بررسی چگونگی تاثیر عوامل موثر در مسیریابی در فضاهای بینابینی مجتمع‌های مسکونی مبتنی بر ادراک بصری (نمونه موردی: سه مجتمع مسکونی در کرمان)

محورهای موضوعی : دو فصل‌نامه فضای زیست

فیروزه آزمون ¹ (دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.)
مهدیه معینی ² (استادیار، گروه معماری، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران. نویسنده مسئول.)
رضا افهمی ³ (دانشیار، گروه پژوهش هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.)
عباس مسعودی ⁴ (استادیار، گروه معماری، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.)

تاریخ دریافت : 1400/06/28 تاریخ پذیرش : 1400/09/01 تاریخ انتشار : 1400/12/25

کلید واژه: مجتمع مسکونی, مولفه‌های مسیریابی, ادراک بصری, فضای بینابینی,

چکیده مقاله :

مسیریابی در فضای بینابینی محیط مسکونی اهمیت بسیار دارد و مولفه‌هایی در بالا بردن کیفیت مطلوب مسیریابی موثر می‌باشند. در بعضــی از مجتمع‌های مسکونی برخی از ویژگی‌های فضای بینابینی حذف شــده و یــا در صورت وجود از کیفیت مناســبی برخوردار نمی‌باشــند. ایجاد زمینه‌های محیطی، برای افزایش کیفیت مسیریابی در فضای بینابینی محیط مسکونی اهمیت بسیار دارد، زیرا این موضوع باعث خوانایی مسیرهای مخاطبان و در نتیجه بالا رفتن کیفیت فضایی می‌شود. این ارزیابی برای مجتمع‌های پس از سکونت صورت پذیرفته و به‌واسطه پرسش از ساکنان مجتمع‌های مسکونی، نتایج پژوهش حاصل شده است. ارزیابی پس از سکونت وابسته به بررسی چگونگی سازمان‌دهی مولفه‌های موثر می‌باشد که شناخت دقیق این مولفه‌ها و چگونگی تاثیرگذاری آنها در مسیریابی، از منظر ساکنان مورد بحث قرار گرفته است. با توجه به پیشینه پژوهشی در این بررسی، این مولفه‌ها در سه حوزه محیطی، انسانی و بصری شناسایی و دسته‌بندی شده‌اند. این پژوهش مولفه‌های موثر در طراحی فضای بینابینی و ارتباط بین آنها را با توجه به کیفیت مسیریابی ارزیابی می‌کند. مولفه‌های سه حوزه محیطی، انسانی و بصری به روش چک‌لیست مشاهده‌ای و تحلیل محتوا انتخاب شده و در سه مجتمع مسکونی، مورد سنجش قرار گرفته‌اند. در این راستا پرسش‌نامه‌ای در سه بخش با محوریت عوامل محیطی، انسانی و بصری تدوین و توزیع شده ‌است. این پژوهش کمی با جامعه آماری 90 نفر از ساکنان سه مجتمع مسکونی در شهر کرمان و با تحلیل در نرم‌افزارSPSS 26 و با استفاده از آزمون فریدمن به اهمیت و ارتباط مولفه‌ها با یکدیگر پرداخته است. نتیجه تحقیق نشان می‌دهد که تعادل بین سه مولفه محیطی، انسانی و بصری می‌تواند مخاطب را در انتخاب مسیر یاری نماید. همچنین نتایج پژوهش می‌تواند طراحان را برای ایجاد یک چارچوب، بر اساس عوامل موثر یاری نموده تا در طراحی پیش از سکونت به علت عدم دسترسی به کاربر محیطی از آن بهره برند.

چکیده انگلیسی:

The pattern of arrangement of residential blocks regarding the quality of navigation for the residents is one of the most important components in designing residential environments. The reason of studying in-between space is the significance of its design in increasing the residents navigating quality. In some contemporary residential patterns, some of features of in-between spaces have been omitted or, if existing, don’t have an appropriate spatial quality. Navigation in In- between space of the residential environment is of the great importance subject. Significant components are effective in enhancing the optimal quality of routing.Therefore, creating environmental backgrounds has a great significance for increasing the navigating quality in residential settings in-between spaces, since it causes the audiences route readability and as a result raises the spatial quality. This study showed that studying the factors effective on navigating quality from audiences' viewpoint and in the after residence stage may yield effective findings for promotion of planning and design of the residential blocks in-between spaces. After residence evaluation depends on the study of effective factors organization which is the accurate recognition of these factors and their effectiveness in navigating from the residents' viewpoint. In this paper, based on performed studies, the components effective on the audience-oriented navigation were identified and classified in three environmental, human and visual domains. This study evaluates the factors effective in designing in-between space and the relation between them regarding navigation. The history of the subject of the relation of inside and outside space has a close relation with the topics discussed in the domain of environmental psychology and behavioral sciences. The need to such debates in the housing ground and relating to what people want their houses was revealed after the failure of some residential projects constructed in 1950s and 1960s.Comparing the obtained parameters the relations between the components of visual perception may be studied regarding the study's objective. For more clarification of the problem, the objects of the study are mentioned as follows: 1- Finding the factors effective on navigation and environmental perception 2- Finding the relation between the components effective in navigation For finding the environmental-human and visual factors, at first field study of the residential complexes in in-between space was performed, then regarding the studied theoretical fundamentals, a table of these factors was prepared.At first, the mentioned components were scrutinized with the content analysis and then were assessed in three residential complexes with structured observation checklist and questionnaire with 90-person statistical population. The questionnaire was codified in three sections based on the components. Data analysis was performed with the aim of finding the significance and relation of the components with each other with SPSS Version 26 software and using Friedman test. The results of study show that from the residents' perception perspective, the balance between three environmental, visual and human components leads to creation of a more optimal space for navigation. These factors were categorized in three groups. It should be mentioned that the components extraction was performed from the research literature and based on the observational checklist and taking notes. Based on Friedman test, the components priority based on their influence rate according to the findings includes respectively visual component, human component and environmental componentAlso, regarding Freidman test, the environmental variable components in the order of significance includes: Form, stimulus of light, color, knot, sequence, spatial, road, contrast, edge, mark Ranking of human variables of components includes: social liveliness, readability, security, control and supervision, availability, pedestrian orientation Ranking of visual variable components includes environment, area, concentration and compression, centuriation, occlusion This study seeks to prove the balance among environmental, human and visual components and finally suggests the designers of this domain to extract a checklist of all effective items resulting from these three components in pre-residence design and their relation with each other. Also, the relation between these variables was extracted based on triple variables. The result of the study shows that the balance between three components may aid the audience in selecting their path. Also, the results of the study helps the designers for creating a framework based on effective factors to be utilized in pre-residence design due to lack of access to environmental user.

منابع و مأخذ:

• اداره مسکن و شهرسازی استان کرمان. (1397). اسناد سازمان مسکن و شهرسازی استان کرمان. کرمان: اداره مسکن و شهرسازی استان کرمان.


• بلیلان ‌اصل، لیدا و اعتصام، ایرج و اسلامی، غلامرضا. (1390). نقش فضای بینابین در هویت‌بخشی به گستره فضایی بافت‌های تاریخی. فصلنامه هویت شهر،17، 181-169.


• پورجعفـر، محمدرضا و علـوی باالمعنی، مریم. (1391). ویدئو اکولـوژی: بـوم‌شناسـی بصـری در معمـاری و طراحـی شـهری. تهـران: آرمانشـهر.


• توســلی، محمود. (1376). اصــول و روش‌هــای طراحــی شــهری و فضاهــای مســکونی ایرانــی. تهران: مرکــز مطالعــات و تحقیقــات شهرســازی و معماری ایران.


• خامه، معصومه و اعتصام، ایرج و شاهچراغی، آزاده. (1395). واکاوی فرآیندهای راهیابی و مسیریابی کارآمد در شهرهای گذشته ایران. باغ نظر، 13(41) ، 82 –


• خواجه شاهکوهی، علیرضا و مهدوی، شهرام و سوری، فرشاد و صمدی، رضا. (1391). ارزیابی و سنجش شاخص‌های کیفیت زندگی شهری؛ مطالعه موردی: شهر کاشان. دو فصلنامه مدیریت شهری،10(30)، 285-296.


• ریسمانچیان، امید و سایمون، بل. (1389). شناخت کاربـردی روش چیـدمان فضـا در درک پیکـره‌بنـدی فضایـی شهـرها. هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 43، 49-56.


• ساسانی، مژگان و عینی‌فر، علیرضا و ذبیحی، حسین. (1395). تحلیل رابطه بین کیفیت فضای میانی و کیفیت‌های انسانی- محیطی مورد پژوهی: مجتمع‌های مسکونی شهر شیراز. هنرهای زیبا، 21(2)، 69-80.


• سلخی خسرقی، گیسو. (1394). بهینه‌سازی فرآیند مسیریابی در طراحی معماری بیمارستان بر اساس هوش جمعی با استفاده از الگوریتم کلونی مورچگان (مورد پژوهی: بیمارستان استاد عالی نسب تبریز)، اساتید راهنما: محمدرضا چناقلو و عباس غفاری، استاد مشاور: یاسر شهبازی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده معماری و شهرسازی، گروه تکنولوژی معماری، تبریز.


• شاهچراغی، آزاده و بندرآباد، علیرضا. (1395). محاط در محیط: کاربرد روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی. تهران: انتشارات سازمان جهاد دانشگاهی تهران.


• غفاری سده، علی. (1371). مبانی طراحی فضاهای متوالی در معماری شهری. صفه، (4)، 2-17.


• کریمی مشاور، مهرداد. (1393). شیوه‌ها، فنون و ابزار تحلیل بصری در شهر. باغ نظر، 29، 3- 10.


• مردمی،کریم و هاشم‌نژاد، هاشم و حسن‌پور رحیم آباد، کسری و باقری، ملیحه. (1390). معماری مسیریابی طراحی فرآیندِ مسیریابی در معماریِ بناهای درمانی. هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 48، 46-55.

 

• Arthur, Paul. & Passini, Romedi. (1992). Wayfinding: People, Signs and Architecture. New York: McGraw-Hill Inc.


• Beck, Mateus Paulo. & Turkienicz, Benamy. )2009(. Visibility and Permeability: Complementary Syntactical Attributes of Wayfinding. Proceedings of the Seventh International Space Syntax Symposium, Stockholm: Royal Institute of Technology.


• Benedikt, Michael. (1979). To take hold of space: Isovists and Isovist Fields. Environment and Planning B: Planning and Design, 6(1), 47–65.


• Downs, Rajerm. & Stea, David. (1973). Image and Environment; Cognitive Mapping and Spatial Behaviour. Chicago: Aldine.


• Gausa, Manuel & Guallart, Vincente & Müller, Willy & Soriano, Federico & Porras, Fernando & Morales, José. (2003). The Metapolis Dictionary of Advanced Architecture: City, Technology and Society in the Information Age. Barcellona: Actar.


• Hajer, Maarten. & Reijndorp, Arnold .(2001). In Search of New Public Domain. Belgium: NAi Publishers.


• Hillier, & Hanson, Julienne. & Peponis, John. (1984). What do we mean by building function? In Designing for Building Utilization. James A. Powell, Ian Cooper, Sebastian Lera (Eds.). London: E & F.N. Spon Ltd, pp.61-72.


• Hillier, Bill. (2005). The Art of Place and the Science of Space. Word Architecture, 185, 96–102.


• Hua, Ginn-Shian. (1981). The Interface between Public and Private Space. Supervisors: Sandra C. Howell, Master Thesis, Department of Architecture, Massachusetts Institute of Technology,


• Huelat, Barbara J. (2007). Wayfinding: Design for Understanding. A Position Paper for the Environmental Standards Council of The Center for Health Design.


• Lynch, Kevin A. (1960). The Image of the City. Cambridge, MA: MIT Press.


• Passini, Romedi. E. (1984). Wayfinding in Architecture. New York: Van Nostrand Reinhold.


• Tandy, C.R.V. (1967). The Isovist Method of Landscape Surve In Methods of Landscape Analysis. H.C. Murray (Ed.), Landscape Research Group, London, 9-10.


• Aerial Photography of Imam Hossein Residential Complex in Kerman.(2021). Retrieved July 16, 2021, from: https://google/maps/bZGMMXvP2xLzbyWb8.


• Aerial Photography of Nun & Al-Qalam Residential Complex in Kerman.(2021). Retrieved July 16, 2021, from: https://google/maps/H51UKjcdcqLD5JfB6.


• Aerial Photography of Fajr Residential Complex in Kerman.(2021). Retrieved July 19, 2021, from: https://google/maps/XXEHWVasJLY7aQrQA.