ساختار خانواده در قرآن و روایات با تاکید بر رابطه والدین - فرزندان

محورهای موضوعی : زن و خانواده

محمد ناصحی ¹ ( استادیار گروه معارف اسلامی، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران ( نویسنده مسئول ) [e-mail] )

تاریخ دریافت : 1401/03/17 تاریخ پذیرش : 1401/07/20 تاریخ انتشار : 1402/09/01

کلید واژه: قرآن, ساختار خانواده, روایات امامیه, جامعه شناسی خانواده, رابطه والدین-فرزندان,

چکیده مقاله :

جامعه شناسان خانواده مفاهیم مختلفی چون توزیع قدرت، وجوه تصمیم گیری، نقش های خانوادگی، تکالیف اعضاء و ... را برای تحلیل ساختار خانواده و تعریف و تبیین نوع و الگوی آن مورد توجه قرار داده اند. پژوهش حاضر در قالب مطالعه ای توصیفی و با نگاهی به تعاریف و اصطلاحات دانش جامعه شناسی خانواده، سعی دارد با تمرکز بر نقش های خانوادگی و حقوق و تکالیف متناظر اعضاء به ویژه در رابطه والدین- فرزندان به توصیف و شناسایی ساختار خانواده و الگوی آن بپردازد. مطالعه آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع) در منابع متقدم با تکیه بر دیدگاه های مفسران متقدمی چون طوسی و طبرسی، نوعی خانواده پدرمرکز را در برابر خانواده پدرسر تعریف می کند. مسائل مختلفی چون ولایت، پدرنسبی و پدرنامی، حضانت، موقعیت پسر بزرگ، استیذان، نفقه، قصاص و حد قذف، مسائل مهمی در رابطه والدین و فرزندان است که نظام حاکم بر هر یک، توصیف گر چنین ساختاری است.

چکیده انگلیسی:

Family sociologists have considered various concepts such as distribution of power, decision-making aspects, family roles, duties of members, etc. to analyze the structure of the family and define and explain its types and patterns. The present study, in the form of a descriptive study and looking at the definitions and terms of family sociology knowledge, tries to describe and identify the family structure and its pattern by focusing on family roles and the corresponding rights and duties of the members, especially in the parent-child relationship. The study of the verses of the Holy Quran and the Hadiths of the Ahl al-Bayt (PBAH) in the earlier sources of narrations, relying on the views of earlier commentators such as Tusi and Tabrisi, defines a kind of "father-centered family" as opposed to the "Patriarchal family". Various issues such as alimony, guardianship, custody, consent, elder son status, retribution and punishment for slander, paternalism and patrilineality are important issues in the relationship between parents and children that the ruling system of each describes such a structure.

منابع و مأخذ:

قرآن مجید، مترجم: محمدمهدی فولادوند (1376) (چاپ سوم)، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی

نهج البلاغه، گردآورنده: سید رضی، محمد بن حسین بن موسی (1379)،ترجمه، شرح و تحقیق فیض الإسلام (چاپ پنجم)، تهران: موسسه چاپ و نشر تالیفات فیض الإسلام، انتشارات فقیه

بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405ق)‏، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة(چاپ اول)، تحقیق شیخ محمد تقی ایروانی و سید عبد الرزاق مقرم‏، قم‏: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏

بستان، حسین، و همکاران (1385)، اسلام و جامعه‌شناسی خانواده (چاپ دوم) قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

(جواد علی) علی، جواد (1976م)، المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام (چاپ اول)، بیروت: دار العلم للملایین، با مشارکت مکتبة النهضة بغداد

حرّانی، حسن ابن شعبه (1404ق)، تحف العقول، قم: انتشارات جامعه مدرسین

حرّ عاملی، محمد بن حسن بن علی (1409ق)‏، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة (چاپ اول)‏، قم:‏ مؤسسه آل البیت علیهم السلام‏

خمینی، روح الله الموسوی (1434ق)، تحریر الوسیله(چاپ سوم)، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره)

ساروخانی، باقر(1384)، «زن، قدرت و خانواده: پژوهشی در جایگاه زن در هرم قدرت در خانواده»،  فصلنامه پژوهش زنان، شماره 12: ص29

ساروخانی، باقر (1385)، مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی خانواده (چاپ هشتم) تهران: انتشارات سروش

سگالن، مارتین(1370)، جامعه‌شناسی تاریخی خانواده، ترجمه حمید الیاسی، تهران: نشر مرکز

شهید ثانی، زین الدین بن علی بن احمد عاملی (1410ق) ‏، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تحقیق سید محمد کلانتر (چاپ اول‏)، قم‏: کتابفروشی داوری

صدوق‏، محمدبن علی (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، قم: انتشارات جامعه مدرسین

طباطبایی، سید محمد حسین (1417ق)‏، المیزان فی تفسیر القرآن (چاپ پنجم)‏، قم‏: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم‏

طبرسی، فضل بن حسن (1372)‏، مجمع البیان فی علوم القرآن، با مقدمه محمد جواد بلاغی (چاپ سوم‏)، تهران: انتشارات ناصر خسرو

طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن (1390ق)‏، الإستبصار فی ما اختلف من الأخبار، تهران: دار الکتب الإسلامیة

طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن(بی تا) ‏، التبیان فی تفسیر القرآن،‏ با مقدمه شیخ آغا بزرگ تهرانی و تحقیق احمد قصیر عاملی،‏ بیروت: دار احیاء التراث العربی

طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن(1365)‏، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیة

طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، تحقیق سید محمد تقی کشفی ‏(چاپ سوم)‏، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة

طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن (بی‌تا)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی‏ (چاپ دوم)‏، بیروت: دار الکتاب العربی‏

(علامه حلّی) حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی(بی تا)، تذکرة الفقها (چاپ اول)‏، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام

فخر رازی، ابو عبدالله محمد بن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب‏ (چاپ سوم‏)، بیروت‏: دار احیاء التراث العربی‏

قرطبی، محمد بن احمد (1364ق)، الجامع‌ لاحکام‌ القرآن (چاپ اول)، تهران: انتشارات ناصر خسرو

کلینی، محمد بن یعقوب(1365)،‏ الکافی‏، تهران: دار الکتب الإسلامیة

مغنیة، محمد جواد (1421ق)، فقه الإمام الصادق علیه السلام (چاپ دوم)‏، قم:‏ مؤسسه انصاریان‏

مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری (1413ق) ‏، المقنعة، (چاپ اول)، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید،

مهریزی، مهدی (1382)، شخصیت و حقوق زن در اسلام (چاپ اول)، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی

مهدوی، محمد صادق، و صبوری خسروشاهی، حبیب (1382)، «بررسی ساختار توزیع قدرت در خانواده»، مجله مطالعات زنان، سال اول، شماره 2: ص5

1- (Allamah Helli) Helli, Hassan bin Yusuf bin Mutahhar Asadi, Tadhkirat al-Fiqhah (1st edition), Qom: The institute of Aal al-Bayt

2- Bahrani, Yosef ibn ahmad ibn Ibrahim (1405 AH), al-hadaiq al-nazira fi ahkam al-itra al-tahira (1st edition), researched by shaykh mohammad taqi irvani and sayyed abd al-razzaq moqarram, Qom, Islamic publishing office affiliated with the clergy community of the seminary of Qom

3- Bustan, Hossein, et al. (1385 SH), Islam and Sociology of the Family (2nd edition), Qom: Seminary and University Research Institute

4- Fakhr Razi, Abu Abdullah Muhammad bin Omar (1420 AH), mafatih al-qayb (3rd edition), Beirut: dar ihya' al-turath al-arabi

5- Harrani, hasan ibn shoaba (1404 AH), Tuhaf al-uqul, Qom, publishing office of jameah al-modarresin

6- Holy Quran, translated by mohammad mahdi fooladvand (1376 SH), Tehran, Office of History and Islamic Studies

7- Horr al-amili, mohammad ibn hasan (1409 AH), tafsil vasail al-shiaa ila tahsil masail al-shariaa, Qom, Institute of aal al-bayt

8- (Javad Ali) Ali, Javad (1976 AC), almufassal fi tarikhe al-arab qabla al-islam, Beirut, dar al-ilm lilmalaeen, with the participation of the al-nnahza School of Baghdad

9- Khomeini, ruh allah al-musavi (1434 AH), tahrir al-vasila, the works Publishing Institute of imam Khomeini

10- Kulayni, Muhammad ibn Yaqoub (1365 SH), al-Kafi, Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyya

11- Mahdavi, Mohammad Sadegh, and Sabouri Khosrowshahi, Habib (1382 SH), "Investigation of the power distribution structure in the family", Journal of Women's Studies, first year, number 2: p.5

12- Mehrizi, Mehdi (1382 SH), Women's Personality and Rights in Islam (1st edition), Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company

13- Mofid, Muhammad bin Muhammad bin Nu'man Al-ukbari (1413 AH), Al-Muqni'a, (1st edition), Qom: World Congress of Millennium of Sheikh Mofid.

14- Muqniyeh, Muhammad Jawad (1421 AH), Fiqh al-Imam Al-Sadiq (2nd edition), Qom: Ansarian Foundation

15- Nahj al-balqa, compiled by sayyed razi, mohammad ibn hosayn ibn musa (1379 SH), translation, description and research by fayz al-islam, Tehran, the works Publishing Institute of fayz al-islam, faqih Publications

16- Qortubi, Muhammad bin Ahmad (1364 AH), Al-Jami Lahkam Al-Qur'an (1st edition), Tehran: Nasser Khosrow Publications

17- Sadouq, Mohammad bin Ali (1413 AH), Man la yahzorho al-faqih, Qom: Modarresin Society Publications

18- Saroukhani, baqer (1384 SH), "Women, power and family: a research on the position of women in the pyramid of power in the family", Women's Research Quarterly, No. 12: p. 29

19- Saroukhani, baqer (1385 SH), An introduction to family sociology (8th edition) Tehran: Soroush Publications

20- Segalen, Martin (1370 SH), Historical Sociology of the Family, translated by Hamid Eliyasi, Tehran: Markaz Publications

21- Shahid thani, Zain al-Din bin Ali bin Ahmed Amili (1410 AH), Al-Rawdah Al-Bahiya fi Sharh Al-Luma’ Al-Damashqiah, Investigated by Seyyed Muhammad Kalanter (first edition), Qom: Davari bookstore

22- Tabrisi, Fazl bin Hasan (1372 SH), Majum al-Bayan fi Ulum al-Qur'an, with an introduction by Mohammad Javad Balaghi (3rd edition), Tehran: Nasser Khosrow Publications

23- Tabatabayi, Sayyed Muhammad Hossein (1417 AH), Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an (5th edition), Qom: Islamic Publications Office of the Qom Theological Seminary Society

24- Tusi, Abu Jaafar Muhammad bin Hassan (1365 SH), Tahdheeb al-Ahkam, Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyya

25- Tusi, Abu Jaafar Muhammad bin Hassan (1387 AH), Al-Mabsoot in the Fiqh of the Imamiyyah, investigated by Seyyed Muhammad Taqi Kashfi (3rd edition), Tehran: almaktabat almurtadwiat li'iihya' al-athar al-jaefaria

26- Tusi, Abu Jaafar Muhammad bin Hassan (1390 AH), Al-istebsar fi ma ikhtalaf fihe min al-akhbar, Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyya

27- Tusi, Abu Jaafar Muhammad bin Hassan, al-nihayat fi mujarad al-fiqh wa al-fitawi (2nd edition), Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi

28- Tusi, Abu Jaafar Muhammad bin Hassan, Al-Tibayan fi Tafsir al-Qur’an, by Sheikh Agha Bozorg Tehrani and investigated by Ahmad Qasir Amili, Beirut: dar ihya' alturath al-arabi