ترکیبات اضافی محل تلاقی دستور زبان با دانش بلاغت و سبک شناسی(بر پایة کلیله و دمنه)

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

سامره شاهگلی ¹ (کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل)
محمد مجوزی ² (استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل)

تاریخ دریافت : 1396/03/15 تاریخ پذیرش : 1396/06/10 تاریخ انتشار : 1396/06/01

کلید واژه: دستور زبان, کلیله و دمنه, بلاغت, سبک‌شناسی, stylistics, grammar, rhetoric, ترکیبات اضافی, additional compounds, Kalila,

چکیده مقاله :

یکی از امکانات چشمگیر زبان فارسی، در ترکیبات اضافی یعنی در رابطة مضاف و مضاف‌الیه تظاهر می‌کند. به این معنی که از ترکیب مضاف و مضاف‌الیه، همیشه مفهوم واحد و یکسانی به دست نمی‌آید، بلکه روابط مختلفی از قبیل مالکیت، اختصاص، تشبیه و... میان آنها برقرار است و این باعث شده دستور نویسان از دیدگاه‌های گوناگون و ملاک‌های متنوع تقسیم‌ بندی‌هایی از اضافه و انواع آن ارائه دهند که آشفته و نامنظم است و با معیارها و حوزه‌های زبانی و دستوری همخوانی ندارد. در این پژوهش ابتدا به بررسی ماهیّت و ارزش انواع ترکیبات اضافی و همچنین رابطة آنها با دانش‌هایی نظیر بلاغت و سبک‌شناسی پرداخته شده و سپس این ترکیبات در شاخص‌ترین کتاب نثر فنی، یعنی کلیله و دمنه مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجة این پژوهش بیانگر آن است که تقسیم‌بندی زبان‌شناسان از اضافه، بر اساس ملاک‌ها و معیارهای معنایی و ادبی است نه صوری و ساختاری که صرفاً به دستور زبان مربوط شود. همچنین کاربرد آنها در شعر و متون ادبی بیشتر و بارزتر است تا در زبان روزمره مردم که دستور زبان به آن می پردازد.

چکیده انگلیسی:

One of the remarkable features of the Persian language, the additional compounds that presents the relationship between addition and possessive.This means that the combined addition of possessive always the same and not the same, but different relationships such as ownership, allocation, metaphor, and the addition of a non-possessive And this has led many people in the grammar of views and a variety of criteria and its variants provide additional division of the chaotic and haphazard And inconsistent with the standards and scope of language and grammar. In this study, to investigate the nature and value of a variety of additional compounds as well as their relationship with knowledge, such as rhetorical and stylistic discussed. And then the composition of the index of technical prose, the Kalila, is studied. The research result shows that the division of additional linguists, and literary meaning is based on criteria and standards .Not merely formal and structural grammar is concerned. They also use more and more prominent in poetry and literature To the everyday language of the grammar it deals.

منابع و مأخذ:

-انوری، حسن،(1386)،  دستور زبان فارسی2، چ شانزدهم، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور.

2-انزابینژاد،رضا، (1372)، تصحیحمقاماتحمیدی، چدوم،تهران، مرکزنشردانشگاهی.

3-ارژنگ، غلامرضا، (1387)، دستور زبان فارسی امروز، چ هفتم، تهران، نشر قطره.

4- باطنی، محمدرضا، (1380)، توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی بر بنیاد یک نظریة عمومی، تهران، امیرکبیر.

5- بهار، محمدتقی، (1375)، سبک شناسی، 3ج. چ هشتم، تهران، امیر کبیر.

6- پیشگر، احد، (1381)، بدیع بر بنیاد آثار سعدی، چ اول، اردبیل، نیک آموز.

7-حسینی، امیر؛ رضوانی، وجیهه، (1392)، (حروف اضافه در وابسته‌های ناهماهنگ ترکیبات‌اضافی زبان روسی در آیینة زبان فارسی)، فصلنامة جستارهای زبانی. د4. ش4. زمستان. صص69-85.

8-حسینی، حسن، (1380)، (اضافه و ترکیب‌اضافی در شعر بیدل)، فصلنامة ادبیات و زبانها. ش29. زمستان، صص29-22.

9-رامپوری، محمد بن جلال الدین، (1375)،  فرهنگ غیاث الغات، به کوشش منصور ثروت، تهران، انتشارات امیر کبیر.

10-رحیمیان، جلال، (1389)، ساخت زبان فارسی، شیراز، انتشارات دانشگاه شیراز.

11-سلطانی، علی، (1376)، از کلمه تا کلام، چ ششم. تهران، انتشارات مبتکران.

12-شریعت، محمد جواد، (1367)، دستور زبان فارسی، تهران، اساطیر.

13-شرتونی، رشید، (1381)،  شرح مبادی العربیه، ج4، مترجم علی حسینی، چ هشتم، قم، نشر دار السلام.

14-شمیسا، سیروس، (1383)،  بیان و معانی، چ هشتم، تهران، فردوس.

15ــــــــــــــــــ، (1387)، کلیات سبک شناسی، تهران، فردوس.

16-صدقی، حامد؛ پیرانی شال، علی؛ فلاحتی، صغری؛ امیدوار، احمد، (1391)،  (رابطة علم معانی با سبک‌شناسی)، فصلنامة ادبیات و زبانها. ش8. تابستان. صص177-159.

17-طبیبیان، حمید، (1388)، برابرهای علوم بلاغت در فارسی و عربی، چ اول، تهران، انتشارات امیر کبیر.

18-عاصی، مصطفی، (1371)،  (نقش ترکیب در گسترش واژگان زبان فارسی با نگرشی بر آثار نظامی)، فصلنامة فرهنگ. ش10. پاییز. صص297-316.

19- علوی‌مقدم، مهیار، (1377)،  نظریه‌های نقد ادبی معاصر، چ اول، تهران، سمت.

20-فیروزی، نوید؛ دادفر، مجید، (1388)، (باز اندیشی در اصطلاح و تقسیم«اضافه های مجازی»)، فصلنامة زبان و ادب پارسی. ش39. بهار. صص 39-31.

21-لازار، ژیلبر، (1384)، دستور زبان فارسی معاصر، ترجمة مهستی بحرینی، چ اول، تهران، هرمس.

22-محبّتی، مهدی، (1380)،  بدیع نو، چ اول، تهران، انتشارات سخن.

23-مینوی طهرانی، مجتبی، (1375)، تصحیح و توضیح کلیله و دمنه، چ چهاردهم، تهران، انتشارات سپهر.

24-معین، محمد، (1361)،  اضافه، چ سوم، تهران، انتشارات امیر کبیر.

25-مهیار، محمد، (1376)،  فرهنگ دستوری، چ اول، تهران، نشر میترا.

26-نجفی، ابوالحسن، (1376)،  مبانی زبان شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی، تهران، نیلوفر.

27-یاسمی، رشید و دیگران، (1380)، دستور زبان پنج استاد، زیر نظر سیروس شمیسا، چ پنجم، تهران، فردوس.

28-یوسفی، حسین علی، (1379)، دستور زبان فارسی1و2، چ دوم، تهران، نشر روزگار.