ارائه الگوی بومی عوامل مؤثر بر فعالیت‌های خلاقانه دانش‌آموزان در درس ریاضی (یک مطالعه پدیدارشناسانه)

محورهای موضوعی : خلاقیت و نوآوری از جنبه‏های روان‏شناختی، علوم شناختی، علوم تربیتی و آموزشی (خلاقیت شناسی روان‏شناختی، خلاقیت شناسی پرورشی)

امیر حسین داشته ¹ , محمد نوریان ² , شیوا عسگر پور ³

1 - استادیار، دکتری برنامه‌ریزی درسی، گروه علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ‌ایران
2 - دانشیار، گروه علوم تربیتی و روان‌شناسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - کارشناس، آموزش و پرورش ناحیه 2، قزوین، ایران

تاریخ دریافت : 1401/06/05 تاریخ پذیرش : 1402/02/09 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: پدیدارشناسی, درس ریاضی, الگوی بومی, فعالیت‌های خلاقانه,

چکیده مقاله :

چکیدههدف: پژوهش حاضر با هدف ارائه الگوی بومی عوامل مؤثر بر فعالیت‌های خلاقانه دانش‌آموزان در درس ریاضی، انجام گرفت روش:این پژوهش کیفی با استفاده از روش پدیدارشناسی اجرا شد. جامعه آماری پژوهش، دبیران ریاضی دوره اول متوسطه شهرتهران و اساتید رشته ریاضی بودند نمونه ها به صورت هدفمند از جامعه مورد نظر انتخاب شدند.روش گرد آوری اطلاعات، مصاحبه نیمه ساختاریافته بود.پس از انجام 16 مصاحبه با توجه به مطرح شدن موارد تکراری، اشباع مصاحبه ها اعلام گردید. به منظور قابلیت اعتماد داده‌ها ازچهار معیار باورپذیری، اعتمادپذیری، انتقال پذیری و اطمینان پذیری استفاده گردید. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها، از تحلیل محتوای کیفی چهارمرحله ای استفاده شد.یافته ها: براساس یافته های حاصل از تجزیه وتحلیل داده‌ها، 5 درون‌مایه با 19 طبقه شامل: معلم (ویژگی شخصیتی، تخصص و توانایی حرفه‌ای، نگرش، روش تدریس و مدیریت کلاس)؛ برنامه درسی و آموزش (اهداف، محتوا، روش تدریس، ارزشیابی، گروه‌بندی و مواد و منابع)؛ فراگیر (ویژگی شخصیتی، ویژگی انگیزشی، توانمندی شناختی و نظام ارزش‌گذاری)؛ خانواده (جوعاطفی، نگرش و سبک تربیتی والدین)؛ محیط اجرا (فضای آموزشی و مشارکت)، به عنوان عوامل موثر بر فعالیت های خلاقانه در درس ریاضی استخراج گردید که براساس آن الگوی بومی طراحی شد. نتیجه گیری: بهره‌گیری از یافته‌های این پژوهش می‌تواند به برنامه‌ریزان در تدوین و طراحی برنامه‌ها‌ی آینده کمک نماید.

چکیده انگلیسی:

Objective: The purpose of the present study is presenting a native model of factors affecting the creative activities of students in Mathematics Methodology: This qualitative study was conducted by a phenomenological method. The statistical population of this research includes Mathematics teachers of high schools in Tehran and Mathematics professors. Samples were selected purposefully from the population. Data collection method was semi-structured interview. After conducting 16 interviews, when we found repeated items, we announced the interview saturation. In order to check data reliability, four criteria of belief ability, reliability, transfer ability, and validity were used. Four-stage qualitative content analysis was used for analyzing the data Findings: According to the findings obtained from data analysis, 5 themes with 19 categories were extracted as factors affecting the creative activities in Mathematics, including: teacher (personality traits, expertise and professional ability, attitude, teaching method, and class management); curriculum and training (objectives, content, teaching method, evaluation, grouping and materials and resources); comprehensiveness (personality traits, motivational traits, cognitive ability, and valuation system); family (emotional atmosphere, attitude and parenting style of parents); execution environment (learning space and participation). The native model was developed according to these factors Conclusion: Taking advantage of the findings of this research can help planners to develop future plans

منابع و مأخذ:

افشارکهن، زهرا؛ ملکی، حسن و مهرمحمدی، محمود. (۱۳۹۵). تأثیر برنامه درسی آمیخته به طنز بر خلاقیت ریاضی دانش­آموزان، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده روان­شناسی و علوم تربیتی، رساله دکتری برنامه درسی.

امینی،محمد.(1391).تبیین برنامه درسی چند فرهنگی و چگونگی اجرای آن در نظام برنامه ریزی درسی ایران،فصلنامه مطالعات برنامه درسی،7(26)، 32-11.

امینی، علی؛ محبوبی، کمال و نوری، سالار. (۱۳۹۳). بررسی وضعیت موجود و مطلوب نقش مدیران مدارس در توسعه خلاقیت و تفکر انتقادی دانش­آموزان مقطع دبیرستان شهر تهران از نظر دبیران، اولین کنفرانس بین­المللی مدیریت، حسابداری و اقتصاد، شیراز.

جهانیان، رمضان. (1395). عوامل مؤثر در پرورش و توسعه خلاقیت دانش­آموزان مدارس ابتدایی استان البرز، نشریه علمی پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 6 (12)، 202-175.

جهانی، جعفر؛ فریادی،محسن؛ مرزوقی،رحمت اله؛ شفیعی سروستانی،مریم.(1399).توسعه و اعتبار یابی الگوی تعاملی آموزش خلاقیت در درس علوم تجربی دوره اول متوسطه و تاثیر آن بر پرورش خلاقیت دانش آموزان: مطالعه ترکیبی، نشریه علمی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی،10(2)،28-1.

حسینی، افضل السادات. (۱۳۹۴). ماهیت خلاقیت و شیوه­های پرورش آن، مشهد: انتشارات به نشر (آستان قدس رضوی).

داشته، امیرحسین؛ نوریان، محمد وسمیعی زفرقندی، مرتضی.(1400). طراحی الگوی عوامل مؤثر بر فعالیت­های خلاقانه دانش­آموزان در درس ریاضی دوره اول متوسطه، مجله پژوهش در برنامه ریزی درسی، 18(2)، 172-152.

روحی، فاطمه ؛ سیالی، امیر و یحیایی، زهره. (۱۳۹۸). بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد معلمان در ایران با استفاده از رویکرد پویا شناسی سیستم­ها، دومین کنفرانس ملی انجمن ایرانی پویا شناسی سیستم­ها.

سیف، علی اکبر(1399)، روانشناسی پرورشی نوین:روانشناسی یادگیری و آموزش، تهران: انتشارات دوران.

صالحی، محمد؛ حسینی درونکلایی، سیدزهرا و تازک تبار، هرمز. (۱۳۹۸). تأثیر عملکرد خانواده و باورهای هوشی و خلاقیت دانش­آموزان،نشریه علمی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 9 (1).

عبدالملکی، صابر؛ ملکی، حسن و فرجادمند، لیلا. (۱۳۹۸). مؤلفه­های اثرگذار بر تدریس اثر بخش معلمان (مطالعه موردی: معلمان پایه پنجم ابتدایی شهر تهران)، نشریه پژوهش­های آموزش و یادگیری، 16 (1)، 135-123.

عزیزی، نعمت­الله؛ بلندهمتیان، کیوان و ساعدی، پیمان. (۱۳۹۸). زمینه­ها و عوامل خلاقیت در تدریس معلمان خلاق در مدارس ابتدایی و متوسطه مناطق روستایی، فصلنامه علمی پژوهشی تدریس پژوهی، ۷ (۲)،88.-114.

عظیم­پور، رضا؛ عیسوی، محسن و عظیم­پور، احسان. (۱۳۹۶). اثربخشی راهبرد یاددهی یادگیری نقشه مفهومی در تدریس علوم بر خلاقیت دانش­آموزان پایه ششم ابتدایی، فصلنامهابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، ۶ (۴)، 26-1.

فرهادی­پور، محمدامین؛ عباسی، عفت و کریم­زایی، سمیرا. (۱۳۹۴). مقایسه اثربخشی روش تدریس تفکر استقرایی و روش تدریس کاوشگری بر خلاقیت دانش­آموزان پایه پنجم ابتدایی، مجله پژوهش در برنامه­ریزی درسی، ۱۲(۲)، 21-10.

قربانپور، لیلا، (۱۳۹۶). عوامل مؤثر بر خلاقیت دانش­آموزان با تأکید و نقش معلم در پرورش آن، دومین کنفرانس ملی رویکردهای نوین آموزش و پرورش.

کزازی، زهرا؛ ابراهیمی، صلاح­الدین؛ سیفی، علی؛ اصفهانی­زاده، امین. (1399)، رابطه خلاقیت معلمان با اثربخشی تدریس ریاضی پایه ششم دوره ابتدایی. فصلنامه پویش در آموزش علوم پایه، 6(20)،20-34.

کولایی­نژاد، جمال­­الدین و جعفری ندوشن، سمیه. (۱۳۹۲). اثربخشی روش اکتشافی هدایت شده در درس ریاضی بر خلاقیت دانش­آموزان دختر سوم ابتدایی، نشریه علمی پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 3 (3).

ماهرزاده، طیبه و جلیلی­نیا، افروز. (۱۳۹۴). تبیین رویکرد پدیدارشناسی در برنامه درسی، اندیشه نوین تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه الزهرا، ۱۲ (۴).

منتظر، مرجان؛ امینی، محمد و رحیمی، حمید. (۱۳۹8).  بررسی عوامل مؤثر بر رشد خلاقیت در دانش­آموزان دبیرستان­های متوسطه کاشان، پایان نامه کارشناسی ارشد برنامه­ریزی درسی، دانشگاه کاشان.

مؤمن­زاده فیروزآبادی، عاطفه؛ اخوت، علی محمد و ناظمی اردکانی، بتول. (1396). شناسایی عوامل مؤثر بر خلاقیت دانش­آموزان (مطالعه موردی)، اولین همایش ملی تازه­های تعلیم و تربیت در نظام آموزشی ایران.

نادری بوانلو، مونا؛ ریحانی، ابراهیم و یافتیان، نرگس. (۱۳۹۳). بررسی توانایی طرح مسئله دانش­آموزان، پایان نامه کارشناسی ارشد آموزش ریاضی، تهران: دانشگاه تربیت دبیری شهید رجایی.

نجفی­خواه، مهدی و یافتیان، نرگس. (۱۳۹۰). دورنمایی از خلاقیت در فرایند آموزش ریاضی، نشریه علمی پژوهشی فناوری آموزش،  5 (4)، 251-264.

نوریان، محمد. (۱۳۹۶). راهنمایی علمی پژوهش روایی، تهران: انتشارات شورا.

یازرلو، اعظم و ملکی، حسن. (1392). نقش معلم در پرورش خلاقیت دانش­آموزان در دوره متوسطه از دیدگاه معلمان و دانش­آموزان، پایان­­نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.

یاسمی، صدیقه؛ حسینی­خواه، على؛ کیان، مرجان و گرامی­پور، مسعود. (۱399). مدرسه خلاق چیستی و چگونگی در دوره ابتدایی، فصلنامه نوآوری آموزشی،  75 (۱۹)،7-31.

یافتیان، نرگس. (۱۳۹۳). واکاوی برخی از عوامل تأثیرگذار بر خلاقیت ریاضی از منظر تازه­کاران ریاضی، مهارت­ها و دانش ریاضی و ویژگی­های شخصیتی،نشریه علمی پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 4 (2)، 139-95.

یافتیان، نرگس. (۱۳۹۶). شرایط و راهبردهای مؤثر برای ارائه راه حل­های خلاقانه در حل مسائل ریاضی از دیدگاه دانشجویان خلاق دوره کارشناسی رشته ریاضی، مجله رویکردهای نوین آموزشی، 12 (2) ، 76-20.

Barata, G., Gama, S., Fonseca, M. (2013). Improving student creativity with gamification and Virtual worlds. Paper Presented at the with Proceeding of the First International Conference on Game Full Design. Research and Applications.

Boden, M. (2004). The creative mind: Myths and mechanisms (2nd ed). London: Routledge

Colley, K. M. (2015). Cultivating creativity: The practice of teaching for creativity in the elementary classroom (Doctoral dissertation, University of Denver).

Craft, A. (2005). Creativity in schools: tensions and dilemma. London: Routledge.

Ervynck, G. (1991). Mathematical Creativity. In D. Tall, Advanced mathematical thinking (pp 42-52). Kluwer Academic publishers New York.

Gregoire, J. (2016). Understand creativity in mathematics for improving mathematics education. journal of cognitive education and Psychology. 15 (1) 34 - 36.

Haavold, P & Sriraman, B. (2017). Creativity and giftedness in mathematics education. A pragmatic view. First compendium for research in mathematics education. Reston National council of Teachers of mathematics.

Henriksen, D; Mehta, R. (2016). A Beautiful mind set: creative Teaching Practices in Mathematics. Journal of Mathematics Education. 9 (2). 81- 89.

Kanhai, A & bhoodev, S. (2017). Some Environmental and attitudinal characteristics as predictors of mathematical creativity, Journal of Mathematical Education in science and Technology. 48(3).327-337.

Kantorovich, I, koichu, B., leikin, R. (2012). An exploratory framework for handling the complexity of mathematical Problem posing in small group. Journal of mathematical Behavior, 31, 149-161.

kaufman, J, c. & Sternberg, R, J. (2006). The international handbook of Creativity. Cambridge: Cambridge university Press.

Kiymaz, Y., Sriraman, B., & Lee, K. H. (2011). Prospective Secondary Mathematics Teachers’ Mathematical Creativity in Problem Solving: A Turkish Study. In The elements of creativity and giftedness in mathematics (pp. 173-191). Brill Sense.

Kozlowski, J., Chamberlin, S. & Mann, E. (2019). Factors that influence mathematical creativity. The mathematics - Enthusiast (TME). 16 (1)505-537.

Liljedahl, P., & Sriraman, B. (2006). Musings on mathematical creativity. For the learning of mathematics, 26 (1), 17-19.

Marina, M; Dragana, J & Milena, I. (2015). Patters of Family Functioning and Parenting Style of Adolescents with Depressive Reactions, Procedia-social and Behavioral sciences. No 185 - 234 - 239.

Miller, A, L., Lambert, A, D & Speirs Neumunster, K, L. (2012). Parenting style, Perfectionism, and creativity in high – ability and high achieving young adults. Journal for the Education of the Gifted. 35 (4),344-365.

Shriki, A. (2010). Working like real mathematicians: Developing prospective teachers’ awareness of mathematical creativity through generating new concepts. Educational Studies in Mathematics, 73 (2), 159-179.

Sinitsky, I. (2008). Both for teachers and for students: on some essential features of creativity-stimulating activities. proceeding of the 11^th International congress on Mathematical Education Monterrey. Mexico.

Starko, A, J. (2018). Creativity in the classroom: schools of curious delight. New York: Rout ledge.

Sriraman, B. (2004). The characteristics of mathematical creativity. The international Journal on mathematics - Education (ZDM). 41, 13-27.

Sylvie, S; Seppala, N. (2015). Facilitating creative Thinking in the classroom. Investigating the effects of plants and the color green. On visioual and Verbal creativity, Thinking skill and creativity, 19.1-8.

Turner, Bissert, R. (2007). performativity by stealth A Critique of recent initiatives on creativity. Education - 3-13, 35(2),193-203.

Warwick, J. (2009). An ex pediment relating humor to student an attainment in mathematics. PRIMUS,19(4): 329-345.

Wessles, H, M. (2014). Levels of mathematical creativity in model -eliciting activities. Journal of mathematical Modelling and Application. 1(9) 22-40.

Zhang, K. & Zhang, A. (2017). Dare to Dram: Personal value, life goal and international students in Newsland. Riling Health.56;1503-1514.