فرهنگ اسلامی و نهادهای آموزشی در عصر سلجوقیان
محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی
غلامرضا منتظری
1
(استادیار فرهنگ و تمدن اسلامی
دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان)
کلید واژه: مدارس, سلجوقیان, فرهنگ اسلامی, نهادهای آموزشی, نظامیه,
چکیده مقاله :
با پایمردی و همت طغرل بیک (465-455 هـ) بنیاد امپراطوری عظیمی نهاده می شود و در ادامه، اخلاف او، آلپ ارسلان (566-495 هـ. ق) و ملکشاه سلجوقی (485-465 هـ. ق) با بهره مندی از تجارب وزیر نامدار و باتدبیر خویش خواجه نظام الملک طوسی، آرامش و امنیت را بر قلمرو سیاسی و اجتماعی خود حکمفرما نموده و قدرت و عظمت امپراطوری را به اوج خود رسانیدند. روحیه دانش دوستی زمامداران و علاقمندی آنان به احداث بناهای عام المنفعه، مساجد، رباط ها، کتابخانه ها، منازل علمی، بیمارستان ها، مکتب خانه ها، حسن تدبیر و کارآمدی وزیران با فرهنگ ایرانی، به ویژه خواجه نظام الملک ( م 485 هـ )، فصل نوینی را در تاریخ فرهنگ اسلامی، به ویژه شکل گیری مراکز و مدارس علمی فراهم آورد که این عصر را از ادوار پیشین متمایز نمود و به دوره نهضت تأسیس مدارس اشتهار یافت. نهضتی که از بغداد با تأسیس اولین مدرسه نظامیه (459 هـ) آغاز شد و دیری نپایید که آثار و برکات آن قلمرو سیاسی و اجتماعی خلافت عباسیان و شرق اسلامی را دربرگرفت و در جریان تبادل فرهنگی به الگو و سرمشقی برای مراکز علمی و دانشگاهی های کهن اروپا مبدل گشت. علاوه بر مدارس، دیگر نهادهای آموزشی نظیر: مساجد، کتابخانه ها، منازل علما، بیمارستان ها، مکتب ها نیز نقش موثری را در فرهنگ اسلامی و بسط و گسترش علوم و فنون و تربیت عالمان و فرزانگان داشته اند که در این مقاله به معرفی اجمالی این نهادها و چهره های برجسته فرهنگی این عصر مبادرت گردیده است.
Toghrol Beik established a huge Empire with his succor and ambition in 429-455 AH. Then, his descendants; i.e. Alp Arsalan (495-566 AH) and Malekshah Saljuki (485-495 AH) have prevailed the peace and security on their social and political dominion, with the help of their tactful and famouse minister's experiences – Khaaje Nezamolmolk Tousi- and then have reached the power and greatness of the Empire to the highest point. The learning spirits of rulers and their interest to build the welfare institutions, mosques, carvanserais, libraries, academic homes, hospitals, school houses; good management and competency of Iranian cultured ministers – particularly Khaaje Nezamol molk Toosi (485 AH)- provided a new chapter in the history of Islamic culture, especially the formation of scientific centers and schools that distinguish this age from previous periods so this age called: '' The Establishment Of School Movement ''. The movement that began in Baghdad with establishing the first Nezamieh school(459AH) and it wasn't long before its results and effects involved the social and political realm of the Abbasian Caliphate and Islamic east; during the cultural exchange, it turned to the model and example for scientific centers and ancient universities of Europe. Besides school ,other educational institutions such as: mosques, libraries, scholars' homes, hospitals, school houses have played an effective role in Islamic culture; developing and expanding of science and technology and training the scholars and scientists that this article attempt to introduce these institutions and cultural outstanding personage in this age as a brief.
