اثربخشی آموزش خلاقانۀ حل مسئله به روش تریز در ارتقای مهارتهای حل مسئله با تاکید بر نقش واسطه ای تفکر انتقادی و احساس تعلق به مدرسه

محورهای موضوعی : خلاقیت و نوآوری از جنبه‏های روان‏شناختی، علوم شناختی، علوم تربیتی و آموزشی (خلاقیت شناسی روان‏شناختی، خلاقیت شناسی پرورشی)

نرگس بهرامی ¹ , سید علی حسینی المدنی ² , سعید متولی ³ , فاطمه خویینی ⁴

1 - دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، دانشکده روانشناسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار، گروه روانشناسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار، گروه روانشناسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
4 - استادیار، واحد شهریار، دانشگاه آزاد اسلامی، شهریار، ایران

تاریخ دریافت : 1399/06/26 تاریخ پذیرش : 1400/06/17 تاریخ انتشار : 1400/06/01

کلید واژه: تفکر انتقادی, حل مسئله, تریز, تعلق به مدرسه,

چکیده مقاله :

زمینه: حل‌مسئله مهارتی ارزشمند است که ارتقای آن با استفاده از برنامۀ آموزش خلاقانۀ حل‌مسئله (تریز) می‌تواند پیامدهای مثبت تحصیلی و غیر تحصیلی برای دانش‌آموزان به همراه داشته باشد و آنها را برای رویارویی با چالش‌ها و مسئله‌های مختلف آماده سازد. هدف: هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش خلاقانۀ حل‌مسئله به روش تریز در ارتقای مهارت‌های حل‌مسئله با تأکید بر نقش واسطه‌ای تفکر انتقادی و احساس تعلق به مدرسه بود. روش: طرح پژوهش نیمه آزمایشی با پیش آزمون - پس آزمون و گروه گواه به همراه دورۀ پیگیری بود که در آن30 دانش‌آموز به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و به صورت کاملاً تصادفی در گروه گواه و آزمایشی گماشته شدند. جامعۀ آماری پژوهش شامل تمامی دانش آموزان دختر پایۀ ششم ابتدایی منطقه 5 شهر تهران در سال تحصیلی 99-1398 است. گروه‌ها در سه مرحلۀ پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری به پرسش نامه های مهارت‌های حل‌مسئله کسیدی و لانگ (2006)، تفکر انتقادی ریتکس (2003) و احساس تعلق به مدرسۀ بری، بتی و وات (2004) پاسخ دادند. برای تحلیل داده‌ها از الگوی چند نشانگر چند پاسخ در قالب حداقل مربعات جزئی استفاده شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد که آموزش تریز می‌تواند به شکل مستقیم تفکر انتقادی و احساس تعلق به مدرسه را و به شکل غیرمستقیم مهارت‌های حل‌مسئله را ارتقاء دهد. در مجموع در مدل آزمایشی و مدل پیگیری کلیۀ ضرایب مسیر معنادار تشخیص داده شدند و مدل مفهومی پژوهش در مرحلۀ پس آزمون توانست 51 درصد از واریانس احساس تعلق به مدرسه، 41 درصد از واریانس تفکر انتقادی و 56 درصد از وایانس مهارت‌های حل‌مسئله را تبیین کند. نتیجه گیری: نتایج پژوهش بیانگر اهمیت و تأثیر آموزش تریز در یک محیط تحصیلی بوده که به آموزگاران کمک می‌کند با استفاده از روش‌های آن زمینه را برای ارتقای مهارت‌های حل‌مسئله، تفکر انتقادی و احساس تعلق به مدرسۀ دانش‌آموزان فراهم سازند.

چکیده انگلیسی:

Background: Problem-solving is a valuable skill that can be improved by using a creative problem-solving training program(TRIZ). This concept can have positive academic and non-academic consequences for students and prepare them to face various challenges and problems. Objective: The main aim of this study was to investigate the effectiveness of the TRIZ program on problem-solving skills with an emphasis on the mediating roles of critical thinking and school belonging. Method: The research design was quasi-experimental with a pre-test-post-test and control group with a follow-up period in which 30 students were selected by the convenience sampling method and were randomly assigned to control and experimental groups. The statistical population of the study included all sixth-grade elementary school girls in District 5 of Tehran in the academic year of 2019-2020. In three phases of pre-test, posttest, and follow-up, the groups answered Ricketts' critical thinking questionnaire, Cassidy-Long Problem-Solving Questionnaire, and students' sense of connectedness with school of Brew, Beatty, and Watt (2004). To analyze the data, the Multiple Indicators Multiple Causes Model was used in the form of partial least squares. Results: The results showed that the TRIZ program could promote critical thinking and school belonging directly as well as problem-solving skills indirectly. In sum, in the experimental model and follow-up model, path coefficients were identified as significant. The conceptual model of post-test research could explain 51% of the variance of school belonging, 41% of critical thinking variance as well as 56% of problem-solving skills. Conclusion: These results indicate the importance and the impact of the TRIZ program in an educational environment that helps teachers for using it in an effective way in order to promote problem-solving skills, critical thinking and school Belonging

منابع و مأخذ:

ایزدی فرد، راضیه؛ و سپاسی، میترا. (1389). اثربخشی درمان شناختی - رفتاری با آموزش مهارت حل مسئله در کاهش علایم اضطراب امتحان، مجلۀ علوم رفتاری، 4(1)، 23-27. 

باباپورخیرالدین، جلیل؛ رسول‌زاده طباطبایی، سیدکاظم؛ اژه‌ای، جواد و فتحی آشتیانی، علی. (1383)، شیوه‌های حل‌مسئله با سلامتی روانشناختی، مجله روانشناسی، (7) 1، 3-16.

باقری، نیلوفر؛ و لطفی، زهره. (1400). اثربخشی مداخله بستۀ مغز برتر بر تمرکز، حافظه و خلاقیت دانش-آموزان مقطع دبستان شهر اصفهان، فصلنامۀ ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 10(4)، 63-86.

پاک مهر، حمیده؛ میردورقی، فاطمه؛ غنایی چمن آباد، علی؛ و کرمی، مرتضی. (1392). رواسازی، اعتباریابی و تحلیل عاملی مقیاس گرایش به تفکر انتقادی ریکتس در مقطع متوسطه، فصلنامۀ اندازه‌گیری تربیتی، 11(4)، 33-53.

رستگار، سحر. (1396). اثربخشی آموزش حل‌مسئله بر خلاقیت و تفکر انتقادی دانش‌آموزان پایه ی چهارم ، فصلنامۀ مطالعات روانشناسی و علوم تربیتی، 3(4): 189- 200.

سجادی، میره سادات؛ شاه مرادی، مرتضی؛ و سلیمی، مهتاب. (1399). تأثیر آموزش سازه‌های رباتیک بر تفکر انتقادی و خلاقیت و یادگیری درس ریاضی دانش‌آموزان متوسطه اول شهر تهران، فصلنامۀ ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 10(3)، 17-40. 

عبد اللهی، عدلی؛ انصار، وحیده؛ فتحـی آذر، اسکـندر؛ عبداللهی؛ نیدا. (1394). ارتباط تـفکر انتـقادی با خلاقیت ، باورهای خودکارآمدی و عملکرد تحصیلی دانشجو معلمان ، فصلنامه ی پژوهش در یادگیری آموزشگاهی و مجازی، 2(7)، 41- 52.

عبدالتاجدینی، پرویز؛ دلاور، علی؛ احدی، حسن؛ بهرامی، ‌هادی. (1395). معرفی روش آموزش خلاقیت پریز و ارزیابی اثر آن بر تفکر خلاق در مقایسه با روش‌های آموزش خلاقیت تریز و بارش فکری،  فصلنامه ی علوم تربیتی، 9(36)، 147-170.

محمدی، فریده؛ و صاحبی، علی. (1380). بررسی سبک حل‌مسئله در افراد افسسرده و مقایسه با افراد عادی، مجلۀ علوم روانشناختی، 1(1)، 24-42.

مکیان، راضیه السادات، کلانتر کوشه، سید محمد. (1394). ویژگی‌های روان سنجی پرسش‌‍نامه احساس تعلق به مدرسه و ارتباط آن با فرسودگی تحصیلی و انگیزش پیشرفت تحصیلی در میان دانش‌آموزان شهر تهران، فصلنامه اندازه­گیری تربیتی، 5 (20)، 119-138.

میرزاصفی، اعظم السادات؛ و یعقوبی، ابوالقاسم. (1400). تأثیر آموزش از طریق لگو بر میزان خلاقیت کودکان پیش دبستان، فصلنامۀ ابتکارو خلاقیت در علوم انسانی، 10(4)، 179-198.

نیازی، مرید؛ عظیمی شهرستانی، رضا؛ شفیعی کردشولی، صابر؛ شکیبا، محمد رضا. (1397). چگونگی پرورش خلاقیت در آموزش و پرورش، تهران: ششمین همایش علمی پژوهشی علوم تربیتی و روانشناسی.

یعقوبی، ابوالقاسم؛ و جهان، فائزه. (1394). مقایسه اثربخـشی آموزش تریز و بارش فکری برخلاقیـــــــــت دانش‌آموزان، فصلنامه ی اندیشه‌های نوین تربیتی، 11 (1)، 103- 122.

 

Afari, E. (2018). The effect of gender on mathematics attitudes among elementary school students: a multiple indicators, multiple causes (MIMIC) modelling. International Journal of Quantitative Research in Education. 4(3), 191-207.

Ben Moussaa, F. Z., Rasovskab, I., Duboisc, S., Guioc, S., & Benmoussaa, R. (2017). Reviewing the use of the theory of inventive problem solving (TRIZ) in green supply chain problems. Journal of Cleaner Production. 142(4), 2677-2692.

Brew, C., Beatty, B., & Watt, A. (2004). Measuring students’ sense of connectedness with school. Melbourne: Australian Association for Research in Education Annual Conference.

Cassidy, T., & Long, C. (1996). Problem-solving style, stress and psy-chology illness: Development of multifactorial measure, British Journal of Clinical Psychology, 35(2), 265-277.

Ekmekci, I., & Koksal, M. (2015). Triz methodology and an application example for product development, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 195(10), 2689 – 2698

Gadd, K. (2011). TRIZ for engineers: Enabling inventive problem solving. Chichester, UK: John Wiley & Sons.

Hains-gadd, L. (2016). TRIZ For Dummies, United kingdom: John wiley and sons

Hair, J. F., Hult, G. T. M., Ringle, C. M., & Sarstedt, M. (2017). A primer on partial least squares structural equation modeling (PLS-SEM) (2nd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.

Henseler, J., Hubona, G., & Ray, P. A. (2018). Partial least squares path modeling: Updated guidelines. In H. Latan & R. Noonan (Eds.), Partial least squares structural equation modeling :Basic concepts, methodological issues and applications. New York: Springer.

Huang, C. M., Huang, C. J., & Tu, H. Y. (2015). The mediating role of critical thinking on motivation and peer interaction for motor skill performance, International Journal of Sport Psychology, 46(5), 391-408

İncebacak, B., & Ersoy, E. (2016). Problem solving skills of secondary school students, The China Business Review, 15(6), 275-285

Lucas, B. & E. Spencer (2017), Teaching Creative Thinking: Developing Learners Who Generate Ideas and Can Think Critically,  USA: Crown House Publishing,

Longworth, N. (1999).  Making Lifelong Learning Work. USA: Routledge Publication

Kock, N., & Moqbel, M. (2016). Statistical power with respect to true sample and true population paths: A PLS-based SEM illustration. International Journal of Data Analysis Techniques and Strategies, 8(4), 316-331.

Kock, N. (2017). WarpPLS User Manual: Version 6.0. Laredo, TX: ScriptWarp Systems.

Mandani, S., & Ochonogor, C. (2018). Comparative effect of two problem solving instructional strategies on students achievement in stoichiometry. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education. 14(12), 1-9.

Marzano, R. J. (1988). Dimensions of thinking: A framework for curriculum and instruction. VA: The Association for Supervision and Curriculum Development

Moehrle, M. G. (2005a). What is TRIZ? From conceptual basics to a framework for research. Creativity and Innovation Management, 14(1), 3–13

Orloff, M. A., (2020). Modern TRIZ Modeling in Master Programs - Introduction to TRIZ Basics at University and Industry, Berlin: Springer Publishing

Savransky, S. D. (2000). Engineering of creativity: Introduction to TRIZ methodology of inventive problem solving. Boca Raton, FL: CRC Press.

Schumacker, R. E., & Lomax, R. G. (2016). A beginner's guide to structural equation modeling (3rd ed.). New York, NY, US: Routledge/Taylor & Francis Group.

Shaughnessy, M. (2013). Mathematics in a STEM context. Mathematics Teaching in the Middle School,18(6), 324-340.

Silva, R. H. D., Kaminski, R. C., & Armellini, F. (2020). Improving new product development innovation effectiveness by using problem solving tools during the conceptual development phase: Integrating Design Thinking and TRIZ, Creativity and Innovation Management, 1(1), 1-16

Soh, K. (2017). Fostering student creativity through teacher behaviors, Thinking Skills and Creativity, 23, 58-66.

Teo, T., & Milutinovic, V. (2015). Modelling the intention to use technology for teaching mathematics among pre-service teachers in Serbia’, Australasian Journal of Educational Technology, 31(4), 363–380.

Todd, C. L., Ravi, K., & McCray, K. (2019). Cultivating critical thinking skills in online course environments: Instructional techniques and strategies, International Journal of Online Pedagogy and Course Design, 9(1), 19-37.

Vargas, C. (2016). Critical thinking and problem solving, 13th International Congress on Mathematical Education,   Hamburg: Germany.

Vinzi, V. E., Chin, W. W., Henseler, J., & Wang, H. (2010). Handbook of partial least squares (Vol. 201, No. 0). Berlin: Springer.

Ülger, K. (2016). A comparison study for thinking skills of higher education students in terms of visual arts education. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(36), 1-16

Yates, E., & Twigg, E. (2017). Developing creativity in early childhood studies students. Thinking Skills and Creativity, 23(4), 42-57.

Zlotin, B., Zusman, A., Kaplan, L., Visnepolschi, S., Proseanic, V., & Malkin, S. (2001). TRIZ beyond technology: The theory and practice of applying TRIZ to non-technical areas. The TRIZ Journal, 22(8), 565-581.

Zubaidah, S., Fuad, N., Mahanal, S., & Suarsini, E. (2017). Improving creative thinking skills of students through differentiated science inquiry integrated with mind map. Journal of Turkish Science Education, 14(4), 77–91.