جایگاه نقد تخیل در زیبایی‌شناسی شعر ابن‏خفاجه و هلالی جغتایی با تکیه بر نظریة گاستون باشلار

محورهای موضوعی : ادبیات فارسی

فرهاد نادری ¹ , محمدعلی مؤذنی ²

1 - دانشجوی دوره دکتری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، گروه زبان و ادبیات فارسی، کرج، ایران. (نویسنده مسؤول)
2 - استاد دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، گروه زبان و ادبیات فارسی، کرج، ایران.

تاریخ دریافت : 1396/01/16 تاریخ پذیرش : 1396/03/08 تاریخ انتشار : 1396/04/01

کلید واژه: شعر عربی, شعر فارسی, Badriddin Hilali, نقد تخیل, وصف شعری, شعر هلالی جغتایی, شعر ابن‏خفاجه, cash imagination, of Gaston Bachelard, poetic image, Ibn Khfajh,

چکیده مقاله :

نقد تخیل، مابین نقد موضوعی و نقد ساختاری قرار داشته و سعی دارد با تمرکز بر نیروی تخیل، از موضعی روانکاوانه به مطالعة نظام‌مند تصاویر شعری بپردازد و بر اساس تداوم حضور یک یا چند عنصر از عناصر اربعه در خیال‌پردازی‌های شاعرانه، میزان خلاقیت و اصالت تصویرسازی شاعران را مشخص کند. بدون شک، روش نقد تخیل، از راه پیوند شعر با مباحث روان شناسی و بخش ناخودآگاه ذهن، راه را برای تفسیر چندمعنایی شعر بیشتر باز می‌کند و شعر را از حصار بررسی‌های کلیشه‌ای رها می‌سازد. محور اصلی مقالة حاضر، نقد و بررسی اشعار وصفی ابن خفاجه شاعر اندلس و هلالی جغتایی شاعر قرن دهم است که بر پایة الهام از دو عنصر آب و آتش سروده شده‌اند و به این سؤالات پاسخ می دهد که ابن خفاجه و هلالی در خلق تصاویر شعری خود، تا چه میزان بر اساس دو عنصر آب و آتش خیال‌پردازی کرده‌اند؟ و نیز تخیل خلاق در خوانش مشترک شعر این دو شاعر، تا چه میزان فعال عمل نموده است؟ در پایان مشخص شد که شعر هلالی با توجه به سبک غزلی آن، متأثر از آتش است و بیشتر سوز و گدازهای درونی و نیز ناامیدی و ترس از تنهایی خود را در قالب تصاویری از آتش خلق کرده است؛ در حالی که شعر ابن خفاجه، با تو جه به علاقة وی به طبیعت سرسبز آندلس، برگرفته از حرکت و پویایی عنصر آب است و به نوعی نیروی زایش آب را مورد توجه قرار داده است.

چکیده انگلیسی:

Fiction Reviews is Between thematic and structural criticism Trying to focus on imagination, the local psychoanalytic systematic study of poetic images pay based on the continued presence of one or more elements of the four elements in poetic fantasies, creativity and originality, imagination poets specify. Without a doubt, criticism imagination, through discussions between poetry and psychology and the subconscious mind, a way to interpret the lyrics more open and poetry of the fence stereotypical Reviews releases. The main objective of this paper is to review those poems Andalusian Ibn Khfajh Badriddin Hilali is written based on the inspiration of two elements, fire and water, Trying to identify the creativity of the poet in poetic images and answer the questions that Ibn Khfajh and arches in the creation of his poetic images, the extent of these two elements inspired? Subscribe to poetry readings and creative imagination in these two poets, to what extent has active?

منابع و مأخذ:

منابع و مآخذ

1ـ ابن‏خفاجه، ابواسحاق إبراهیم. دیوان ابن‏خفاجه.، حقّقه: عبدالله سنده، ط1، بیروت: دار المعرفه، 2006م.

2ـ إبن خلکان، شمس‏الدین. وفیات الأعیان. تحقیق: محمد محیی‏الدین، ج2، قاهره: مکتبه النهضه العربیه، 1948م.

3ـ اسکندری، تیمور. توصیف طبیعت در دیوان ابن‏خفاجه. استاد راهنما: محمود ابراهیمی، دانشگاه کردستان، 1385.

4ـ ایران‏منش و دیگران، «معرفی بدرالدین هلالی جتایی استرآبادی و غزل او بر اساس نسخة خطی غزلیات وی»، فصلنامة تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال هشتم، ش2، 100 ـ 83، 1394.

5ـ بابایی دم طسوج، علی. زیبایی‌شناسی وصف در دیوان ابن‏خفاجه. استاد راهنما: محمود آبدانان مهدی‌زاده، دانشکده الهیات و معارف دانشگاه اهواز، 1387.

6ـ باشلار، غاستون. النار فی التحلیل النفسی. ترجمة: نهاد خیاطه، بیروت: دارالأندلس، الطبعة الأولی، 1984.

7ـ باشلار، گاستون، «پدیدارشناسی شعر»، ترجمه: علی مرتضویان. ارغنون، 1377، ش14، 146ـ129، 1377.

8ـ ـــــــــــــ. لهب شمعه، المترجم: می‏عبدالکریم محمود. اردن: أزمنة للنشر والتوزیع، الطبعة الأولی، 2005.

9ـ ـــــــــــــ. الماء والأحلام دراسه عن الخیال والماده. ترجمة: علی نجیب ابراهیم. تقدیم: أدونیس، بیروت: المنظمة العربیه للترجمه، الطبعه الأولی، 2007.

10ـ بهرامی، منصور. بدیع در دیوان هلالی جغتایی. استاد راهنما: تورج عقدایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، 1392.

11ـ پورشهرام، سوسن، «پژوهشی بر عنصر آب در روش نقد ادبی گاستون باشلار (با نگرشی بر شعر کسایی مروزی)»، ادبیات تطبیقی، سال سوم، ش10، صص: 116 ـ 101، 1388.

12ـ ـــــــــــــ. ، «تخیل کهن‌الگوی آتش در داستان سیاوش از منظر گاستون باشلار»، فصلنامة تخصصی مطالعات داستانی، سال اول، ش4، 46 ـ 35، 1392.

13ـ تحویلداری، نگین، «عناصر طبیعت و عالم تخیل در شعر سپهری. مقالات اولین هم‌اندیشی هنر و عناصر طبیعت (آب، باد، خاک، آتش)»، به کوشش اسماعیل آریانی، چاپ اول، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر، 1384.

14ـ ـــــــــــــ. ، «نقد دنیای خیال و نقد مضمونی از گاستون باشلار تا ژان‌پیر ریتشارد»، پژوهشنامة فرهنگستان هنر، ش 8، 69 ـ 54، 1378.

15ـ الزیات، احمدحسن. تاریخ الأدب العربی (للمدارس الثانویه و العلیا). بیروت: دارالمعرفه، 1416ه‍ ق.

16ـ شامیان­ساروکلائی، اکبر و حمیرا علیزاده، «طبیعت و تخیل خلاق در شعر سپهری و سینمای کیارستمی»، پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دورة2، ش2، صص: 104ـ79، 1393.

17ـ شوالیه، ژان و آلن گربران. فرهنگ نمادها. ج2، ترجمه: سودابه فضایلی، تهران: جیحون، 1379.

18ـ ضیف، شوقی. الفن و مذاهبه فی الشعر العربی. قاهره: دارالمعارف، 1119م.

19ـ طاهری­نیا، علی­باقر، «بررسی تصویر طبیعت در شعر منوچهری دامغانی و ابن‏خفاجه اندلسی»، مجلة الجمعیه العلمیه الإیرانیه للغه العربیه و آدابها، العدد 2، صص: 157 ـ 143، 1384.

20ـ طباطبایی­عقدا، آمنه. نقد و تحلیل غزل‏های هلالی جغتایی. استاد راهنما: علی اصغر پهلوان حسینی، دانشگاه یزد، 1391.

21ـ ظفری، پژمان. نقد و بررسی وصف طبیعت در دیوان ابن‏خفاجه اندلسی. استاد راهنما: وحید سبزیان پور، دانشگاه رازی، 1387.

22ـ غنیمی­هلال، محمد. ادبیات تطبیقی. ترجمة سید مرتضی آیت‏الله شیرازی، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1373.

23ـ قائمی­اصل، حسین. وصف طبیعت در شعر إبن رومی و ابن‏خفاجه اندلسی. استاد راهنما: نصر الله شاملی، دانشگاه اصفهان، 1386.

24ـ کشکولی، داریوش. بررسی صور خیال در اشعار هلالی جغتایی. استاد راهنما: مهدی کدخدای طراحی، دانشگاه چمران، 1387.

25ـ نامورمطلق، بهمن. باشلار، بنیانگذار نقد تخیلی. پژوهشنامة فرهنگستان هنر، ش3، صص: 75 ـ 72، 1386.

26ـ ولک، رنه و آستین وارن. نظریة ادبیات. ترجمه ضیا موحد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1373.

27ـ هلالی­جغتایی، بدرالدین.  دیوان اشعار. تصحیح و مقدمة سعید نفیسی، تهران، 1375.