تلفیق عناصر بصری و محیط زیستی با استفاده از روش های فازی و چند معیاری در ارزیابی کیفیت زیباشناختی حوزه آبخیز قره سو، استان گلستان

محورهای موضوعی : توسعه سیستم های مکانی

فضل الله احمدی میرقائد ¹ (دانشجوی دکتری محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان)
مرجان محمدزاده ² (استادیار دانشکده شیلات و محیط‌زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان)
عبدالرسول سلمان ماهینی ³ (دانشیار دانشکده شیلات و محیط‌زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان)
سید حامد میرکریمی ⁴ (استادیار دانشکده شیلات و محیط‌زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان)

تاریخ دریافت : 1395/05/31 تاریخ پذیرش : 1395/07/27 تاریخ انتشار : 1395/09/01

کلید واژه: فازی سلسله مراتبی, کیفیت زیباشناختی, عناصر بصری, سیمای سرزمین, فازی تاپسیس,

چکیده مقاله :

ارزش‌های زیباشناختی به عنوان یکی از ویژگی‌های طبیعی مهم در نظر گرفته می‌شوند که از تعامل متغیرهای مختلف محیط‌زیستی و بصری ایجاد می‌گردند، و در ارتقاء کیفیت و شرایط زیستگاهی یک منطقه اثرات زیادی دارند. هدف از این مطالعه پهنه بندی ارزیابی کیفیت زیباشناختی حوزه آبخیز قره‌سو در جنوب غربی استان گلستان بر مبنای معیارهای بصری و محیط‌زیستی و با استفاده از مد‌ل‌های تصمیم‌گیری فازی و چند معیاری مکانی است. به‌این منظور، نخست معیارهای ارزیابی از جنبه‌های مختلف فیزیکی، زیستی، اقتصادی-اجتماعی و بصری سرزمین بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و نظرات کارشناسی انتخاب شدند. جهت ارزشگذاری آن‌ها روش تحلیل سلسله مراتبی فازی مورد استفاده قرار گرفت. پس از تعیین اهمیت معیارها، تجزیه و تحلیل اطلاعات بر مبنای روش نقطه ایده‌آل فازی انجام شد. نتایج وزن‌دهی معیارها نشان داد که معیارهای تیپ پوشش گیاهی، قابلیت دید آبشار، تراکم پوشش گیاهی، نزدیکی به رودخانه و میزان بکر بودن به ترتیب با ارزش 206/0، 155/0، 114/0، 114/0 و 076/0 نسبت به معیارهای دیگر در ارزیابی کیفیت زیباشناختی منطقه مطالعاتی در اولویت قرار دارند. کمترین ارزش‌ها به عناصر انسان‌ساخت از جمله سکونتگاه‌های شهری و روستایی، جاده و راه و خطوط انتقال نیرو اختصاص یافت. نتایج ارزیابی کیفیت زیباشناختی منطقه مطالعاتی نشان داد طیفی از طبقات کیفیت زیباشناختی در منطقه وجود دارد و بیشتر سیماهای جنگلی که در قسمت‌هایی از مرکز و نیمه جنوبی حوزه قرار دارند دارای بالاترین کیفیت زیباشناختی هستند. نتایج این تحقیق می‌تواند در راستای حفاظت، احیاء و بازسازی ارزش‌های زیباشناختی منطقه مطالعاتی بکار گرفته شود.

چکیده انگلیسی:

The aesthetic value of landscape is considered as one of the most important natural resources created by the interaction of different environmental and visual variables. These values are among the factors that have a large impact on land quality and habitat conditions. This study was implemented with the aim of combining visual and environmental elements of aesthetic quality assessment of Gharahsoo watershed in the southwestern Golestan Province of Iran based on Fuzzy and multi criteria decision making models. First, the evaluation criteria, including various aspects of physical, biological, socio - economic and visual features of the study area were selected based on a literature review and expert’s opinion. Fuzzy analytical hierarchy process (FAHP) method was used for weighting. In the next stage, data analysis was conducted based on a fuzzy technique for order preference by similar to ideal solution (FTOPSIS) method. The weighting results of evaluation criteria showed that the criteria vegetation type, waterfall viewshed, vegetation density, proximity to rivers and naturalness with values 0.206, 0.155, 0.114, 0.114 and 0.076 respectively, are priority to other criteria in the aesthetic quality assessment of the study area. Man-made elements, including urban and rural settlements, roads and power transmission lines have received the lowest priority. Also, the results proved that there are aesthetic quality classes in various types in the study area, including most of the forest landscape in the central and south of the study area, as well as the southeast and west parts.

منابع و مأخذ:

1. اصغرپور، م. 1393. تصمیم‌گیری چند معیاره. انتشارات دانشگاه تهران، 400 صفحه.

2. پرهیزکار، ا. و ع. غفاری گیلانده. 1385. سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری (تألیف: یاچک مالچفسکی). انتشارات سمت، تهران، 597 صفحه.

3. حبیبی، آ.، ص. ایزدیار و ا. سرافرازی. 1393. تصمیم‌گیری چندمعیاری فازی. انتشارات کتیبه گیل. 270 صفحه.

4. دانشپور، س. ع. و پ. پریور. 1392. ارتقای کیفیت عملکرد اکولوژیکی و زیبایی‌شناختی سیما روددره‌های شهری با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (رود دره کن، شهر تهران). پژوهش‌های محیط‌زیست، 4(8): 105-116.

5. سعیدی، س. و ع. سلمان ماهینی. 1393. مدل‌سازی ارزش‌های زیباشناختی سیمای سرزمین با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز زیارت، گرگان، گلستان). ویژه‌نامه پژوهش‌های محیط‌زیست، 1: 1-10.

6. سعیدی، س.، م. محمدزاده، ع. سلمان ماهینی و س.ح. میرکریمی. 1393. ارزیابی و مدل‌سازی ارزش منظره‌ای سیمای سرزمین به روش ترکیب خطی وزنی (مطالعه موردی: مسیرهای پیاده‌روی آبخیز زیارت استان گلستان). مجله محیط‌زیست طبیعی، 67(3): 301-311.

7. سعیدی، س.، م. محمدزاده، ع. سلمان ماهینی و س.ح. میرکریمی. 1392. بررسی شیوه‌های مختلف ارزیابی کیفیت زیبایی‌شناختی سیمای محیط. محیط‌زیست و توسعه،  4(8): 59-70.

8. گلچین، پ. و ه. ایرانی بهبهانی. 1392. ارزیابی محیط و سیما محوطه‌های باستانی با تاکید بر رویکرد زیبایی‌شناسی بصری (مطالعه موردی: منطقه بیشاپور - تنگ چوگان). فصلنامه محیط‌شناسی، 39(66): 11-24.

9. گلچین، پ.، ب. نارویی و ه. ایرانی بهبهانی. 1392. بررسی ترجیحات استفاده‌کنندگان بر پایه ارزیابی کیفیت بصری (مطالعه موردی: پارک جنگلی شهری ملت زاهدان). فصلنامه محیط‌شناسی، 39(68): 193-203.

10. گلچین، پ.، ب. ناروئی و م. مثنوی. 1391. ارزیابی کیفیت بصری فضاهای آموزشی بر اساس ترجیحات استفاده‌کنندگان (مطالعه موردی: دانشگاه سیستان و بلوچستان). فصلنامه محیط‌شناسی، 38(62): 135-150.

11. مثنوی، م.، ح. تاسا، م. کافی و م. دیناروندی. 1392. ارزیابی بصری منظر رود دره قشلاق به منظور توسعه گردشگری. فصلنامه محیط‌شناسی، 39(1): 133-144.

12 معروف، م.، ح. زارعی و ع. میکائیلی تبریزی. 1393. مؤلفه‌های تأثیر گذار بر کیفیت بهداشتی و روانی پارک‌های شهری ایران مبتنی بر تحلیل نظرات متخصصان. دو فصلنامه پژوهش‌های منظر شهر، 1(1): 25-32.

13. میرکریمی، س.ح.، س. سعیدی، م. محمدزاده و ع. سلمان ماهینی. 1393. کاربرد روش  PCAدر ارزیابی کیفیت بصری سیمای سرزمین (مطالعه موردی: حوزه زیارت استان گلستان). فصلنامه محیط‌شناسی، 40(2): 451-462.

14. Beza BB. 2010. The aesthetic value of a mountain landscape: A study of the Mt. Everest Trek. Landscape and Urban Planning, 97: 306–317.

15. Bulut Z, Yilmaz H. 2008. Determination of landscape beauties through visual quality assessment method: a case study for Kemaliye (Erzincan/Turkey). Environment Monitoring Assessment, 141: 121- 129.

16. Cengiz T. 2014. Visual quality method in assessing landscape characteristics: case study of Bozcaada Island. Journal of Coastal Research, 30(2): 319-327.

17. Chang DY. 1996. Applications of the extent analysis method on fuzzy AHP. European Journal of Operational Research, 95: 649-655.

18. Daniel TC, Vining J. 1983. Methodological issues in the assessment of landscape quality. New York: Plenum.

19. Daniel TC. 2001. Whither scenic beauty? Visual landscape quality assessment in the 21st century. Landscape and Urban Planning, 54(1–4): 267–287.

20. Junior FRL, Osiro L, Carpinetti LCR. 2014. A comparison between Fuzzy AHP and Fuzzy TOPSIS methods to supplier selection. Applied Soft Computing, 21: 194–209.

21. La Fuente D, De Val G, Atauri JA, De Lucio JV. 2006. Relationship between landscape visual attributes and spatial pattern indices: a test study in Mediterranean-climate landscapes. Landscape and Urban Planning, 77(4): 393–407.

22. Mosadeghi R, Warnkenb J, Tomlinson R, Mirfenderesk H. 2015. Comparison of Fuzzy-AHP and AHP in a spatial multi-criteria decision making model for urban land-use planning. Computers, Environment and Urban Systems, 49: 54–65.

23. Othman N, Mohamed N, Ariffin MH, Razak A. 2015. Landscape visual studies in urban setting and its relationship in motivational theory. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 170: 442 – 451.

24. Ozkan UY. 2014. Assessment of visual landscape quality using IKONOS imagery. Environ. Monit. Assess, 186: 4067–4080.

25. Pouta E, Grammatikopoulou I, Hurme T, Soini K, Uusitalo M. 2014. Assessing the quality of agricultural landscape change with multiple dimensions. Land, 3: 598-616.

26. Ren X, Kang J. 2015. Effects of the visual landscape factors of an ecological waterscape on acoustic comfort. Applied Acoustics, 96:171–179.

27. Sun CC. 2010. A performance evaluation model by integrating fuzzy AHP and fuzzy TOPSIS methods. Expert Systems with Applications, 37: 7745–7754.

28. Tveit MS. 2009. Indicators of visual scale as predictors of landscape preference; a comparison between groups. Journal of Environmental Management, 90(9): 2882–2888.

29. Wong K, Domroes M. 2005. The visual quality of urban park scenes of Kowloon Park, Hong Kong: likeability, affective appraisal, and cross-cultural perspectives. Environment and Planning B: Planning and Design, 32: 617 – 632.

30. Yao Y, Zhu X, Xu Y, Yang H, Wu X, Li Y, Zhang Y. 2012. Assessing the visual quality of green landscaping in rural residential areas: the case of Changzhou, China. Environ. Monit. Assess, 184: 951–967.

31. Zube EN, Sell JL, Taylor JG. 1982. Landscape perception: research, application and theory. Landscape Planning, 9: 1-33.