تبیین و اولویت‌بندی راهکارهای تحقق مفهوم خلوت در مجتمع‌های مسکونی میان‌مرتبه (نمونه مورد مطالعه: شهر اصفهان)

محورهای موضوعی : معماری

سبحان روحی صفت ¹ , منصوره کیان ارثی ²

1 - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشکده هنر، معماری و شهرسازی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.
2 - استادیار گروه معماری، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

تاریخ دریافت : 1402/11/13 تاریخ پذیرش : 1403/05/20 تاریخ انتشار : 1403/09/10

کلید واژه: حریم‌خصوصی, خلوت, مسکن, مجتمع‌های ‌‌مسکونی.,

چکیده مقاله :

طراحی مسکن و مجتمع‌های مسکونی به بررسی نیازها و حل مسائل برای ایجاد محیطی کارآمد و متناسب با نیاز کاربران می‌پردازد. با تغییر الگوی ساخت مسکن در شهرها، بسیاری از ساکنان ناچار به زندگی در مجتمع‌های مسکونی هستند. هدف پژوهش حاضر، شناخت ابعاد و مؤلفه‌های مؤثر بر خلوت و تعاملات اجتماعی ساکنین مجتمع‌های مسکونی و ارائه اولویت‌بندی راهکارهای طراحی مرتبط است. این پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی و از نظر فرایند انجام پژوهش، ترکیبی است. در گام اول به بررسی و تحلیل مفاهیم مرتبط با خلوت، سکونت و مجتمع‌های مسکونی پرداخته شد و نمونه‌های مرتبط مطالعه شد. سپس، با استفاده از چک‌لیست مشاهده و تکمیل پرسش‌نامه، ابعاد مفهوم خلوت از دید ساکنین ارزیابی شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها به وسیله نرم‌افزارهای مربوطه انجام شد. نتایج نشان می­دهد ابعاد هشت‌گانه مفهوم خلوت از منظر ساکنین به ترتیب شامل ابعاد کالبدی، فضای شخصی، حریم‌خصوصی، عرصه فردی، قلمروپایی، فرهنگی، اجتماعی و زیست‌محیطی می‌باشد.

 

چکیده انگلیسی:

The pattern of housing construction in cities has changed and a significant number of city residents are required to live in residential complexes. The purpose of this research was to identify the components and variables affecting the privacy and social interaction of the residents and provide design solutions. This is applied in terms of its purpose, descriptive-analytical in nature, and hybrid in terms of the process. First, the dimensions and components of the concept of solitude and the factors affecting the design of mid-rise residential complexes were extracted, then the studied samples were examined on a selective scale - according to the observation checklist - and by completing the questionnaire, the dimensions of the concept of solitude were evaluated from the perspective of the residents. Personal, socio-cultural, territoriality and privacy are among the most important components affecting the design of physical, socio-cultural, environmental, privacy and personal space dimensions. Basic design solutions are prioritized and presented.

منابع و مأخذ:

. احمدی، کاوه؛ محبوبی، قربان؛ و عزت‌پناه، بختیار. (1401). تأثیر عناصر کالبدی معماری بومی مسکن بر پایداری مسکن شهری مطالعه موردی: شهرسنندج. فصلنامه جغرافیا، 20(73)، 19-36.
2. ارژمند، محمود؛ و خانی، سمیه. (1391). نقش خلوت در معماری خانه ایرانی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 2(7)، 3-27.
3. آلتمن، ایروین. (1395). محیط و رفتار اجتماعی، خلوت، فضاي شخصی، قلمرو و ازدحام. (علی نمازیان، مترجم). تهران: دانشگاه شهید بهشتی. (نشر اثر اصلی 1975).
4. انجمنی، زینب؛ کشاورز، مرضیه؛ و مهوش، پریسا. (1393). بررسی مفهوم خلوت و چگونگی تحقق آن در شکل‌گیری خانه‌های سنتی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی معماری مسکونی. اسفند 6، (ص 1-7). همدان: ملایر.
5. بیگدلی، حامد؛ باقری، محمد؛ و اسدی، فرخ. (1397). بررسي نقش خلوت در معماري خانه‌هاي‌سنتي. معماری‌شناسی، 1(4)، 1-10.
6. جباران، فاطمه؛ طلیسچی، غلامرضا؛ دیماری، نیما؛ و دری، علی. (1397). سازوکارهای تنظیم خلوت در خانه‌های برونگرای گیلان نمونه‌موردی: خانه‌های روستایی. پژوهش‌های معماری اسلامی، 6(21)، 103-121.
7. چرمايف، سرج؛ و الكساندر، کريستوفر. (1393). عرصه‌های زندگی خصوصی و زندگی جمعی. (منوچهر مزینی، مترجم). تهران: دانشگاه تهران. (نشر اثر اصلی 1963).
8. حبیب‌زاده عمران، محمد؛ عینی‌فر، علیرضا؛ و شاه چراغی، آزاده. (1401). تأثیر "گونه‌های سازمان فضایی" واحدهای مسکونی آپارتمانی بر "خلوت و تعامل اجتماعی" (مطالعه موردی: آپارتمان‌های مسکونی متداول شهر آمل). فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، 7(1)، 113-129.
9. حیدری، علی‌اکبر؛ و عبدی‌پور، زهرا. (1394). ارزیابی نقش خلوت در ارتقای دلبستگی به مکان در خوابگاه‌های دانشجویی. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 20(4)، 73-86.
10. خامنه‌زاده، حنانه. (1396). مفهوم خلوت و چگونگی تحقق آن در زیست-جهان خانه ایرانی مطالعه تطبیقی آن در خانه ایرانی ماقبل مدرن و خانه مدرن ایرانی. باغ نظر، 14(49)، 40-31.
11. خامه، معصومه. (1389). مفهوم روانشناسانه خلوت در خانه‌های سنتی ايران. مجموعه مقالات همایش منطقه ای خانه ایرانی. آذر 8-19، (ص1-9). گلستان: گنبد کاووس.
12. رضایی، آزاده؛ پورزرگر، محمدرضا؛ و شالی امینی، وحید. (1402). کاربست نظریه قابلیت های محیط جهت خلوت گزینی ساکنین در مسکن معاصر؛ مطالعه موردی: آپارتمان‌های مسکونی کوتاه مرتبه در شهر تهران. مسکن و محیط روستا، (182)، 49-62 .
13.رئیسی، ایمان؛ و حسینی، الهه سادات. (1394). بررسی رابطه خلوت و تعامل در چند مجتمع‌مسکونی قزوین. هویت‌شهر، 9(21)، 29-40.
14. زندیه، مهدیه؛ حصاری، پدرام؛ و محتشم، آرزو. (1399). بررسی تطبیقی نظام راهبردی طراحی مسکن انعطاف‌پذیر در غرب و ایران. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 13(30 )، 83-95.
15. شیدانه ‌مرید، میزراعلی،؛ شریفی، مهدی؛ و معینی، سید محمد. (1402). تعیین عوامل مؤثر برای ارزیابی میزان ظهور ارزش‌های انسانی قرآنی در معماری مسکن بر اساس نظر صاحبنظران (نمونه موردی: بررسی تطبیقی مسکن آپارتمانی تهران با مسکن در انتهای دوران سنتی تهران). پژوهش‌های معماری اسلامی، 11، 64-82.
16. طالبی، زینب؛ میرصفا، معصومه؛ و کیان‌ارثی، منصوره. (1402). راهنمای طراحی مجتمع مسکونی دوستدار کودک. (ویرایش 1). تهران: مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
17. عزیزی، محمدمهدی؛ و ملک‌محمدنژاد، صارم. (1386). بررسی تطبیقی دو الگوی مجتمع‌های‌مسکونی مطالعه‌موردی: مجتمع‌های‌ مسکونی نور (سئول) و اسکان تهران. هنرهای زیبا، (32)، 27-38.
18. عسکری رابری، اباصلت؛ عباس‌زاده، شهاب، و آبرون، علی‌اصغر. (1394). بررسی عناصر فضایی-کالبدی تاثیرگذار بر مسکن روستایی (مطالعه‌موردی: روستاهای دیزباد بالا، فریزی و آیدلیک). پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 4(4)، 177-193.
19. علایی رحمانی، فاطمه؛ غلامی نژاد، فهیمه؛ و کرباسی، سعیده. (1397). بررسی سازوکارهای تأمین حریم‌خصوصی در مسکن شهر ایرانی با تاکید بر نمودهای معماری سنتی-اسلامی. معرفت، 27(2)، 91-102.
20. عینی‌فر، علیرضا. (1379). عوامل انسانی-محیطی مؤثر در طراحی مجموعه‌های‌ مسکونی. هنرهای زیبا، (8)، 109-118.
21. عینی‌فر، علیرضا. (1386). نقش غالب الگوهای عام در طراحی محله‌های‌مسکونی. هنرهای زیبا، (32) ، 39-50.
22. عینی‌فر، علیرضا؛ آقالطیفی، آزاده. (1390). مفهوم قلمرو در مجموعه‌های‌مسکونی مطالعه مقایسه‌ای دو مجموعه‌مسکونی در سطح و در ارتفاع در تهران. هنرهای زیبا، (47)، 18-28.
23. لنگ، جان. (1395). آفرینش نظریه معماري: نقش علوم رفتاري در طراحی محیط. (علیرضا عینی‌فر، مترجم). چاپ هشتم، تهران: دانشگاه تهران. (نشر اثر اصلی 1987).
24. مهاجر، الهه؛ عظمتی، حمیدرضا؛ و موحد، خسرو. (1400). ابعاد تأثیرگذار بر خودشکوفایی در مجتمع‌های مسکونی از نگاه متخصصان. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، 6(2)، 191-210.
25. مجتبوی، سیده مریم؛ و اسدی، کیمیا. (1400). مقایسه تطبیقی خلوت فردی تا جمعی در مسکن سنتی و معاصر «نمونه‌موردی: خانه داروغه و خانه پدر و دختر مشهد». فردوس هنر، (5)، 106-123.
26. هال، ادوارد تی. (1393). بعد پنهان. (منوچهر طبیبیان، مترجم). تهران: دانشگاه تهران. (نشر اثر اصلی 1966).
28. Al-Homoud, M. (2009). Privacy control as a function of personal space in single-family homes in Jordan. Journal of Design and Built Environment, 5(1), 31-48.
29. AlKhateeb, M. (2015). An investigation into the concept of privacy in contemporary saudi houses from a female perspective: A design tool (Doctoral dissertation). Bournemouth: Bournemouth University
30. Bekleyen, A., & Dalkiliç, N. (2011). The influence of climate and privacy on indigenous courtyard houses in Diyarbakır Turkey. Scientific Research and Essays, 6(4), 908-922.
31. Borhanifar, S., Mazhari, M. E., Taghvaei, V., Vasiq, B., & Ashrafzadeh, R. (2021). Investigating the Components affecting Sociability in Residential Complexes using privacy-preserving approach (Case Study: sheshsad Dastgah Residential Complex in Mashhad). Motaleate Shahri, 10 (38), 91-106.
32. Gifford, R. (1997). Environmental psychology; principles and practice. Canada: University of Victoria.
33. Hallak, M. E. (2003). Privacy in homes of Shaamy Muslim immigrants: A study of privacy patterns in single-family detached homes and townhouses of middle-class immigrants in Montreal. Montreal: School of Architecture McGill University.
34. Hamdy Mahmoud, H. T. (2017). Interior Architectural Elements that Affect Human Psychology and Behavior. The International Conference: Cities’ Identity Through Architecture and Arts (CITAA).
35. Javanshir, S. (2016). Protection of Privacy in Designing of Residential Complexes Architecture and Its Effect on Constructive Relations among the Residents. In Modern Applied Science, 10(1), 103-113.
36. Kazemzadeh, M., & Shakouri, R. (2017). Enhancing Social Interaction in Residential Complexes Case Study: Esfahan. Space Ontology International Journal, 6(2), 1-8. https://www. esearchgate.net/publication/340661868_Enhancing_Social_Interaction_in_Residential_Complexes_Case_Study_Esfahan
37. Lawson, B. (2001), The Language of Space. London: Butterworth-Heinemann
38. Memarian, Gh. H., Hashemi Toghr oljerdi, S. M., & Ranjnbar-Kermani, A. M. (2011). Privacy of house in islamic culture: A comparative study of pattern of privacy in houses in Kerman. International Journal of Architectural Engineering & Urban Planning, 21(2), 69-77.
39. Moztarzadeh, H., & Sajjadi, K. (2020). Explaining the effective features of open and semi-open spaces in availability and increase of social interactions in residential complexes. International Journal of Architecture and Urban Development, 9(4), 67-76.
40. Namazian, A., & Mehdipour, A. (2013). Psychological demands of the built environment, privacy, personal space and territory in architecture. International Journal of Psychology and Behavioral Sciences, 3(4), 109-113.
41. Ramezani, S., & Hamidi, Sh. (2010). Privacy and Social Interaction in Traditional Towns to Contemporary Urban Design in Iran. American J. of Engineering and Applied Sciences, 3(3), 501-508.
42. Rouleau, J., & Gosselin., L. (2021). Impacts of the COVID-19 lockdown on energy consumption in a Canadian social housing building. Applied Energy.
43. Shabani, M.M., Tahir, M.M., Arjmandi, H., Che-Ani, A.I, Abdullah, N.A.G., & Usman, I.M.S. (2010). Achieving Privacy in the Iranian Contemporary Compact Apartment Through Flexible Design. Selected topics in power systems and remote sensing, 285-296.
44. Sobh, R., Belk, R. (2011). Domains of privacy and hospitality in Arab Gulf homes. Journal of Islamic Marketing, 2 (2), 125-137.
45. Strong, Symone. (2021, January 12). 11 New Trends Coming to Multifamily Housing Design in 2021. Retrieved April 25, 2022, from
46. Wahid, J., & Khozaei, F. (2009). Visual praivacy & Residential Facades in Traditional and Modern House, Case Study: Houses in Hot-Arid Region of Iran. University Saings Malaysia, 1-10.