بررسی جنبه ‏های زیباشناسی تمثیل در حکایت‏های مصیبت‏نامه‌ عطار

محورهای موضوعی : ادبیات فارسی

اشرف روشندل‏ پور ¹ , شاهرخ حکمت ² , محمدرضا زمان‏ احمدی ³

1 - دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اراک، اراک، ایران. (نویسنده مسؤول)
2 - دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، اراک، ایران.
3 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اراک، اراک، ایران.

تاریخ دریافت : 1396/10/04 تاریخ پذیرش : 1396/10/04 تاریخ انتشار : 1396/01/01

کلید واژه: تمثیل, مثل, Attar, شعر عطار, Allegory, Exemplum, استعاره تمثیلیه, مصیبت‏نامه, Musibat-Nama, allegorical metaphor,

چکیده مقاله :

کاربرد تمثیل در زبان و ادب فارسی سابقه‌ای طولانی دارد و در تفهیم مفاهیم عقلی، ذهنی و انتزاعی به مخاطبان بسیار مؤثر و کارآمد است. بررسی ابعاد مختلف تمثیل گام مهمی در شناسایی آثار عطار به ویژه مثنوی مصیبت نامه است. مصیبت نامه، سفر روحانی سالک فکرت است و عطار در این منظومه به عنوان یک اثر تمثیلی، بر آن است تا با آموزه های عرفانی، طالبان حقیقت را با شگردهای خاص سلوک در سیر آفاقی و انفسی، به سر منزل مقصود برساند. در لابه‌لای داستان های این منظومه مواردی نغز از حکایات تمثیلی، مثل، تشبیه تمثیلی، استعاره تمثیلیه و اسلوب معادله به چشم می خورد. این مقاله در پی یافتن این نکته است که عطار در این اثر چگونه از تمثیل و انواع آن در طرح مفاهیم عرفانی و اخلاقی و تفهیم بهتر این مضامین برای مخاطبان خود، بهره گرفته است. پس از بررسی ها مشخص شد که از این میان حکایات تمثیلی از نوع پارابل بیش‌ترین کاربرد و اسلوب معادله کمترین کاربرد را دارد چون شاعر در پی آرایش کلام نیست بلکه هدف او بیان احوال و دریافت های عرفانِی است. مقاله حاضر به شیوه‌ کتابخانه ای و از طریق فیش برداری تهیه شده و به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از داده های مطالعاتی به برخی از ابهامات و سؤالات پاسخ داده است.

چکیده انگلیسی:

The use of allegory in Persian language and literature has a long history and it is highly useful in explaining intellectual, mental and abstract ideas to the audience. Examining various dimensions of allegory is a big step toward identifying the works of Attar, especially that of Musibat-Nama. This work is about the mystical journey of the seeker of the knowledge, with Attar, in this allegorical tale, attempting to take the seekers of the truth through this mystical journey to Allah with his mystical teachings and special techniques. Amid the tales, some good examples of allegorical tales, exemplum, allegorical simile, allegorical metaphor and oslub-e moadele (a type of allegory) can be seen. This article tries to find how Attar has drawn upon allegory and its different types to present mystical and ethical concepts and better explain these notions to the audience in this work. It was found that among allegorical tales, the parable and oslub-e moadele have the highest and lowest frequency respectively since the poet is not to decorate speech but aims to express mystical states and perceptions. The current article has been carried out using library research method and note taking and has answered to some ambiguities and questions through a descriptive-analytical method and the gathered data.

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ

قرآن کریم

اسلامی ندوشن، محمدعلی. از رودکی تا بهار. تهران: نغمه زندگی، 1338.

برومند سعید، جواد. زبان تصوف. تهران: پاژنگ، 1370.

پورنامداریان، تقی. رمز و داستان‏های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی، 1367.

تجلیل، جلیل. معانی و بیان. تهران: مرکز نشر جهاد دانشگاهی، 1365.

داد، سیما. فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید، 1385.

دایه (رازی)، نجم‏الدّین. مرصاد العباد. تصحیح دکتر محمد امین ریاحی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1365.

حسینی­کازرونی، سیداحمد. «تمثیل و ادبیات تمثیلی». فصل­نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی، (شماره 22): 21، 1394.

خزانلی، محمد. شرح بوستان. تهران: جاودان، 1370.

زرّین‏کوب، عبدالحسین. جستجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر، 1367.

شفیعی‏کدکنی، محمدرضا. شاعر آینه‏ها بررسی سبک هندی و شعر بیدل (هلوی). تهران: آگاه، 1366.

شمیسا، سیروس. معانی و بیان. 2 جلد، چاپ نهم، تهران: فردوس، 1381.

عطار، فریدالدین محمدبن­ابراهیم نیشابوری. مصیبت‏نامه. مقدمه و تصحیح وتعلیقات محمدرضا شفیعی‏کدکنی، چاپ ششم، تهران: انتشارات سخن، 1392.

علوی مقدم، محمد و رضا اشرف‏زاده. معانی و بیان. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‏ها (سمت)، 1379.

کزّازی، میر جلال‌الدین. زیباشناسی سخن پارسی بیان. چاپ نهم، تهران: نشر مرکز، 1389.

مصاحب، غلامحسین. دایره المعارف فارسی. جلد اول، تهران: امیر کبیر تهران: ابن‌سینا، 1381.

مولوی، جلال‌الدین محمد. گزیده غزلیات شمس. انتخاب و مقدمه و تعلیقات از محمد رضا شفیعی‏کدکنی، تهران: کتاب‏های جیبی، 1352.

میبدی، رشیدالدین ابوالفضل. کشف‑الاسرار وعده­الابرار. به کوشش علی اصغر حکمت، تهران: ابن سینا، 1344.

هاشمی، سیداحمد. جواهرالبلاغه. ترجمه حسن عرفان، الهام، 1377.

همایی، جلال‌الدین. فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: هما، 1370.

یوسفی، غلامحسین. تصحیح بوستان سعدی. تهران: خوارزمی، 1368.