واکاوی مفهوم هویت مطلق معماری از منظر هستی شناسی و معرفت شناسی

محورهای موضوعی : حکمت و معماری

سجاد دامیار ¹ , مسعود ناری قمی ²

1 - استادیار گروه معماری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2 - استادیار، دانشگاه فنی و حرفه‌ای، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/10/04 تاریخ پذیرش : 1403/02/06 تاریخ انتشار : 1402/12/09

کلید واژه: تعریف ذاتگرایانه, شناخت شناسی, معماری, هستی شناسی, هویت ,

چکیده مقاله :

این مقاله با هدف واکاوی مفهوم هویت معماری به عنوان یک پدیدار ذهنی، برای مخاطب و معمار، تدوین شده است. این پرسش که تداعیات مفهوم هویت معماری چیست و براساس این تداعیات چه نوع تعریفی از آن برای مقاصد معماری لازم است، در سه بخش، پیگیری شده است. در بخش نخست، مفهوم هویت در سه حوزة فرامعماری (فلسفه، روانشناسی و جامعه شناسی) که استفادة زیادی از این مفهوم می کنند، بررسی شده و با توجه به عدم تطابق کلّی تعاریف در این حوزه ها با مقاصد معماری در بخش دوم جهت دستیابی به تعریفی متناسب با آن، یک دسته بندی منسجم از تعاریف صورت گرفت که منتج به تحلیلی منطقی برای حصول هدف اصلی پژوهش گردید؛ در بخش سوم ویژگی های هستی شناسانه و معرفت شناسانة هویت مطلق معماری از منظر ذاتگرایانه در یک بررسی تحلیلی و به روش استدلال منطقی، ارائه گردید. نتایج پژوهش، حاکی از «اکتشافی» بودن هویتمندی معماری در پارادایم ذات گراست و نشان می دهد که ابداعی و اختراعی بودن، از هویتمندی معماری می کاهد؛ همچنین به دلیل عدم پوشش تمام وجوهِ هویت مکان، توسط معماری با توجه به ماهیت کارکردی آن و «تقلیل» تعمدی در مفهوم هویت معماری به «وحدت انتظار ذهنی و ادراک کالبدی»، باعث کارایی بیشتر در مطالعات و طراحی معماری می شود.

چکیده انگلیسی:

This article aims to analyze the concept of architectural identity as a mental phenomenon, targeting both audiences and architects. It addresses the implications of architectural identity and explores the type of definition necessary for architectural purposes in three main sections. The first section examines the concept of identity across three meta-architectural fields: philosophy, psychology, and sociology, which extensively utilize this concept. The study reveals a general discrepancy in definitions within these fields when applied to architectural contexts. In the second section, to arrive at a suitable definition for architectural purposes, a systematic classification of definitions is conducted, followed by a logical analysis aimed at achieving the primary research goal. The third part of the article presents the ontological and epistemological characteristics of absolute architectural identity from an essentialist perspective, employing analytical methods and logical reasoning. The findings suggest that architectural identity is inherently "exploratory" within the essentialist paradigm, with innovation and inventiveness potentially diminishing architectural identity. Furthermore, the deliberate "reduction" of architectural identity to the "unity of mental expectation and physical perception," despite not encompassing all aspects of place identity, enhances efficiency in architectural studies and design

منابع و مأخذ:

ابن سینا، شیخ¬الرئیس، (1383)، پنج رساله، با مقدمه و حواشى و تصحیح از دكتر احسان یارشاطر، ناشر: دانشگاه بوعلى سینا، چاپ دوم، همدان.
الشهرزورى، شمس¬الدین (1372)، شرح حکمه¬الشراق (الشهرزوری)، مقدمه و تحقیق: حسین ضیایی تربتی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى،چاپ اول، تهران.
الکساندر، کریستوفر ،(1381)، معماری و راز جاودانگی، ترجمه: مهرداد قیومی بیدهندی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
تقوایی، سید حسین، (1391)، «از سبک تا هوّیت در معماری»، در نشریه علمی-پژوهشی هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، دوره¬ی 17، شماره 2، صص 65-73.
توانا، محمدعلی و هاشمی اصل، سید عبدا... .(1394)، «گفتمان پست مدرنیسم؛ تأویل ناپایداری هویتی و انگاره¬های معنایی»، در نشریه پژوهش¬های سیاسی (5) 13، صص 158-150.
جنکینز، ریچارد (1381)، هویت اجتماعی، ترجمه: تورج یاراحمدی، نشر شیرازه، تهران.
جوادی یگانه، محمدرضا و عزیزی، جلیل، (1387)، «هویت فرهنگی و اجتماعی در بین جوانان شهر شیراز با توجه به عامل رسانه»، در نشریه علمی-پژوهشی تحقیقات فرهنگی، شماره 3، صص 183-214.
دامیار، سجّاد، (1393)، «رابطه وجوه ادراکی انسان با عوامل هویت¬بخش در معماری»، در مسکن و محیط روستا، تابستان 1393, دوره 33 , شماره 146، صص 91-106.
دورکیم، امیل، (1373)، قواعد و روش جامعه¬شناسی، ترجمه: علیمحمدکاردان، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
رحیمیان، سعید. (1376). «خدا، خلقت و طبیعت در فلسفه اگوستین»، در نشریه کیهان اندیشه 75.
سجادى اصفهانی، سید جعفر، (1357)، فرهنگ معارف اسلامى، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم، تهران.
شریف¬زاده، رحمان. (1393)، «برساخت گرایی جمعی برنو لاتور؛ از متافیزیك سوژه ابژه به متافیزیك مذاكره»، در نشریه غرب¬شناسی بنیادی (5) 3، 84-55.
شولتز، کریستیان نوربرگ، (1382)، گزینه¬ای از معماری: معنا و مکان، ترجمه: ویدا نوروز برازجانی، انتشارات جان جهان، چاپ اول، تهران.
صلیبا، جمیل، (1366)، فرهنگ نامه فلسفى، ترجمه: منوچهر صانعی دره¬بیدی، انتشارات حكمت، چاپ اول، تهران.
عابدینی¬فر، مرتضی، (1389)، مقدمه¬ای بر زیبایی¬شناسی ویتگنشتاین، انتشارات ققنوس، تهران.
عبادیان، محمود، (1387)، «آزادی، خودآگاهی و هویت؛ نظریه آزادی و هویت در اخلاق (پرسش انگیز) کانت»، در نشریه حقوق بشر، شماره 6، صص 85-100.
فلاحت، محمدصادق و نوحی، سمیرا، (1391)، «ماهیت نشانه¬ها و نقش آن در ارتقای حس مکان فضای معماری»، در نشریه هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، دوره¬ی 17، شماره 1، صص 17-25.
قطبی، علی اکبر، (1387)، «معماری امروز ایران و مسأله هویت»، در نشریه آینه خیال، فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، شماره 10، صص 78-83.
کاستلز، مانوئل، (1380)، جامعه شبکه¬ای و عصر اطلاعات، ترجمه: حسن چاوشیان، انتشارات طرح نو، تهران.
کریمی، جلیل؛ محمدپور، احمد و قادری صلاح¬الدین، (1391)، «جامعه¬شناسی و مشکل هویت ایران (فراتحلیلی از مطالعات نظری و پژوهشی هویت)»، در فصلنامه مطالعات ملی، شماره 49، سال سیزدهم، شماره 1، صص29-57.
کورئا، چارلز، (1387)، «هویت در معماری: در جستجوی هویت»، ترجمه: ابوالفضل‌توکلی‌شاندیز، در نشریه آینه خیال، فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، شماره 9، صص 82-83.
کورنگ بهشتی، رضا. (1399). نسبت زیبایی با خیر و حقیقت در رساله اسماء الهی دیونوسیوس آریوپاگی (مجعول): تکوین زیبایی شناسی الهیاتی. متافیزیک (12) 30، صص 99-87.
گل¬محمدی، سعیده و مصطفوی، شمس¬الملوک. (1397). تبیین نحوه دگردیسی تجربه عام زیسته و طبیعی به تجربه زیباشناختی در اندیشه دیویی. شناخت 78، صص 274-247.
گلرخ، شمین، (1392)، «مکان و هویت شخصی: نقش محیط کالبدی در شکل‌گیری «حس خود»، در نشریه شهر و معمار بومی، دانشگاه یزد، دوره 3، صص97-108.
گیدنز، آنتونی، (1378)، تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه: ناصر موفقیان، نشر نی، تهران.
لنگ، جان. (1381). آفرینش نظریه معماری. ترجمه علیرضا‌عینی¬فر. دانشگاه تهران. تهران.
معین، محمد، (1383)، «مقدمه و حواشی» در الهیات دانشنامه علائی، ابن سینا، دانشگاه بوعلی سینا، همدان.
ناری قمی، مسعود، (1394)، پارادایم¬های مسأله در معماری: رویکردی به طرح مسأله فرهنگ¬گرا و کاربرمحور در معماری، علم معمار، تهران.
نقره¬کار، عبدالحمید. (1387)، درآمدی بر هویّت اسلامی در معماری، همکاران: مهدی حمزه‌نژاد و علی¬محمد رنجبر کرمانی، ویراستاران: علی‌محمد‌رنجبرکرمانی و نعیم اورازانی، شرکت طرح و نشر پیام سیما وزارت مسکن و شهرسازی، دفتر معماری و طراحی شهری، تهران.
نیازی، محسن؛ شفائی مقدم، الهام و خدمتکار، داوود، (1392)، «زبان و هویت؛ تبیین رابطه زبان خارجی و هویت فردی، اجتماعی، فرهنگی و ملی»، در نشریه علوم اجتماعی، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره 30، صص 203-233.
هایس باوم، اریک. جی، (1383)، ملت و ملی¬گرایی، ترجمه: علی باش، هامون، تهران.
Bricker, Philip, (2006), “Identity”, in Encyclopedia of Philosophy, Edited by Donald M. Borchert, 2006 Thomson Gale, vol. 4, pp. 567-572.
Islami, S. Golamreza. (1998), Endogenous Development: A model for the Process of Man-Environment Transaction, Thesis Submitted for the Degree of Doctor of Philosophy, Faculty of Environmental studies, Edinburgh College of Art, Department of Architecture, Heriot-Watt University.
Oxford University, (2004), The Concise Oxford Dictionary, Editor: Judy Pearsall, Oxford University Press, New York.
The American Heritage Dictionary, (1997), The American Heritage Dictionary, 3rd ed., Houghton Mifflin, Boston.
Noonan, Harold and Ben Curtis, "Identity", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2022 Edition), Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.), URL =
Klandermans, B. (2004). Collective action. Encyclopedia of Applied Psychology, 1, 403.
Coupland, C. (2007). identity: the management of meaning. Blackwell Encyclopedia of Sociology. George Ritzer (ed). UK: Weily, 2210-2213.