مطالعهی مولفه‌های معنوی ایزدبانوهای «آناهیتا» و «کوبله»
الموضوعات :رضا بایرامزاده 1 , لاله جهانبخش 2 , ساسان نجفی 3
1 - دانشگاه ارومیه، گروه نقاشی، ارومیه، ایران.
2 - دانشگاه هنر تهران، گروه پژوهش هنر، تهران، ایران.
3 - دانشگاه ارومیه، گروه زبان و ادبیات فارسی، ارومیه، ایران.
الکلمات المفتاحية: مؤلفه‌های معنوی, حاصلخیزی, کوبله, آناهیتا, ایزدبانو,
ملخص المقالة :
هدف پژوهش حاضر بررسی کارکردها و دلالت های فرهنگی دو ایزدبانوی مهم از فرهنگ های باستانی ایران و آناطولی، یعنی آناهیتا و کوبله، و بازتاب این مولفه ها در آثار هنری می باشد. جامعۀ پژوهش حاضر، ایزدبانوهای مهم ایران و آسیای صغیر بود. نمونه مورد بررسی ایزدبانوی مرتبط با ایران باستان، آناهیتا و ایزدبانوی آسیای صغیر، کوبله است. طرح پژوهش توصیفی تحلیلی است و اطلاعات توسط منابع کتابخانه ای و مقالات معتبر جمع آوری شدند. با طبقه بندی مولفه های معنوی هر یک از ایزدبانوها و نحوه ی تجلی آن‌ها در آثار هنری باستان ایران و آسیای صغیر این نتایج حاصل شد: ایزدبانوی آناهیتا علاوه بر مقام والایی که در میان خدایان عصر خود داشت، الهه ی حاصلخیزی و باروری، الهه ی آب، الهه ی عشق و الهه ی جنگ بود. ایزدبانوی کوبله الهه ی حاصلخیزی و باروری، الهه ی کوهستان، الهه ی حیوانات وحشی و الهه ی نگهبان. آناهیتا شخصیتی مطهرکننده دارد. اما در مورد کوبله تمام نمادها و نحوه تجسم وی از قدرت وی خبر می دهند. الهه ی کوهستان و حیوانات وحشی و نگهبان شهرها، نمی تواند جز قدرت محور مرکزی دیگری داشته باشد. همین طور در تجسم عینی، آناهیتا تاثیراتی از کوبله پذیرفته است. نکته مشترک در نحوه ی بازتاب مولفه ها در آثار هنری نمادگرایی بصری بود. در نقش برجسته ها ی طاق بستان و مجسمه کوبله در موزه آنکارا، برای نشان دادن مولفه ی حاصلخیزی از دو نماد، یعنی آب و انار استفاده شده بود. نکات افتراق اغلب از تفاوت های معنوی ناشی شده، به عبارتی هر چه تلاش بر انعکاس زیبایی و مطهر بودن آناهیتا بود، در مورد کوبله اقتدار وی اهمیت بیشتری داشت.
- بهار، مهرداد. (1375). ادیان آسیایی. تهران: چشمه.
- بهار، مهرداد. (1376). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
- بهار، مهرداد. (1377). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگاه.
- پورداود، ابراهیم. (1347). یشتها. تهران: طهوری.
- پورداود، ابراهیم. (1387). اوستا. تهران: دنیای کتاب
- توحیدی، فائق. (1379). فن و هنر سفالگری. تهران: سمت.
- رضی، هاشم. (1381). آیین مهر. تهران: بهجت.
- ستاری، رضا.، خسروی، سوگل. (1392). بررسی خویشکاریهای آناهیتا و سپندارمذ در اسطوره و پیوند آن با پیشینه مادرسالاری. فصلنامهی ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 9 (4)، 57-78.
- قریشی، امان الله. (1380). ایران نامک. تهران: هرمس.
- کومون، فرانتز. آناهیتا ایزدبانوی آیین مزدیسنا. ترجمه عبدالبشیر محمد فومشی. (1389). چیستا، 28 (2)، 3-25.
- گویری، سوزان. (1371). آناهیتا، ایزد بانویی از تبار خدایان که. چیستا، 11 (2)، 1012 ـ 1042.
- گویری، سوزان. (1375). آناهیتا در اسطورههای ایرانی. تهران: جمال الحق.
- گیرشمن، رومن. تاریخ ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمود بهفرزی. (1379). تهران: جام.
- لاهیجی، شهلا، کار، مهرانگیز. (1381). شناخت هویت زن ایرانی. چاپ سوم. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
- لیک، گوندولین. (1385). فرهنگ اساطیر شرق باستان. ترجمهی دکتر رقیه بهزادی، تهران: طهوری.
- مجیدزاده، یوسف. (1370). تاریخ تمدن عیلام. تهران: مرکزنشردانشگاهی.
- مظفری، علیرضا. (1381). فرضیهای در باب همانندیهای آناهیتا و معشوق شاعران ایرانی. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، 35 (1)، 83-100.
- شارپ، رالف نارمن. (1346). فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی، شیراز: بینا.
- نیبرگ، ساموئل. دین‌های ایران باستان. ترجمه سیفالدین نجمآبادی. (1359). تهران: مرکز مطالعهی فرهنگ‌ها.
- هینلز، جان. شناخت اساطیر ایران. ترجمهی ژاله آموزگار و احمد تفضلی. (1375). تهران: چشمه.
- De Jong, A. (1997). Traditions of the Magi. Leiden: Brill.
- Eliade, M. (1970). Patterns in comparative religion. translate by Rosemary Sheed, Cleveland: World Publishing.
- Hansman, J. (1985). The Great Gods of Elymais. Acta Iranica: Papers in Honour of Professor Mary Boyce, 24 (1), 229–246.
- James, E. O. (1959). The cult of the mother goddess. New York: Frederick A. Praeger.
- Johnstone, P.A. (1996). Citing Herodotus. Histories, 4. 76-7.
- Kuhrt, A. (2002). The Ancient Near East. V 2. New York: Rutledge.
- Leeming, D. (1998). Mythology: The Voyage of the Hero. New York: Oxford University Press, 1998.
- Linton, R. (1964). The tree of culture. New York: Alfred a. Knopf.
- Motz, L. (1997). The Faces of the Goddess. London: Oxford University Press.
- Murdock, D. M. (2013). Was the Persian Goddess Anahita the Pre-Christian Virgin Mother of Mithra?. Anahita: Ancient Persian Goddess and Zoroastrian Yazata. London: Avalonia.
- Roaf, M. (2008). Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East. New York: Andromedia Oxford.
- Roller, L. E. (1999). In Search of God the Mother: The Cult of Anatolian Cybele. Berkeley and Los Angeles, California: University of California Press.
- Russell, C. (2000). Dictionary of Ancient Deities. London: Oxford University Press.
- Service, E. (1966). The hunters, foundation of modern anthropology series. Englewood cliffs: N, J. prentice-Hall.
- Simpson, E. (1996). Phrygian Furniture from Gordion. in Georgina Herrmann (ed.), The Furniture of Ancient Western Asia, Mainz, 198–201.
- Summers, K. (1996). Lucretius' Roman Cybele. London: in Lane
- Takács, S. A. (1996). A terracotta statuette of a seated (mother) goddess giving birth with each hand on the head of a leopard or panther. Cybele, Attis and related cults: essays in memory of M.J.
- Thomson, G (1961). Studies in ancient Greek society: the prehistoric Aegean. London: Laurence & wishart.
- Vermaseren, M. J. (1987). Corpus Cultus Cybelae Attidisque. The Netherlands: LC.
_||_