Young & Tarnowski

[18] . Toomy

[19] . Miranda, Tárraga, Fernández, Colomer & pastoria

[20] . caregiving burden

[21] . Schneider

[22] . Inamdar, Inamdar & Gangrade

[23] . Cadman

[24] . Jourard

[25] . Dirlika & Chaicen

[26] . Baumrind

[27] . Steinberg

[28] . Barber & Harmon

[29] . Barber, Stolz & Olsen

[30] . Poddar, Sinha & Urbi

[31]  . Tokić & Pećnik

[32] . Kawalkowski

[33] . Montgomery

[34] . Stewart, McGillivray, Forbes & Austin

[35]  . Borg, Gall, Gall

[36] . Scale disclosure

[37] . Miller & Belk

[38] . Caregiving Burden Questionnaire

[39] . Parenting stress index (PSI)        

---