مطالعه‌ی مولفه‌های معنوی ایزدبانوهای «آناهیتا» و «کوبله»

محورهای موضوعی : تربیت بدنی، مدیریت ورزشی، علوم ورزشی

رضا بایرامزاده ¹ (دانشگاه ارومیه، گروه نقاشی، ارومیه، ایران.)
لاله جهانبخش ² (دانشگاه هنر تهران، گروه پژوهش هنر، تهران، ایران.)
ساسان نجفی ³ (دانشگاه ارومیه، گروه زبان و ادبیات فارسی، ارومیه، ایران.)

تاریخ دریافت : 1398/07/10 تاریخ پذیرش : 1398/10/16 تاریخ انتشار : 1399/01/01

کلید واژه: مؤلفه‌های معنوی, حاصلخیزی, کوبله, آناهیتا, ایزدبانو,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر بررسی کارکردها و دلالت های فرهنگی دو ایزدبانوی مهم از فرهنگ های باستانی ایران و آناطولی، یعنی آناهیتا و کوبله، و بازتاب این مولفه ها در آثار هنری می باشد. جامعۀ پژوهش حاضر، ایزدبانوهای مهم ایران و آسیای صغیر بود. نمونه مورد بررسی ایزدبانوی مرتبط با ایران باستان، آناهیتا و ایزدبانوی آسیای صغیر، کوبله است. طرح پژوهش توصیفی تحلیلی است و اطلاعات توسط منابع کتابخانه ای و مقالات معتبر جمع آوری شدند. با طبقه بندی مولفه های معنوی هر یک از ایزدبانوها و نحوه ی تجلی آن‌ها در آثار هنری باستان ایران و آسیای صغیر این نتایج حاصل شد: ایزدبانوی آناهیتا علاوه بر مقام والایی که در میان خدایان عصر خود داشت، الهه ی حاصلخیزی و باروری، الهه ی آب، الهه ی عشق و الهه ی جنگ بود. ایزدبانوی کوبله الهه ی حاصلخیزی و باروری، الهه ی کوهستان، الهه ی حیوانات وحشی و الهه ی نگهبان. آناهیتا شخصیتی مطهرکننده دارد. اما در مورد کوبله تمام نمادها و نحوه تجسم وی از قدرت وی خبر می دهند. الهه ی کوهستان و حیوانات وحشی و نگهبان شهرها، نمی تواند جز قدرت محور مرکزی دیگری داشته باشد. همین طور در تجسم عینی، آناهیتا تاثیراتی از کوبله پذیرفته است. نکته مشترک در نحوه ی بازتاب مولفه ها در آثار هنری نمادگرایی بصری بود. در نقش برجسته ها ی طاق بستان و مجسمه کوبله در موزه آنکارا، برای نشان دادن مولفه ی حاصلخیزی از دو نماد، یعنی آب و انار استفاده شده بود. نکات افتراق اغلب از تفاوت های معنوی ناشی شده، به عبارتی هر چه تلاش بر انعکاس زیبایی و مطهر بودن آناهیتا بود، در مورد کوبله اقتدار وی اهمیت بیشتری داشت.

چکیده انگلیسی:

The present paper studied the cultural functions of two important goddess of the ancient cultures of Iran and Anatolia, namely Anahita and Cybele, and reflected the components on artworks. The present research statistical population was the important goddesses of Iran and the Minor Asia. The Sample of ancient Iran was Anahita and the goddess of the Minor Asia was Cybele. The method was descriptive and data was collected by the library and valid articles. By spiritual components classification of each goddess and how they were manifested in the artworks of ancient Persia and Asia Minor the following results were obtained: Goddess Anahita in addition to had a high rank among the gods of her time, was the goddess of fertility and fecundity, the water goddess, the goddess of love and goddess of war. Cybele was the goddess of fertility, mountain goddess, the goddess of wild animals and guardian goddess. Anahita personality was purifier. But the dominant element concerning Cybele could only be her limitless authority. All the symbols manifested her power. "Authority" was the central axis of Cybele; the goddess of the mountain, goddess of wild animals and cities gurdian. About the embodiment, Anahita was influenced by Cybele. Common point in how art reflected the components was “visual symbolism”. For example, in the Taq-e Bostan cameo and statues of Cybele in Ankara museum, to show the components of the fertility two symbols; water and pomegranate, were used. Difference points often arised from spiritual differences. In other words, in the case of Anahita, it was an attempt to reflect beauty and purity; in the case of Cybele, her authority was more important.

منابع و مأخذ:

- بهار، مهرداد. (1375). ادیان آسیایی. تهران: چشمه.

- بهار، مهرداد. (1376). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.

- بهار، مهرداد. (1377). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.

- پورداود، ابراهیم. (1347). یشت­ها. تهران: طهوری.

- پورداود، ابراهیم. (1387). اوستا. تهران: دنیای کتاب

- توحیدی، فائق. (1379). فن و هنر سفالگری. تهران: سمت.

- رضی، هاشم. (1381). آیین مهر. تهران: بهجت.

- ستاری، رضا.، خسروی، سوگل. (1392). بررسی خویشکاری­های آناهیتا و سپندارمذ در اسطوره­ و پیوند آن با پیشینه مادرسالاری. فصلنامه­ی ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 9 (4)، 57-78.

- قریشی، امان الله. (1380). ایران نامک. تهران: هرمس.

- کومون، فرانتز. آناهیتا ایزدبانوی آیین مزدیسنا. ترجمه عبدالبشیر محمد فومشی. (1389). چیستا، 28 (2)، 3-25. 

- گویری، سوزان. (1371). آناهیتا، ایزد بانویی از تبار خدایان که. چیستا، 11 (2)، 1012 ـ 1042.

- گویری، سوزان. (1375). آناهیتا در اسطوره­های ایرانی. تهران: جمال الحق.

- گیرشمن، رومن. تاریخ ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمود بهفرزی. (1379). تهران: جام.

- لاهیجی، شهلا، کار، مهرانگیز. (1381). شناخت هویت زن ایرانی. چاپ سوم. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.

- لیک، گوندولین. (1385). فرهنگ اساطیر شرق باستان. ترجمه‌ی دکتر رقیه بهزادی، تهران: طهوری.

- مجیدزاده، یوسف. (1370). تاریخ تمدن عیلام. تهران: مرکزنشردانشگاهی.

- مظفری، علیرضا. (1381). فرضیه­ای در باب همانندی­های آناهیتا و معشوق شاعران ایرانی. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، 35 (1)، 83-100.

- شارپ، رالف نارمن. (1346). فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی، شیراز: بی­نا.

- نیبرگ، ساموئل. دین‌های ایران باستان. ترجمه سیف­الدین نجم­آبادی. (1359). تهران: مرکز مطالعه­ی­ فرهنگ‌ها.

- هینلز، جان. شناخت اساطیر ایران. ترجمه­ی ژاله آموزگار و احمد تفضلی. (1375). تهران: چشمه.

- De Jong, A. (1997). Traditions of the Magi. Leiden: Brill.

- Eliade, M. (1970). Patterns in comparative religion. translate by Rosemary Sheed, Cleveland: World Publishing.

- Hansman, J. (1985). The Great Gods of Elymais. Acta Iranica: Papers in Honour of Professor Mary Boyce, 24 (1), 229–246.

- James, E. O. (1959). The cult of the mother goddess. New York: Frederick A. Praeger.

- Johnstone, P.A. (1996). Citing Herodotus. Histories, 4. 76-7.

- Kuhrt, A. (2002). The Ancient Near East. V 2. New York: Rutledge.

- Leeming, D. (1998). Mythology: The Voyage of the Hero. New York: Oxford University Press, 1998.

- Linton, R. (1964). The tree of culture. New York: Alfred a. Knopf.

- Motz, L. (1997). The Faces of the Goddess. London: Oxford University Press.

- Murdock, D. M. (2013). Was the Persian Goddess Anahita the Pre-Christian Virgin Mother of Mithra?.  Anahita: Ancient Persian Goddess and Zoroastrian Yazata. London: Avalonia.

- Roaf, M. (2008). Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East. New York: Andromedia Oxford.

- Roller, L. E. (1999). In Search of God the Mother: The Cult of Anatolian Cybele. Berkeley and Los Angeles, California: University of California Press.

- Russell, C. (2000). Dictionary of Ancient Deities. London: Oxford University Press.

- Service, E. (1966). The hunters, foundation of modern anthropology series. Englewood cliffs: N, J. prentice-Hall.

- Simpson, E. (1996). Phrygian Furniture from Gordion. in Georgina Herrmann (ed.), The Furniture of Ancient Western Asia, Mainz, 198–201.

- Summers, K. (1996). Lucretius' Roman Cybele. London: in Lane

- Takács, S. A. (1996). A terracotta statuette of a seated (mother) goddess giving birth with each hand on the head of a leopard or panther. Cybele, Attis and related cults: essays in memory of M.J.

- Thomson, G (1961). Studies in ancient Greek society: the prehistoric Aegean. London: Laurence & wishart.

- Vermaseren, M. J. (1987). Corpus Cultus Cybelae Attidisque. The Netherlands: LC.