نقد و بررسی شعر شاملو بر اساس آرکی‏تایپ شب

محورهای موضوعی : ادبیات فارسی

زهرا خاتمی کاشانی ¹ (دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی، اراک، ایران.)
محمدرضا قاری ² (دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اراک، گروه زبان و ادبیات فارسی، اراک، ایران (نویسنده مسئول).)

تاریخ دریافت : 1396/10/13 تاریخ پذیرش : 1396/10/13 تاریخ انتشار : 1396/07/01

کلید واژه: نماد, آنیما, شاملو, شب, کهن الگو, Archetype, symbol, Shamloo, Anima, Night,

چکیده مقاله :

آرکی تایپ یا کهن الگو به انگاره‌هایی یکسان و مشترک در ذهن و ضمیر ناخودآگاه گفته می‌شود که در هر عصری به شکل باورهای رایج آن دوره خود را نشان می‌دهد. هنرمندان نیز برای آفرینش هنری از صور ذهنی و تخیّلاتی بهره می‌گیرند که ریشه در ناخودآگاه جمعی دارند. این تصاویر ذهنی در روند آفرینش هنری به لایه‌های خودآگاه ذهن می‌رسند و اثری هنری خلق می‌شود. بخش خودآگاه، آرکی‌تایپ را به شکل نماد و سمبل درک می‌کند. بنابراین در ادبیات پرداختن به آثار سمبولیک و نقد کهن الگویی آن می‌تواند برخی ویژگی‌های شخصیتی و روانی هنرمند را که برخاسته از اندیشه و احساس تبار اوست نشان دهد. یکی از رایج‌ترین کهن الگوها، کهن الگوی شب است. تکرار واژه شب (بیش از 400 بار) در شعر شاملو، این واژه را به عنوان یک آرکی‌تایپ به ما معرّفی می‌کند. این واژه به عنوان نمادی از آنیما، مفاهیمی دیگر چون تاریکی، اندوه، تنهایی، سکوت، وحشت، ناامیدی و مرگ را نیز در شعر شاملو می‌رساند.

چکیده انگلیسی:

Archetype refers to the equal and the common icon of the human that is manifested in the shape of the common beliefs of each era.  The artists make use of the mental imagination in order to create an artistic masterpiece that has their roots in the mass unconsciousness. These mental images will reach to the conscious layers of the brain in the mainstream of the creation of artistic masterpieces. So the artist’s masterpieces created this way. The part will understand the archetype as a symbol. Therefore, in the literature, dealing with symbolic works and the criticism of which from an archetypical point of view could reveal from of the psychological and personal features of the artist that has its roots his thoughts and feelings. One of the most common of the archetypes is the "night". The repetition of the word "night" in the poems of Shamloo (more than 400 times) introduces the word as an archetype. The word "night" as a symbol of Anima contains other concepts such as darkness, sadness, solitude, silence, frightening, hopelessness and death in the poem of Shamloo.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ

1ـ انوشه، حسن. فرهنگ‏نامه ادب فارسی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اوّل، 1379.

2ـ آزاد، پیمان. در حسرت پرواز. تهران: انتشارات هیرمند، چاپ اول، 1374.

3ـ باقی‏نژاد، عباس، «شاملو شاعر زندگی و مرگ»، مجله زبان و ادبیات فارسی، سال سوّم، شماره نهم، 1386.

4ـ پاز، اوکتاویو. دیالکتیک تنهایی. ترجمه خشایار دیهیمی. تهران: لوح فکر، 1381.

5ـ پورنامداریان، تقی. سفر در مه (تأملی در شعر احمد شاملو). تهران: انتشارات زمستان، چاپ اوّل، 1374.

6ـ پین، مایکل و همکاران. فرهنگ و اندیشه انتقادی از روشنگری تا پسامدرنیته. ترجمه پیام یزدانجو. تهران: نشر مرکز، چاپ اول، 1382.

7ـ جم‏زاد، الهام. آنیما در شعر شاملو. تهران: مؤسسه انتشارات نگاه، چاپ دوم، 1392.

8ـ دستغیب، عبدالعلی. نقد آثار احمد شاملو. تهران: نشر میترا، چاپ دوم، 1385.

9ـ سارتر، ژان پل. اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر. ترجمه مصطفی رحیمی. تهران: انتشارات نیلوفر، چاپ یازدهم، 1384.

10ـ سارتر، ژان پل. تهوّع. ترجمه امیرجلال‏الدین اعلم. تهران: انتشارات نیلوفر، چاپ هشتم، 1384.

11ـ سلاجقه، پروین. امیرزاده کاشی‏ها. تهران: مروارید، 1387.

12ـ شاملو، احمد. مجموعه آثار. تهران: مؤسسه انتشارات نگاه، چاپ سوم، 1381.

13ـ شایگان‏فر، حمیدرضا. نقد ادبی. تهران: نشر دستان، 1390.

14ـ شمیسا، سیروس. راهنمای ادبیات معاصر. تهران: نشر میترا، چاپ اول، 1383.

15ـ شوالیه، ژان و گربران. فرهنگ نمادها. ترجمه سودابه فضائلی. تهران: جیحون، 1384.

16ـ فوردهام، ف. مقدمه‏ای بر روان‏‏شناسی یونگ. ترجمه مسعود میربها. تهران: انتشارات اشرفی، چاپ سوم، 1356.

17ـ کزازی، میرجلال‏الدین. رؤیا، حماسه، اسطوره. تهران: نشر مرکز، چاپ سوم، 1385.

18ـ معتمدی، غلامحسین. انسان و مرگ. تهران: نشر مرکز، 1372.

19ـ هال، کالوین. اس و نوردبای، ورنون جی. مبانی روان‏‏شناسی تحلیلی یونگ. ترجمه محمدحسین مقبل. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی، چاپ اول، 1375.

20ـ یاوری، حورا. روانکاوی و ادبیات (دو متن، دو جهان، دو انسان). تهران: نشر تاریخ ایران، چاپ اول، 1374.

21ـ یونگ، کارل گوستاو. انسان و اسطوره‏هایش. ترجمه حسن اکبریان طبری. تهران: دایره، چاپ دوم، 1386.

22ـ یونگ، کارل گوستاو. انسان و سمبل‏هایش. ترجمه محمود سلطانیه. تهران: انتشارات جامی، چاپ اول، 1377.

23ـ یونگ، کارل گوستاو. روان‏‏شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمه محمدعلی امیری. تهران: علمی و فرهنگی، چاپ چهارم، 1380.