کیمیای شمس (نوسان روایت در باره شمس در داستان کیمیا خاتون)

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

غلامحسین شریفی ¹ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان)
علی محمدی آسیابادی ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد)
فاطمه میرمرعشی ³ (دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهرکرد)

تاریخ دریافت : 1389/07/10 تاریخ پذیرش : 1389/09/25 تاریخ انتشار : 1389/12/01

کلید واژه: روایت, خیال, Shams, Narrative, شمس, اب‍ژکتیو, سوبژکتیو, Objective, Imagination, subjective,

چکیده مقاله :

رمان کیمیا خاتون، نوشته خانم سعیده قدس از جمله رمان‌هایی است که درباره زندگی شمس نوشته شده و در مدت کوتاهی- پنج سال یعنی از 1383 که چاپ اول آن پخش شده تا 1388ش. - بیست چاپ از آن در جامعه کتاب‌خوان کشور پخش گردیده و این از یک‌سو موجب خوشحالی‌ است و از سوی دیگر باعث نگرانی؛ نگرانی از اینکه مبادا خواندن آن باعث بیزاری خوانندگان از شمس- و طبیعتا مولانا که مرید او بود و آن‌همه غزل برای او سرود-و عرفان ناب و میراث عظیم عارفان نامدار ایرانی چون مثنوی و غزلیات شمس بشود و در حقیقت این کتاب به منزله چوب حراجی باشد بر ادب فارسی، عرفان و عارفان ایرانی چونان‌که پیشتر همه چیزهای خوب و مقدس و قابل احترام این کشور را با چوب حراج به ثمن بخس و دراهم معدود فروختیم بی آنکه به جایش حتی خزف و کندله ای[1] گرفته باشیم، آن هم در دوره ای که فرنگیان و غربیان چنان اقبالی به عرفان ایرانی عموما و مکتب مولانا خصوصا کرده اند که چند سال پی درپی اشعار او از پرفروش‌ترین کتاب‌ها در آمریکا بود و در کمتر از یک دهه نزدیک به یک‌صد میلیون نسخه از اشعار او را خریداری کرده‌اند! به نظر می رسد خانم سعیده قدس در داستان پردازی خود دربارۀ شمس و کیمیا خواسته است رفتار شمس را مبتنی بر انگیزه های روانی وسرکوب غرایز معرفی کند. ما در این مقاله به دو مطلب دست یافته ایم: 1- نویسنده این رمان واقعاً داستان زندگی شمس را از زاویه مکاتب روان‌شناسی امروزین غرب روایت کرده است . 2- روان‌کاوی، معیار درستی برای بررسی شخصیّت های عرفانی نیست زیرا با وارد شدن در حوزۀ روان‌کاوی بسیاری مسائل مطرح شده در عرفان نادیده گرفته می شود و با نادیده گرفته شدن آنها بسیاری از ابعاد شخصیّت های عرفانی، رنگ می‌بازد و قابل دریافت نیست. بدین منظور ما به بررسی نوسان روایت‌ها در داستان کیمیا خاتون و مقایسه آنها با منابع روایی تاریخی مانند مناقب العارفین و رساله سپهسالار می‌پردازیم و در نهایت علل این تفاوت‌ها را مورد بررسی قرار می دهیم.

چکیده انگلیسی:

Kimia Khatoon, a novel written by Ms. Saideh Quds, is among the novels  written about the life of Shams. In a short time-five years, from 1383 to1388- it has been republished for twenty times. This may cause  hapiness on one side, and concern on the other side.  One may get concerned because of the fear of the readers’ dislike of Shams, and, consequently, of Moulana (Rumi)-his disciple- who composed a lot of sonnetrs on him, and of the pure mysticism and prominent legacy of Iranian mysticism, of such works like Masnavi and Shams’ Sonnets. One may fear that this novel can understimate and degrade Persian literature, mysticism, and Iranian mystics, as we have experienced selling a lot of our good things for nothing without replacing them: this happened in a period of time when a lot of people in the West showed great interest in Iran mysticism in general, and Moulana’s (Rumi’s) mysticism in particular; it came to the point that within a few consequtive years Rumi’s poems were among the best-selling books in United States, and in less than a decade, nearly one hundred million copies of his poems have been sold! It seems that Ms. Saideh Quds in the course of the narration of her novel wants to depict Shams’ behavior based on certain psychological factors and the repression of instincts. This paper deals with two points: 1. The author of the novel has in fact narrated the story of Shams’ life based on the contemporary  Western schools of psychology. 2. Psychoanalysis is not a proper way to analyse mystical characters, for entering the field of psychoanalysis may cause a lot of issues relating to mysticism to be ignored. Thus, these issues being ignored, one cannot realize many aspects of mystical characters. To this end, this paper tries to study the flunctuations in the narration of Kimia Khatoon  and compares them with historical narrative resources such as Managheb Al-Arefin and Resaleye Sepahsalar, and finally examines the reasons of these differences.    

منابع و مأخذ:

1.آریان پور، امیرحسین (1357)، فرویدیسم، تهران: انتشارات ابن سینا.

2. آلوت، میریام (1368 )، رمان به روایت رمان نویسان، ترجمه علی‌محمّد حق‌شناس، تهران: نشر مرکز.

3. اسکولز، رابرت (1377)، عناصر داستان، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: نشر مرکز.

4. افلاکی، شمس الدین احمد (1362)، مناقب العارفین، تصحیح تحسین یازیجی، تهران:  دنیای کتاب.

5.انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم (بی تا)، مکتب شمس، تهران: انتشارات علم.

6. باب الحوایجی، نصرالله (1347)، (فروید چه می گوید؟)، تهران: انتشارات دریا.

7. برتو، مای لی – پ. (1380)، ساخت، پدید آیی وتحوّل شخصیّت، ترجمه محمود منصوری، دانشگاه تهران.

8 . شمس تبریزی، محمد بن ملک داد (1369)، مقالات، تصحیح محمد علی موحد، تهران: انتشارات خوارزمی.

9.تدین، عطاءاله (1376)، مولانا ارغنون شمس، انتشارات تهران.

10. ثقفی، زلیخا (1381)،تجلی زن در آثار مولوی، تهران: انتشارات ترفند.

11.سارتر، ژان پل (1348)، انگیزه های روانی، ترجمه علی سبحانی، تهران: موسسه مطبوعاتی فّرّخی.

12.سپهسالار، فریدون بن احمد (1385)، رساله سپهسالار، تصحیح م‍ح‍م‍د اف‍ش‍ی‍ن‌وف‍ای‍ی‌، تهران: انتشارات سخن.

13. ستاری، جلال ( 1384)، عشق نوازی های مولانا، تهران: نشر مرکز.

14. سیاسی، علی اکبر (1354)، نظریه های مربوط به شخصیّت، دانشگاه تهران.

15. ________      (2535)،  روان شناسی شخصیت، تهران: انتشارات امیر کبیر.

16. شولتس، دوان (1362)، روان شناسی کمال، ترجمه گیتی خوشدل، تهران: نشرنو.

17.صاحب الزمانی، ناصرالدین (1351)، خط سوم، تهران:  انتشارات عطایی.

18. عطاری کرمانی، عباس (1383)، عشق عشق ... باز هم عشق (زندگی پرماجرای مولوی )، تهران: نشرآسیم.

19.فروم، اریک  (1368)، بحران روان‌کاوی، ترجمه اکبر تبریزی، تهران: انتشارات مروارید.

20. ______    (1370)، داشتن یا بودن، ترجمه کیومرث خاجویها، تهران:  انتشارات اسپرک.

21. فورستر، ادوارد مورگان (1369)، جنبه های رمان، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران:  انتشارات نگاه.

22. قدس، سعیده (1383)، کیمیا خاتون، تهران:  نشرچشمه.

23. کالر، جاناتان  (1382)، نظریه ادبی کالر، ترجمه فرزانه طاهری ، تهران:  نشرمرکز.

24. مان،  نرمان ل. (1371)، اصول روان شناسی، ترجمه محمود صناعی، تهران:  نشراندیشه.

25. مدرسی، سیدکاظم  [ بی تا ]، روان‌کاوی انسان، تهران:  انتشارات بعثت.

26. مرتضوی، حسن (1380)، نظریه رمان، تهران:  نشر قصر.

27. موحد،  محمد علی (1379)، شمس تبریزی، تهران:  انتشارات طرح نو.

28. مولوی، جلاالدین محمد (1330)، فیه مافیه، دانشگاه تهران.

29. موفروی، موریل (1385)، دخترمولانا، ترجمه رویا منجّم، تهران:  انتشارات علم.

30. یونسی، ابراهیم (2535)، هنر داستان نویسی، تهران:  انتشارات امیرکبیر.