تحلیلی بر سیاستهای توسعه منطقه‌ای و تغییرات در ساختار شهری استان آذربایجان شرقی
محورهای موضوعی : جغرافیا
علی تقی پور
1
,
محمدرضا رضایی
2
1 - دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - نویسنده مسؤل، استادیار گروه جغرافیا و برنمه ریزی شهری، واحد مرودشت، دانشگاه آزاد اسلامی، مرودشت، ایران
کلید واژه: توسعه منطقه ای, سیاستگذاری, آذربایجانشرقی,
چکیده مقاله :
در برنامه‌ریزی منطقه‌ای، نظام شهری مترادف با نحوه توزیع و پراکندگی شهرها در بستر فضای جغرافیایی تعریف شده است شهرها متناسب با موقعیت و توان کشش‌پذیری، یک‌اندازه و یک شکل نیستند و در رابطه با نقش‌های متفاوتی که دارند بر روستاها و مناطق پیرامونی اثر می‌گذارند، گاهی شهرها به گونه‌های متراکم و زمانی به شکل پراکنده توزیع می‌یابند که چنین توزیعی بیشتر متأثر از عوامل فیزیکی و جغرافیایی منطقه است. به همین دلیل مطالعه دقیق عملکرد و نقش شهرها و موقعیت هر یک نسبت به سلسله مراتب شبکه استانی و منطقه‌ای در مطالعات آمایش ضروری است. هدف این تحقیق تحلیل نظام سلسله مراتبی در توسعه ناحیه ای استان آذربایجانشرقی است. روش تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نوع توصیغی تحلیلی می باشد که با روش میدانی و کتابخانه ای بر اساس مدل های تحولات جمعیتی و سلسله مراتبی انجام گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد در نظام متعادل شهری هر نقطه شهری مجموعه‌ای از خدمات مشخصی را بر اساس موقعیت و نقش خود ارائه می‌دهد و یکسری از خدمات مورد نیاز خود را از نقاط شهری بالادست دریافت می‌کند. در استان آذربایجان شرقی با توجه به بررسی‌های بعمل آمده نظام خدمات‌رسانی و خدمات‌گیری بر اساس سلسله مراتب شبکه شهری استان صورت گرفته است و شهرهای دارای نقش و عملکرد برتر ایفاگر نقش‌های عمده در این نظام هستند. نتایج تحقیق نشان می دهد روند تحولات جمعیت شهری استان با تحولات کل جمعیت حاکی از افزایش بسیار سریع و شتابان شهرنشینی در دهه‌های 55-45 و 65-55 است که به ترتیب نرخ رشد شهرنشینی آنها معادل 58/3 و 12/5 بوده است. در دهه‌های بعدی با اعمال سیاستهای کنترل جمعیت و کاهش موالید و کنترل نسبی مهاجرت-های شهری و روستایی این نرخ به 99/1 درصد در سال 75 و در سال 85 به رقم 57/1 درصد و در نهایت در طبق نتایج سرشماری سال 1400 به 1.72 رسیده است.
In regional planning, the urban system is defined as the distribution and distribution of cities in the context of the geographical space. Cities are not of the same size and shape in accordance with their location and ability to expand, and in relation to the different roles they play, they affect the villages and surrounding areas, sometimes Cities are distributed in a dense form and sometimes in a scattered form, which is more affected by the physical and geographical factors of the region. For this reason, it is necessary to carefully study the function and role of cities and the position of each one in relation to the provincial and regional network hierarchies in research studies. The purpose of this research is to analyze the hierarchical system in the regional development of East Azerbaijan province. The research method is applied in terms of purpose and of analytical design type, which was carried out with field and library method based on models of demographic and hierarchical changes. The findings of the research show that in the balanced urban system, each urban point provides a set of specific services based on its location and role and receives some of the services it needs from the upstream urban points. In East Azarbaijan Province, according to the studies, the service delivery and service receiving system is based on the hierarchy of the urban network of the province, and the cities with superior roles and performance play major roles in this system. The results of the research show that the trend of urban population changes in the province with the changes of the total population indicates a very rapid increase in urbanization in the decades 1966-1976 and 1976-1986, which respectively, their urbanization growth rates were equal to 3.58 and 5.12. In the following decades, with the implementation of population control policies and the reduction of births and the relative control of urban and rural migrations, this rate increased to 1.99% in 1975 and 1.57% in 1985, and finally, according to the results of the 2021 census, to It has reached 1.72.
امینی، م.، شکوهی، م. ا.، خاکپور، ب.، رهنما، م. (1401). تحلیل عوامل کلیدی و پیشران های موثر بر ارتقای جایگاه شهر قائن در توسعه منطقه‌ای. فصلنامه جغرافیا، 20(72)، 95-112. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/2437815
انتظاری، ی. (1397). تحلیل تاثیر دانشگاه بر توسعه منطقه‌ای در ایران. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، 24(2)، 1-25. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/2009232
براتی، ج.، موغاری، ز. ک.، مهرگان، ن. (1397). بررسی محرک های توسعه منطقه‌ای در ایران: رویکرد اقتصادسنجی فضایی. فصلنامه اقتصاد مقداری، 15(1)، 201-224. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/1835763
پور، ه. د. (1386). خوشه های صنعتی، یادگیری، نوآوری و توسعه منطقه‌ای. نشریه راهبرد توسعه، 5(2)، 53-. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/654282
پور، ی. م.، نایینی، غ. ح. (1402). تبیین نقش ساحل در دگرگونی سازمان فضایی شهرهای ساحلی در بستر تحولات تاریخی (مطالعه موردی: شهر محمودآباد). نشریه مطالعات جغرافیایی نواحی ساحلی، 3(4)، 115-135. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/2541809
خدامرادی، ط.، زاده، م. ح. (1400). بررسی ساختار حکمرانی توسعه پایدار مناطق محروم ایران با استفاده از تحلیل شبکه های اجتماعی. فصلنامه سیاستگذاری عمومی، 7(3)، 99-115. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/2378060
خیرالدین، ر.، مقدم، ع. ص.، طاهری، ف. (1401). بررسی و تحلیل سازمان فضایی منطقه کلانشهری تهران با استفاده از جریان فضایی جمعیتی. فصلنامه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 26(4)، 27-37. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/2490301
درستکار، ا.، خیری، ر. و. (1400). واکاوی سازمان فضایی منطقه‌ای و پایداری محیطی در نظام شکل گیری فضا. فصلنامه انسان و محیط زیست، 19(1)، 133-143. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/2307951
زاده، م. ب.، پور، ه. د.، مطوف، ش. (1393). بررسی و تحلیل عوامل کلیدی موثر بر توسعه منطقه‌ای با رویکرد آینده نگاری منطقه‌ای، مطالعه موردی: استان آذربایجان غربی، ایران. فصلنامه برنامه ریزی فضایی (جغرافیا)، 4(2)، 79-104. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/1329581
زنگانه، ا.، عزیزی، ح.، منصورزاده، ع. م. (1398). تحلیلی بر عوامل ناهمگونی سازمان فضایی منطقه یک کلانشهر تهران. نشریه مطالعات عمران شهری، 2(7)، 74-92. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/1974125
زیاری، ک. ا.، محمدی، ع. (1395). تحلیلی از ویژگی های مدیریت توسعه منطقه‌ای در ایران طی دوره های قبل و بعد از انقلاب اسلامی (از 1286 تا 1394). فصلنامه مجلس و راهبرد، 22(84)، 73-. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/1490560
سرور، ر.، خلیجی، م. (1402). آسیب‌شناسی برنامه‌های آمایش سرزمین در استان گیلان. مطالعات جغرافیایی نواحی ساحلی، 3(4)، 1-20. doi:10.22124/gscaj.2023.21365.1136
فرد، ا. ع. ز.، کاظمیان، غ. (1401). نقش و کارکرد بازار روز در سازمان یابی فضایی شهرهای شمالی ایران با استفاده از تئوری چیدمان فضا (مطالعه موردی: بازار روز نوشیروانی بابل). نشریه برنامه ریزی و توسعه محیط شهری، 2(7)، 31-52. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/2525223
فرد، ح. ا.، منصوری، س. ا. (1400). بازخوانی مولفه های سازنده سازمان فضایی شهر ایرانی پس از اسلام در سفرنامه های قرن نهم تا چهاردهم هجری قمری. مجله منظر، 13(55)، 20-29. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/2285504
کایدنژاد، ر.، هادیان، ح. پ.، بلندیان، غ.، پور، ح. ا. د. (1401). آسیب شناسی مدیریت توسعه منطقه‌ای در استان خوزستان. فصلنامه توسعه اجتماعی، 16(3)، 179-201. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/2502595
کریمی، آ.، پورطاهری، م.، احمدی، ح. (1396). تحلیل سازمان فضایی و سطح بندی نظام شهری استان کردستان و ارائه الگوی توسعه نظام شهری. فصلنامه مطالعات محیطی هفت حصار، 5(19)، 31-52. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/1707632
لطیفی، غ.، فیضی، ق.، باجلال، ر. (1396). بررسی تطبیقی عناصر سازمان فضایی شهر ایرانی در دوره صفویه و قاجاریه. پژوهشنامه خراسان بزرگ، 8(26)، 59-76. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/1841860
محمدزاده، ش.، منصوری، س. ا. (1398). ارتباط مجموعه مظفریه با سازمان فضایی شهر تبریز از دوره قراقویونلوها تا دوره قاجار. نشریه باغ نظر، 15(68)، 15-24. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/1924211
منصوری، س. ا.، محمدزاده، ش. (1396). تحولات سازمان فضایی شهر تبریز از اوایل اسلام تا دوره قاجار. نشریه باغ نظر، 14(51)، 21-32. Retrieved from https://www.magiran.com/paper/1734390
