تلفیق عناصر بصری و محیط زیستی با استفاده از روش های فازی و چند معیاری در ارزیابی کیفیت زیباشناختی حوزه آبخیز قره سو، استان گلستان

الموضوعات :

فضل الله احمدی میرقائد ¹ ( دانشجوی دکتری محیط زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان )
مرجان محمدزاده ² ( استادیار دانشکده شیلات و محیط‌زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان )
عبدالرسول سلمان ماهینی ³ ( دانشیار دانشکده شیلات و محیط‌زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان )
سید حامد میرکریمی ⁴ ( استادیار دانشکده شیلات و محیط‌زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان )

تاريخ الإرسال : 18 الأحد , ذو القعدة, 1437 تاريخ التأكيد : 17 الثلاثاء , محرم, 1438 تاريخ الإصدار : 21 الإثنين , صفر, 1438

الکلمات المفتاحية: فازی سلسله مراتبی, کیفیت زیباشناختی, عناصر بصری, سیمای سرزمین, فازی تاپسیس,

ملخص المقالة :

ارزش‌های زیباشناختی به عنوان یکی از ویژگی‌های طبیعی مهم در نظر گرفته می‌شوند که از تعامل متغیرهای مختلف محیط‌زیستی و بصری ایجاد می‌گردند، و در ارتقاء کیفیت و شرایط زیستگاهی یک منطقه اثرات زیادی دارند. هدف از این مطالعه پهنه بندی ارزیابی کیفیت زیباشناختی حوزه آبخیز قره‌سو در جنوب غربی استان گلستان بر مبنای معیارهای بصری و محیط‌زیستی و با استفاده از مد‌ل‌های تصمیم‌گیری فازی و چند معیاری مکانی است. به‌این منظور، نخست معیارهای ارزیابی از جنبه‌های مختلف فیزیکی، زیستی، اقتصادی-اجتماعی و بصری سرزمین بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و نظرات کارشناسی انتخاب شدند. جهت ارزشگذاری آن‌ها روش تحلیل سلسله مراتبی فازی مورد استفاده قرار گرفت. پس از تعیین اهمیت معیارها، تجزیه و تحلیل اطلاعات بر مبنای روش نقطه ایده‌آل فازی انجام شد. نتایج وزن‌دهی معیارها نشان داد که معیارهای تیپ پوشش گیاهی، قابلیت دید آبشار، تراکم پوشش گیاهی، نزدیکی به رودخانه و میزان بکر بودن به ترتیب با ارزش 206/0، 155/0، 114/0، 114/0 و 076/0 نسبت به معیارهای دیگر در ارزیابی کیفیت زیباشناختی منطقه مطالعاتی در اولویت قرار دارند. کمترین ارزش‌ها به عناصر انسان‌ساخت از جمله سکونتگاه‌های شهری و روستایی، جاده و راه و خطوط انتقال نیرو اختصاص یافت. نتایج ارزیابی کیفیت زیباشناختی منطقه مطالعاتی نشان داد طیفی از طبقات کیفیت زیباشناختی در منطقه وجود دارد و بیشتر سیماهای جنگلی که در قسمت‌هایی از مرکز و نیمه جنوبی حوزه قرار دارند دارای بالاترین کیفیت زیباشناختی هستند. نتایج این تحقیق می‌تواند در راستای حفاظت، احیاء و بازسازی ارزش‌های زیباشناختی منطقه مطالعاتی بکار گرفته شود.

المصادر:

1. اصغرپور، م. 1393. تصمیم‌گیری چند معیاره. انتشارات دانشگاه تهران، 400 صفحه.

2. پرهیزکار، ا. و ع. غفاری گیلانده. 1385. سامانه اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چند معیاری (تألیف: یاچک مالچفسکی). انتشارات سمت، تهران، 597 صفحه.

3. حبیبی، آ.، ص. ایزدیار و ا. سرافرازی. 1393. تصمیم‌گیری چندمعیاری فازی. انتشارات کتیبه گیل. 270 صفحه.

4. دانشپور، س. ع. و پ. پریور. 1392. ارتقای کیفیت عملکرد اکولوژیکی و زیبایی‌شناختی سیما روددره‌های شهری با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (رود دره کن، شهر تهران). پژوهش‌های محیط‌زیست، 4(8): 105-116.

5. سعیدی، س. و ع. سلمان ماهینی. 1393. مدل‌سازی ارزش‌های زیباشناختی سیمای سرزمین با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز زیارت، گرگان، گلستان). ویژه‌نامه پژوهش‌های محیط‌زیست، 1: 1-10.

6. سعیدی، س.، م. محمدزاده، ع. سلمان ماهینی و س.ح. میرکریمی. 1393. ارزیابی و مدل‌سازی ارزش منظره‌ای سیمای سرزمین به روش ترکیب خطی وزنی (مطالعه موردی: مسیرهای پیاده‌روی آبخیز زیارت استان گلستان). مجله محیط‌زیست طبیعی، 67(3): 301-311.

7. سعیدی، س.، م. محمدزاده، ع. سلمان ماهینی و س.ح. میرکریمی. 1392. بررسی شیوه‌های مختلف ارزیابی کیفیت زیبایی‌شناختی سیمای محیط. محیط‌زیست و توسعه،  4(8): 59-70.

8. گلچین، پ. و ه. ایرانی بهبهانی. 1392. ارزیابی محیط و سیما محوطه‌های باستانی با تاکید بر رویکرد زیبایی‌شناسی بصری (مطالعه موردی: منطقه بیشاپور - تنگ چوگان). فصلنامه محیط‌شناسی، 39(66): 11-24.

9. گلچین، پ.، ب. نارویی و ه. ایرانی بهبهانی. 1392. بررسی ترجیحات استفاده‌کنندگان بر پایه ارزیابی کیفیت بصری (مطالعه موردی: پارک جنگلی شهری ملت زاهدان). فصلنامه محیط‌شناسی، 39(68): 193-203.

10. گلچین، پ.، ب. ناروئی و م. مثنوی. 1391. ارزیابی کیفیت بصری فضاهای آموزشی بر اساس ترجیحات استفاده‌کنندگان (مطالعه موردی: دانشگاه سیستان و بلوچستان). فصلنامه محیط‌شناسی، 38(62): 135-150.

11. مثنوی، م.، ح. تاسا، م. کافی و م. دیناروندی. 1392. ارزیابی بصری منظر رود دره قشلاق به منظور توسعه گردشگری. فصلنامه محیط‌شناسی، 39(1): 133-144.

12 معروف، م.، ح. زارعی و ع. میکائیلی تبریزی. 1393. مؤلفه‌های تأثیر گذار بر کیفیت بهداشتی و روانی پارک‌های شهری ایران مبتنی بر تحلیل نظرات متخصصان. دو فصلنامه پژوهش‌های منظر شهر، 1(1): 25-32.

13. میرکریمی، س.ح.، س. سعیدی، م. محمدزاده و ع. سلمان ماهینی. 1393. کاربرد روش  PCAدر ارزیابی کیفیت بصری سیمای سرزمین (مطالعه موردی: حوزه زیارت استان گلستان). فصلنامه محیط‌شناسی، 40(2): 451-462.

14. Beza BB. 2010. The aesthetic value of a mountain landscape: A study of the Mt. Everest Trek. Landscape and Urban Planning, 97: 306–317.

15. Bulut Z, Yilmaz H. 2008. Determination of landscape beauties through visual quality assessment method: a case study for Kemaliye (Erzincan/Turkey). Environment Monitoring Assessment, 141: 121- 129.

16. Cengiz T. 2014. Visual quality method in assessing landscape characteristics: case study of Bozcaada Island. Journal of Coastal Research, 30(2): 319-327.

17. Chang DY. 1996. Applications of the extent analysis method on fuzzy AHP. European Journal of Operational Research, 95: 649-655.

18. Daniel TC, Vining J. 1983. Methodological issues in the assessment of landscape quality. New York: Plenum.

19. Daniel TC. 2001. Whither scenic beauty? Visual landscape quality assessment in the 21st century. Landscape and Urban Planning, 54(1–4): 267–287.

20. Junior FRL, Osiro L, Carpinetti LCR. 2014. A comparison between Fuzzy AHP and Fuzzy TOPSIS methods to supplier selection. Applied Soft Computing, 21: 194–209.

21. La Fuente D, De Val G, Atauri JA, De Lucio JV. 2006. Relationship between landscape visual attributes and spatial pattern indices: a test study in Mediterranean-climate landscapes. Landscape and Urban Planning, 77(4): 393–407.

22. Mosadeghi R, Warnkenb J, Tomlinson R, Mirfenderesk H. 2015. Comparison of Fuzzy-AHP and AHP in a spatial multi-criteria decision making model for urban land-use planning. Computers, Environment and Urban Systems, 49: 54–65.

23. Othman N, Mohamed N, Ariffin MH, Razak A. 2015. Landscape visual studies in urban setting and its relationship in motivational theory. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 170: 442 – 451.

24. Ozkan UY. 2014. Assessment of visual landscape quality using IKONOS imagery. Environ. Monit. Assess, 186: 4067–4080.

25. Pouta E, Grammatikopoulou I, Hurme T, Soini K, Uusitalo M. 2014. Assessing the quality of agricultural landscape change with multiple dimensions. Land, 3: 598-616.

26. Ren X, Kang J. 2015. Effects of the visual landscape factors of an ecological waterscape on acoustic comfort. Applied Acoustics, 96:171–179.

27. Sun CC. 2010. A performance evaluation model by integrating fuzzy AHP and fuzzy TOPSIS methods. Expert Systems with Applications, 37: 7745–7754.

28. Tveit MS. 2009. Indicators of visual scale as predictors of landscape preference; a comparison between groups. Journal of Environmental Management, 90(9): 2882–2888.

29. Wong K, Domroes M. 2005. The visual quality of urban park scenes of Kowloon Park, Hong Kong: likeability, affective appraisal, and cross-cultural perspectives. Environment and Planning B: Planning and Design, 32: 617 – 632.

30. Yao Y, Zhu X, Xu Y, Yang H, Wu X, Li Y, Zhang Y. 2012. Assessing the visual quality of green landscaping in rural residential areas: the case of Changzhou, China. Environ. Monit. Assess, 184: 951–967.

31. Zube EN, Sell JL, Taylor JG. 1982. Landscape perception: research, application and theory. Landscape Planning, 9: 1-33.