پاسخ شاخص های استرس اکسیداتیو به مکمل دهی عصاره دانه انگور و تمرینات مقاومتی در بدنسازان

محورهای موضوعی : علوم ورزشی و سلامت

فریبا جوشقانی ¹ (دانشکده تربیت‌بدنی و علوم ورزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، ایران.)
حمزه رحمانی ² (دانشکده تربیت‌بدنی و علوم ورزشی، دانشگاه تربیت‌معلم تهران، ایران.)
امین یوسفوند ³ (دانشکده تربیت‌بدنی و علوم ورزشی، پیام نور کرج، ایران.)

تاریخ دریافت : 1402/02/26 تاریخ پذیرش : 1402/08/12 تاریخ انتشار : 1402/12/13

کلید واژه: مالون دی آلدهید, کراتین کیناز, ظرفیت ضد اکسایشی, بدنسازان, لاکتات دهیدروژناز, دانه انگور, عصاره,

چکیده مقاله :

عصاره دانه انگور سیاه (GSE) جزء مکمل‌هایی محسوب می‌شود که با دارا بودن خواص فلاونوئیدی آثار ضد اکسایشی بسیار قوی دارد که می‌تواند از بروز آسیب‌های سلولی جلوگیری و یا از شدت آن بکاهد. هدف از مطالعه حاضر، بررسی پاسخ شاخص‌های استرس اکسیداتیو به مکمل دهی عصاره دانه انگور و تمرینات مقاومتی در بدنسازان بود. روش‌شناسی تحقیق حاضر در قالب طرح نیمه تجربی در دو گروه مکمل و کنترل با خون‌گیری در دو نوبت قبل و بعد از مصرف مکمل به‌صورت دوسویه کور انجام شد. جامعه آماری مطالعه حاضر را ۲۴ ورزشکار بدنساز مرد با دامنه سنی ۱۹-۱۵ سال تشکیل دادند و به دو گروه مکمل و دارونما تقسیم شدند. در هر یک از نوبت‌های خون‌گیری به‌صورت ناشتا حدود ۵ میلی‌لیتر خون از آزمودنی‌ها گرفته شد. اندازه‌گیری شاخص‌های خونی شامل ظرفیت ضد اکسایشی (TAC) و مالون دی آلدهید (MDA) و کراتین کیناز (CK) و لاکتات دهیدروژناز (LDH) بود. نرمال بودن توزیع داده‌ها، با استفاده از آزمون‌های شاپیروویلک انجام شد. داده‌های جمع‌آوری‌شده به‌وسیله آزمون آماری تی‌وابسته در سطح معناداری پنج درصد تجزیه و تحلیل شدند. یافته‌های تحقیق نتایج حاکی است که انجام تمرینات مقاومتی بدنسازی باعث افزایش معنادار شاخص‌های آسیب سلولی (کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز) و شاخص مالون دی آلدهید و کاهش معنادار ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام گردید (05/0>P). مصرف عصاره دانه انگور باعث افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام شد. نتایج حاضر نشان می‌دهد انجام فعالیت‌های بدنسازی باعث افزایش شاخص‌های آسیب‌سلولی و استرس‌اکسیداتیو می‌شود که مصرف عصاره دانه انگور (۱۰۰ میلی‌گرم در روز) باعث افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام در مردان بدنساز می‌شود.

چکیده انگلیسی:

Black grape seed extract (GSE) is one of the supplements that have strong antioxidant effects with flavonoid properties that can prevent or reduce cell damage. The purpose of this study was to investigate the response of oxidative stress indicators to grape seed extract supplementation and resistance training in bodybuilders. The methodology of the present research was conducted in the form of a semi-experimental design in two supplement and control groups with blood sampling on two occasions before and after taking the supplement in a double-blind manner. The statistical population of the present study consisted of 24 male bodybuilders with an age range of 15-19 years and they were divided into two groups: supplement and placebo. About 5 ml of blood was taken from the subjects in each of the fasting blood sampling sessions. Measurement of blood indices included antioxidant capacity (TAC), malondialdehyde (MDA), creatine kinase (CK), and lactate dehydrogenase (LDH). The normality of data distribution was done using ShapiroWilk tests. The findings of the research results indicate that performing bodybuilding resistance exercises caused a significant increase in cell damage indices (creatine kinase and lactate dehydrogenase) and malondialdehyde index and a significant decrease in total antioxidant capacity (P<0.05). Consumption of grape seed extract increased total antioxidant capacity. The present results show that performing bodybuilding activities increases the indicators of cell damage and oxidative stress, and the consumption of grape seed extract (100 mg per day) increases the total antioxidant capacity in male bodybuilders.

متن کامل:



 

پاسخ شاخص های استرس اکسیداتیو به مکمل دهی عصاره دانه انگور و تمرینات مقاومتی در بدنسازان

 

چکیده

عصاره دانه انگور سیاه (GSE) جزء مکمل‌هایی محسوب می‌شود که با دارا بودن خواص فلاونوئیدی آثار ضد اکسایشی بسیار قوی دارد که می‌تواند از بروز آسیب‌های سلولی جلوگیری و یا از شدت آن بکاهد. هدف از مطالعه حاضر، بررسی پاسخ شاخص‌های استرس اکسیداتیو به مکمل دهی عصاره دانه انگور و تمرینات مقاومتی در بدنسازان بود. روش‌شناسی تحقیق حاضر در قالب طرح نیمه تجربی در دو گروه مکمل و کنترل با خون‌گیری در دو نوبت قبل و بعد از مصرف مکمل به‌صورت دوسویه کور انجام شد. جامعه آماری مطالعه حاضر را ۲۴ ورزشکار بدنساز مرد با دامنه سنی ۱۹-۱۵ سال تشکیل دادند و به دو گروه مکمل و دارونما تقسیم شدند. در هر یک از نوبت‌های خون‌گیری به‌صورت ناشتا حدود ۵ میلی‌لیتر خون از آزمودنی‌ها گرفته شد. اندازه‌گیری شاخص‌های خونی شامل ظرفیت ضد اکسایشی (TAC) و مالون دی آلدهید (MDA) و کراتین کیناز (CK) و لاکتات دهیدروژناز (LDH) بود. نرمال بودن توزیع داده‌ها، با استفاده از آزمون‌های شاپیروویلک انجام شد. داده‌های جمع‌آوری‌شده به‌وسیله آزمون آماری تی‌وابسته در سطح معناداری پنج درصد تجزیه و تحلیل شدند. یافته‌های تحقیق نتایج حاکی است که انجام تمرینات مقاومتی بدنسازی باعث افزایش معنادار شاخص‌های آسیب سلولی (کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز) و شاخص مالون دی آلدهید و کاهش معنادار ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام گردید (05/0>P). مصرف عصاره دانه انگور باعث افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام شد. نتایج حاضر نشان می‌دهد انجام فعالیت‌های بدنسازی باعث افزایش شاخص‌های آسیب‌سلولی و استرس‌اکسیداتیو می‌شود که مصرف عصاره دانه انگور (۱۰۰ میلی‌گرم در روز) باعث افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام در مردان بدنساز می‌شود.

کلیدواژه: عصاره، دانه انگور، ظرفیت ضد اکسایشی، مالون دی آلدهید، کراتین کیناز، لاکتات دهیدروژناز، بدنسازان.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

The response of oxidative stress indicators to grape seed extract supplementation and resistance training in bodybuilders

Fariba Joshaghani1, Hamzeh Rahmani2, Amin Yosefvand*3

 

 

Abstract

Black grape seed extract (GSE) is one of the supplements that have strong antioxidant effects with flavonoid properties that can prevent or reduce cell damage. The purpose of this study was to investigate the response of oxidative stress indicators to grape seed extract supplementation and resistance training in bodybuilders. The methodology of the present research was conducted in the form of a semi-experimental design in two supplement and control groups with blood sampling on two occasions before and after taking the supplement in a double-blind manner. The statistical population of the present study consisted of 24 male bodybuilders with an age range of 15-19 years and they were divided into two groups: supplement and placebo. About 5 ml of blood was taken from the subjects in each of the fasting blood sampling sessions. Measurement of blood indices included antioxidant capacity (TAC), malondialdehyde (MDA), creatine kinase (CK), and lactate dehydrogenase (LDH). The normality of data distribution was done using ShapiroWilk tests. The findings of the research results indicate that performing bodybuilding resistance exercises caused a significant increase in cell damage indices (creatine kinase and lactate dehydrogenase) and malondialdehyde index and a significant decrease in total antioxidant capacity (P<0.05). Consumption of grape seed extract increased total antioxidant capacity. The present results show that performing bodybuilding activities increases the indicators of cell damage and oxidative stress, and the consumption of grape seed extract (100 mg per day) increases the total antioxidant capacity in male bodybuilders.

Keyword: Extract, grape seed, oxidative stress, bodybuilders.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

رادیکال آزاد اتم یا مولکول است که یک الکترون جفت نشده در لایه بیرونی خود دارد (ارباس¹، ۲۰۱۱). رادیکال‌های آزاد بسیار واکنش‌پذیر و ناپایدارند (فریمن و کارپو²، ۱۹۸۲) و می‌توانند به‌سرعت با مولکول‌هایی که نزدیکی آن هستند واکنش دهند (وینسنت و تیلور³، ۲۰۰۶). رادیکال‌های آزاد با تخریب ساختار مولکول‌های زیستی باعث ایجاد استرس اکسیداتیو می‌شوند آنتی‌اکسیدان‌ها عوامل کاهنده‌ای هستند که آسیب اکسیداتیو به ساختارهای بیولوژیکی را از طریق جاروب کردن رادیکال‌های آزاد یا بی اثر کردن آسیب رادیکال‌های آزاد کاهش می‌دهند.

دستگاه‌های دفاع آنتی رادیکال‌های آزاد مقدار این رادیکال‌های آزاد یا آسیب رادیکال‌های آزاد را کاهش می‌دهند. این رادیکال‌های آزاد توسط دستگاه‌های دفاع آنتی‌اکسیدانی که شامل آنتی‌اکسیدان‌های آنزیمی (کاتالاز، سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پر اکسیداز⁴) و آنتی‌اکسیدان‌های غیر آنزیمی (ویتامین‌های A، C و E، گلوتاتیون، یوبی کینون و فلاونوئیدها⁵) می‌باشند، خنثی و دفع می‌شوند. بااین‌وجود در شرایطی که تولید گونه فعال اکسیژن بیشتر از ظرفیت سیستم دفاع آنتی‌اکسیدانی باشد، استرس اکسیداتیو ایجاد می‌گردد که منجر به ایجاد آسیب در بيو ملكول‌ها همانند لیپیدها پروتئین‌ها و DNA می‌شود (هالیول⁶، ۲۰۱۲). همچنین، استرس اکسیداتیو در سبب‌شناسی بیماری‌های زیادی مانند سرطان آرترواسکلروز و دیابت نقش دارد (وو⁷ و همکاران، 2004). از سوی دیگر، نتایج پژوهش‌ها حاکی از اثرات مفید فعالیت ورزشی منظم در کاهش و پیشگیری بیماری‌های مرتبط با استرس اکسیداتیو همانند سرطان بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت و ... می‌باشد (آلسیو و گلدفارب⁸، ۱۹۸۸). امروزه، تمرینات مقاومتی بخشی از برنامه تمرین بسیاری از افراد و وسیله‌ای برای بهبود قدرت و اندازه عضله و عملکرد ورزشی و آمادگی جسمانی است که توجه زیادی را به خود جلب کرده است (هاف⁹ و همکاران، ۲۰۰۳).

باوجوداین تمرینات مقاومتی، شدید به‌ویژه تمرینات برونگرا به‌طور بالقوه موجب آسیب عضلانی می‌شوند (بلومر و گلدفارب¹⁰، ۲۰۰۶؛ بایم و استون¹¹، 2005؛ کلارکسون و سایرز¹²، 1999؛ هریسون و گافینی¹³، 2004؛ پروسک و مورگان¹⁴، 2008؛ وایت¹⁵ و همکاران، 2008). اگرچه فعالیت ورزشی منظم اثرات مفید زیادی برای بدن دارد، با این فعالیت ورزشی حاد و شدید از طريق فعال‌سازی چندین مسیر، منجر به تولید رادیکال آزاد و گونه فعال اکسیژن می‌گردد. برای مثال اکسیژن مصرفی در پاسخ به فعالیت ورزشی هوازی ۱۰ تا ۲۰ برابر حالت استراحت افزایش می‌یابد. ازآنجایی‌که ۱ تا ۳ درصد اکسیژن مصرفی به رادیکال‌های آزاد تبدیل می‌شود، افزایش مصرف اکسیژن منجر به افزایش انتقال الکترون از طریق زنجیره تنفسی و درنتیجه منجر به افزایش تولید آنیون سوپر اکسید می‌گردد (کونیگ¹⁶ و همکاران، ۲۰۰۱).

 

 

یکی از شیوه‌های مقابله با فشار اکسایشی ناشی از فعالیت‌های سنگین و نسبتاً شدید تقویت دستگاه ضد اکسایشی غیر آنزیمی در قالب استفاده از مکمل‌های طبیعی و خوراکی است (جعفری ۱۳۹۰؛ حکاک دخت و همکاران ۱۳۹۰؛ یثربی و همکاران ۱۳۸۹؛ بابایی و همکاران، 2009). دراین‌بین عصاره دانه انگور¹⁷ سیاه (GSE) جزء مکمل‌هایی محسوب می‌شود که با دارا بودن خواص فلاونوئیدی آثار ضد اکسایشی بسیار قوی دارد (پور قاسم، ۲۰۱۱؛ شی¹⁸ و همکاران، 2011). دانه انگور حاوی چربی پروتئین کربوهیدرات و ۵ تا ۸ درصد پلی فنول است که مقادیر آن بسته به گونه و جنس انگور متفاوت است (شی و همکاران، 2011). پلی فنول‌ها یکی از بیشترین ترکیباتی هستند که در اغلب گل‌ها، گیاهان، میوه و دانه میوه‌ها یافت می‌شوند. کاکائو، قهوه، سیب، چای سبز، انگور، انار و مغزهای گیاهی حاوی مقادیر زیادی پلی فنول اند (جیمانیا¹⁹، ۲۰۱۱). پلی فنول‌های موجود در عصاره دانه انگور شامل فلاونوئیدها، اسید گالیک، مونومریک فلاوان-3 کاتچین، اپی کاتچین-3 گالیت، دیمریک پروسیانیدین، مونومریک پروسیانیدین و پلی مریک پروسیانیدین²⁰ است. دراین‌بین پروآنتوسیانیدین موجود در دانه انگور مؤثرترین ترکیب ضد اکسایشی است. عصاره دانه انگور ضد اکساینده‌ای قوی است که از بدن در برابر پیری زودرس و بیماری محافظت می‌کند. طبق مطالعات موجود توان ضد اکسایشی پرو آنتوسیانیدین‌ها ۲۰ بار بیش از ویتامین E و ۵۰ برابر بیشتر از ویتامین C است (شی و همکاران، 2011).

بیشتر مطالعاتی که در سال‌های اخیر به‌صورت مطالعات انسانی و حیوانی انجام پذیرفته است، بیانگر آثار قوی بیولوژیکی و ضد اکسایشی این مکمل در کاهش مقدار مالون دی آلدهید و فشار اکسایشی ایجادشده از برخی بیماری‌ها مانند دیابت است (دوستار و مهاجری، ۲۰۱۰؛ سانو و اوچیدا²¹، 2007؛ وینسون²² و همکاران، 2001). برای مثال، نتایج مطالعه دوستار و همکاران (۲۰۱۰) به‌وضوح نشان داد که مکمل سازی عصاره دانه انگور به کاهش معنادار سطح مالون دی آلدهید و افزایش معنادار فعالیت آنزیم‌های ضد اکسایشی همچون سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز گلبول‌های قرمز موش‌های دیابتی می‌انجامد.

امروزه فعالیت بدنی را مهم‌ترین عامل پیشگیری از بروز بیماری و داشتن زندگی سالم می‌شناسند. زمانی که فعالیت بدنی به‌صورت حاد شدید و نامنظم انجام پذیرد باعث تولید گونه‌های آزاد اکسیژن می‌شود (کونیگ و همکاران، ۲۰۰۱). به‌عنوان‌مثال، سيلوا²³ و همکاران تأثیر مکمل تورین²⁴ (mg/kg 300 به مدت ۱۵ روز) بر بیومارکرهای استرس اکسایشی پس از تمرینات برونگرا در موش‌ها را بررسی کردند. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که مصرف مکمل تورین باعث کاهش تولید رادیکال سوپر اکسید کراتین کیناز، پراکسایش لیپیدی، پروتئین کربونیل و افزایش محتوی تیول در عضلات اسکلتی موش‌ها می‌شود، اما تأثیری بر فعالیت آنزیم اکسیدانی (سوپراکسید دیسموتاز و کاتالاز²⁵) ملاحظه نشد. این مطالعه نشان داد مکمل تورین از طریق کاهش استرس اکسایشی با کاهش تولید رادیکال‌های سوپر اکسید بر انقباض عضلات اسکلتی تأثیر دارد. احتمالاً این تأثیر مرتبط با ظرفیت تورین برای محافظت سلولی از طریق خاصیت تثبیت‌کنندگی غشاست که باعث کاهش مقدار نشت CK²⁶ به دنبال آسیب ناشی از انقباض می‌شود (دبیدی روشن و همکاران، ۱۳۸۵). MDA²⁷ به علت سمیت و واکنش‌پذیری آن یکی از قابل‌اعتمادترین مارکرهایی است که وضعیت بالینی استرس اکسیداتیو را تعیین می‌کند (آیالا²⁸، ۲۰۱۴). مطالعات متعددی در رابطه با تأثیر انگور و محصولات مرتبط با آن بر سطح MDA انجام‌شده است. به‌عنوان‌مثال عصاره پرو آنتوسیانیدین GSPE در بیماران مبتلابه دیابت نروپاتی پریفرال (DPN) باعث افزایش فعالیت آنزیم اکسید دیسموتاز (SOD) می‌شود. درنتیجه سطح MDA را کاهش می‌دهد (کوی²⁹ و همکاران، 2008). آنتی‌اکسیدان‌ها ممکن است در بدن سنتز شوند یا از رژیم غذای به دست آیند (ورتوانی³⁰ و همکاران، ۲۰۰۴)؛ به‌عبارت‌دیگر مولکول‌های آنتی‌اکسیدان پلاسما از دو منشأ درون‌زا مانند اسید اوریک آلبومین و تیول‌ها و برون‌زا مانند ویتامین E و C تأمین می‌شوند. TAC مجموع فعالیت هر دو گروه آنتی‌اکسیدان موجود در پلاسما و مایعات بدن را نشان می‌دهد (سرافینی³¹، ۲۰۰۴). TAC نشانگر وضعیت انرژی موجود در چینی‌جاهای بدن است (مانچینو³² و همکاران، 2011) که می‌تواند یک نشانگر قابل‌اعتماد در پیش‌بینی و تشخیص بیماری‌ها باشد. نتایج مطالعه‌ی دوستار و همکاران (۲۰۱۱) که بر روی موش‌های دیابتی شده انجام شد نشان داد که مکمل سازی عصاره دانه انگور غلظت مالون دی آلدهید را کاهش داده و منجر به افزایش معنادار در فعالیت آنزیم‌های سوپر اکسید دیسموتاز و گلوتاتیون پراکسیداز گلبول‌های قرمز می‌شود. فعالیت‌های ورزشی شدید می‌تواند با تولید رادیکال‌های آزاد و ایجاد آسیب در سطح سلول‌ها به‌خصوص سلول‌های عضلانی منجر به رهایش شاخص‌های آسیب سلولی نظیر کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز گردد (وایت و همکاران، 2008). دراین‌بین برخی از مواد ضد اکسایشی موجود در مواد غذایی از قبیل عصاره دانه انگور سیاه می‌تواند از بروز آسیب‌های سلولی جلوگیری و یا از شدت آن بکاهند (شی و همکاران، 2003)؛ بنابراین ضرورت ایجاب می‌کند تا تأثیر تمرینات ورزشکاران بدنساز و مکمل سازی کوتاه‌مدت عصاره دانه انگور سیاه را بر ظرفیت ضد اکسایشی تام (TAC) و برخی از شاخص‌های فشار اکسایشی از قبیل مالون دی آلدهید (MDA) و شاخص‌های آسیب سلولی نظیر کراتین کیناز (CK) و لاکتات دهیدروژناز (LH) بر روی مردان بدنساز بررسی شود.

 

روش‌ پژوهش

این تحقیق از نوع طرح‌های نیمه تجربی دوگروهی دوسویه کور (دریافت‌کننده مکمل و دارونما) با اندازه‌گیری مکرر (دو نوبت خون‌گیری) و به لحاظ هدف کاربردی بود.

جامعۀ مطالعه حاضر را بدنسازان مرد شهر تهران با دامنه سنی 19-15 تشکیل می‌دهند. از بین جامعه آماری 24 نفر (با استفاده از فرمول کوکران) که بر اساس شرکت منظم در فعالیت ورزشی و تمرینات مرتب بدنی، عدم مصرف هرگونه مکمل و دارو طی شش ماه گذشته انتخاب‌شده بودند؛ به‌طور تصادفی در یکی از دو گروه همگن‌شده 12 نفری مکمل عصاره دانه انگور و دارونما قرار گرفتند. از افراد داوطلب درخواست شد تا در جلسه هماهنگی شرکت نمایند و در این جلسه نحوه نمونه‌گیری تکمیل فرم رضایت فعالیت‌های روزانه، سابقه تمرینی سلامتی آسیب‌ها، بیماری‌های عفونی و مصرف مکمل و مواد نیروزا و فرم رضایت آگاهانه شرح داده شد که به دو گروه یک برنامه غذایی داده شد که تغذیه خود را از روی این برنامه انجام بدهند. ورزشکاران آسیب‌دیده و دارای نشانه‌های بیماری عفونی و ورزشکارانی که سابقه مصرف مکمل و مواد نیروزا را در کمتر از گذشت شش ماه داشتند از نمونۀ موردمطالعه حذف شدند و همچنین از آزمودنی‌ها خواسته شد تا پرسشنامه فعالیت‌های روزانه خویش را به‌طور دقیق به مدت یک روز تکمیل نمایند، دو روز به‌منظور اندازه‌گیری‌های موردنیاز تعیین گردید؛ روز اول ساعت ۷ الی ۸ صبح در آزمایشگاه جهت آزمایش و خون‌گیری حضور یافتند. طی روز دوم شرکت‌کنندگان پرسشنامه‌های یادآمد کالری دریافتی و فعالیت خود را ارائه دادند تا قبل از شروع تمرین محاسبات کالری با استفاده از برنامه نرم‌افزاری تغذیه‌ای (Nutrition4) انجام گیرد. بعدازآن مکمل به ۱۲ تا از ورزشکاران داده شد تا آن‌ها را به مدت ۱۴ روز هرروز دو کپسول ۱۰۰ میلی‌گرمی را مصرف کنند. بعدازآن ورزشکاران مصرف‌کننده مکمل و دارونما دوباره در آزمایشگاه جهت خون‌گیری حضور یافتند.

لازم به ذکر است قبل از انجام قرارداد ورزشی از آزمودنی‌ها خواسته شد تا پرسشنامه یاد آمد تغذیه‌ای ۲۴ ساعته گیسون را تکمیل نمایند.

در هر یک از نوبت‌های خون‌گیری قبل از شروع دوره ورزشی و پس از اتمام دوره به‌صورت ناشتا حدود 5 میلی‌لیتر خون از آزمودنی‌ها گرفته و به لوله‌های آزمایش وزیکول دار مخصوص جهت تهیه سرم افزوده و در محل آزمایشگاه به مدت ۱۰ دقیقه با ۳۰۰۰ هزار دور در دقیقه سانتریفیوژ شدند و در دمای ۷۰ درجه سانتی گراد تا زمان لازم برای اندازه‌گیری ظرفیت نام ضد اکسایشی (TAC) و مالون دی الدهيد (MD) و كراتين كيناز (CK) و لاکتات دهیدروژناز (LDH) نگهداری شدند. اندازه‌گیری ظرفیت تام ضد اکسایشی (TAC) و مالون دی آلدهید (MDA) طبق دستورالعمل شرکت زلبيو آلمان و کراتین کیناز (CK) و لاکتات دهیدروژناز (LDH) طبق دستورالعمل شرکت پارس آزمون ایران اندازه‌گیری شدند.

روش آماری مورداستفاده در پژوهش حاضر شاخص­های آمار توصیفی و استنباطی بود. از آمار توصیفی برای محاسبه شاخص‌های مرکزی و پراکندگی، ترسیم جداول استفاده شد. همچنین نرمال بودن داده­ها از طریق آزمون شاپیروویلک بررسی­ شد تا در صورت نرمال بودن، به‌منظور مقایسه پیش‌آزمون و پس‌آزمون از تی وابسته در سطح معنی‌داری 05/0 = α استفاده شود. عملیات آماری با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 21 انجام گرفت.

 

نتایج

اطلاعات شاخص‌های آنتروپومتریکی در دو گروه مکمل و دارونما در جدول 1 ارائه‌شده است.

جدول 1. میانگین و انحراف استاندارد شاخص‌های آنتروپومتریکی در گروه‌های مکمل و دارونما

متغیر	مکمل	دارونما	Sig
سن (سال)	42/1 ± 11/19	02/1 ± 19/18	552/0
قد (سانتی‌متر)	16/2 ± 26/173	21/2 ± 77/172	640/0
وزن (کیلوگرم)	40/2 ± 5/66	70/1 ± 91/65	594/0
شاخص توده بدن (کیلوگرم بر مترمربع)	67/0 ± 17/22	73/1 ± 08/22	846/0

 

با توجه به جدول 1، نتایج آزمون تی مستقل نشان داد بین شاخص‌های آنتروپومتریکی در دو گروه تفاوت معناداری وجود ندارد (05/0P>). میانگین و انحراف استاندارد میزان دریافت کالری و مواد مغذی در گروه‌های مکمل و دارونما در جدول 2 قابل‌مشاهده است.

جدول 2. مقایسه میانگین و انحراف استاندارد میزان دریافت کالری و مواد مغذی در گروه‌های مکمل و دارونما

متغیرها	مکمل	دارونما	Sig
کل انرژی (کیلوکالری در روز)	143 ± 2458	244 ± 2526	321/0
کربوهیدرات (گرم در روز) درصد انرژی دریافتی	22/15 ± 76/314 42/53%	31/26 ± 10/320 02/54%	57/0
چربی (گرم در روز) درصد انرژی دریافتی	12/45 ± 50/74 21/30%	02/51 ± 50/74 05/33%	425/0
پروتئین (گرم در روز) درصد انرژی دریافتی	84/25 ± 20/120 37/16%	82/24 ± 89/126 93/12%	856/0
کل فیبر (گرم در روز)	07/6 ± 22/23	71/7 ± 25/25	764/0
کلسترول (میلی‌گرم در روز)	20/30 ± 20/139	15/39 ± 15/143	721/0
ویتامین C (میلی‌گرم در روز)	52/30 ± 48/135	02/28 ± 35/139	346/0
آهن (میلی‌گرم در روز)	4 ± 48/12	25/3 ± 02/13	951/0

با توجه به جدول 2، نتایج آزمون تی مستقل نشان داد بین تمامی متغیرهای کالری‌سنجی و مواد مغذی در دو گروه تفاوت معناداری وجود ندارد (05/0P>). ظرفیت آنتی‌اکسیدان تام، سطوح مالون دی آلدهید، کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز گروه مکمل و دارونما در دو مرحله پیش‌آزمون و پس‌آزمون با استفاده از آزمون تی وابسته مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. نتایج در جدول 3 قابل‌مشاهده است.

جدول 3. نتایج آزمون تی وابسته مربوط به تغییرات متغیرهای تحقیق در گروه‌های مکمل و دارونما

متغیر	مرحله	مکمل	دارونما
ظرفیت ضد اکسایشی تام (نانو مول در میلی‌لیتر)	پیش‌آزمون	027/0 ± 961/0	026/0 ± 945/0
	پس‌آزمون	092/0 ± 990/0	030/0 ± 881/0
	Sig	197/0	*001/0
مالون دی آلدئید (نانو مول در میلی‌لیتر)	پیش‌آزمون	339/0 ± 25/3	164/0 ± 31/3
	پس‌آزمون	307/0 ± 45/3	322/0 ± 98/3
	Sig	*002/0	*001/0
کراتین کیناز (نانو مول در میلی‌لیتر)	پیش‌آزمون	20/4 ± 09/128	96/4 ± 32/136
	پس‌آزمون	74/6 ± 72/144	19/7 ± 85/156
	Sig	*001/0	*001/0
لاکتات دهیدروژناز (نانو مول در میلی‌لیتر)	پیش‌آزمون	21/6 ± 02/266	90/7 ± 52/271
	پس‌آزمون	16/18 ± 60/295	46/12 ± 93/342
	Sig	*001/0	*001/0

با توجه به جدول 3، نتایج برای گروه دارونما بیانگر آن است که با انجام تمرینات منظم بدنسازی به‌صورت معناداری ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام کاهش، غلظت مالون دی آلدهید، کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز افزایش داشته است؛ بنابراین تمرینات منظم بدنسازی توانست تأثیرات معناداری روی ظرفیت آنتی‌اکسیدان تام، سطوح مالون دی آلدهید، کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز ورزشکاران داشته باشد.

نتایج آزمون تی وابسته برای گروه مکمل بیانگر آن است که با انجام تمرینات منظم بدنسازی و دریافت مکمل، ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام افزایش داشت ولی این افزایش معنادار نبود (197/0P=). ازاین‌رو، با توجه به عدم تغییرات معنادار ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام گروه مکمل با انجام فعالیت ورزشی، این فرض که تمرینات منظم بدنسازی و مکمل کوتاه‌مدت عصاره دانه انگور باعث افزایش ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام بدنسازان می‌شود، رد می‎شود.

همچنین، نتایج آزمون تی وابسته برای گروه مکمل بیانگر آن است که با انجام تمرینات منظم بدنسازی و دریافت مکمل، غلظت مالون دی آلدهید، کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز افزایش معناداری داشت (05/0P≤). ازاین‌رو، با توجه به عدم کاهش غلظت مالون دی آلدهید، کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز گروه مکمل با انجام فعالیت ورزشی، این فرض که تمرینات منظم بدنسازی و مکمل کوتاه‌مدت عصاره دانه انگور باعث کاهش غلظت مالون دی آلدهید، کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز بدنسازان می‌شود، رد می‎شود.

 

بحث و نتیجه‌گیری

یافته‌های تحقیق حاضر حاکی است که ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام گروه دارونما با انجام تمرینات منظم بدنسازی به‌صورت معناداری کاهش داشت و غلظت مالون دی آلدهید گروه دارونما نیز با انجام تمرینات منظم بدنسازی به‌صورت معناداری افزایش داشت و تمرینات منظم بدنسازی توانست تأثیرات معناداری روی غلظت مالون دی آلدهید و ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام ورزشکاران داشته باشد. به‌عنوان‌مثال بلومر (۲۰۰۶) اشاره داشت که میزان مالون دی آلدهید بعد از یک فعالیت هوازی وامانده ساز (دویدن به مدت ۳۰ دقیقه با ۸۰ درصد اکسیژن مصرفی بیشینه) در مردان غیر ورزشکار به‌طور معناداری افزایش می‌یابد اوکادان و همکاران (۲۰۱۱) نیز افزایش مالون دی الدهید در مردان و زنان سالم بعد از فعالیت هوازی وامانده ساز گزارش نمودند دیاز و همکاران (۲۰۱۱) با بررسی مردان و زنان سالم غیر ورزشکار دانشگاهی اعلام داشتند ظرفیت ضد اکسایشی تام (TAC) پس از یک جلسه فعالیت هوازی زیر بیشینه تغییر معناداری پیدا نمی‌کند. این در حالی است که دمیربگ و همکاران (۲۰۰۶) با مطالعه ۱۱۳ مرد و زن غیر ورزشکار گزارش کردند که ظرفیت ضد اکسایشی متعاقب آزمون نوارگردان بروس نسبت به حالت قبل از فعالیت ورزشی کاهش معناداری یافت نتایج حاصل حاکی از همسو بودن مطالعات ما با مطالعات قبلی توسط محققان دیگر دارد.

برخی تحقیقات اما نتایج متناقضی را با تحقیق حاصل گزارش دادند. برای مثال بلومر و همکارانش (۲۰۰۶) با مطالعه مردان ورزشکار اعلام کردند که هیچ تغییری در غلظت مالون دى الدهيد متعاقب ۳۰ دقیقه فعالیت دوچرخه‌سواری با شدت ۷۰ درصد اکسیژن مصرفی بیشینه مشاهده نشد. علت این مغایرت در یافته‌ها را می‌توان ناشی از عوامل تأثیرگذار و مداخله‌ای مانند سن جنس ویژگی‌های فردی وضعیت بدنی و آمادگی قبلی، شدت و نوع فعالیت (کلوز³³ و همکاران، ۲۰۰۴) دانست.

نتایج تحقیق حاصل نشان داد که ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام گروه مصرف‌کننده مکمل دانه انگور به مدت چهارده روز با انجام تمرینات منظم بدنسازی افزایش داشت ولی این افزایش معنادار نبود و غلظت مالون دی آلدهید سرمی گروه مکمل با انجام تمرینات منظم بدنسازی افزایش معناداری داشت که احتمالاً ناشی از پایین بودن مقدار مصرف روزانه و یا کم بودن زمان لازم برای تأثیرگذاری بر این شاخص است.

به دلیل محدود بودن تعداد مطالعات انجام‌شده در مورد عصارۀ دانۀ انگور و نیز نبود مطالعه مستقیم در مورد آثار ضد اکسایشی مکمل سازی عصارۀ دانۀ انگور سیاه در تعامل با فعالیت ورزشی بررسی سایر تحقیقات مرتبط با آثار ضد اکسایشی نشان داد که با قسمتی از نتیجه تحقیق وحید ساری صراف و همکارانش (1393) همخوانی دارد. یافته‌های آن‌ها نشان داد که تغییر معناداری در مقدار ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام بعد از مصرف عصاره مشاهده نشد؛ اما قسمتی از تحقیقات آن‌ها غیرهمسو با تحقیق ما بود نتایج تحقیقات قبلی نیز به آثار عصاره دانه انگور در کاهش مقادیر مالون دی آلدهید اشاره دارند (سانو و اوچیدا، 2007؛ وینسون و همکاران، 2001). سازوکار احتمالی پیشنهادشده در ارتباط با مصرف عصاره را می‌توان به کاتشین (فلاوان - 3 اول‌ها) موجود در عصاره دانه انگور نسبت داد که بالاترین ظرفیت ضد اکسایشی را در بین فلانوئیدها را دارد و از چند سازوکار ضد اکسایشی شامل زباله کاوی (اثر پاک‌کنندگی) رادیکال‌های آزاد، خنثی کردن فلزات انتقالی، همچنین تنظیم و ممانعت از آنزیم‌ها نشأت می‌گیرد (شی و همکاران، ۲۰۰۳، بانرجی³⁴ و همکاران، 2003). علاوه بر این، ممکن است پروآنتوسیانیدین‌های موجود در عصاره که به‌صورت عاملی در به دام اندازی رادیکال‌های آزاد عمل می‌کنند، به‌عنوان احیاکننده سایر مواد ضد اکسایشی عمل کنند و غلظت سایر مواد اکساینده آنزیمی را بالا نگه‌دارند و بتوانند بر تشکیل رادیکال‌های آزاد اثر مهاری داشته باشند (ویگنا³⁵ و همکاران، ۲۰۰3). تحقیقات تقی زاده و همکاران (۲۰۱۶) روی ۴۰ تا از ورزشکاران والیبالیست زن نشان داد که مکمل سازی با عصارۀ دانۀ انگور باعث کاهش قابل‌توجه در سطح مالون دی آلدئید (MDA) در مقایسه با گروه دارونما شد اما تأثیر معناداری بر ظرفیت آنتی‌اکسیدان (TAC) ایجاد نکرد.

یافته‌های تحقیق حاضر حاکی است که سطوح سرمی کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز گروه دارونما با انجام تمرینات منظم بدنسازی به‌صورت معناداری افزایش داشته است و تمرینات منظم بدنسازی توانست تأثیرات معناداری روی سطوح سرمی کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز ورزشکاران داشته باشد. بعد از ۱۴ روز مصرف مکمل عصاره دانه انگور کراتین کیناز سرمی و لاکتات دهیدروژناز گروه مکمل با انجام تمرینات منظم بدنسازی افزایش معناداری داشت. برای نمونه ساری صراف و همکاران (۱۳۹۳) در تحقیقات خود که بر روی ۲۲ غیر ورزشکار مرد به دنبال ۱۴ روز مکمل سازی با عصاره دانه انگور انجام داده بودند و بعد از مکمل سازی با یک جلسه تمرین به این نتیجه رسیدند که میزان فعالیت کراتین کیناز تام سرمی به دنبال یک وهله فعالیت ورزشی با افزایش همراه بود که این میزان در گروه داورنما معنادار است این در حالی است که مکمل سازی عصاره دانه انگور از افزایش معنادار فعالیت آنزيم كراتين كيناز پس از فعالیت جلوگیری می‌کند. در مقابل، پنکوا و همکاران (۲۰۰۳) از آسیب سلولی به‌واسطه اندازه‌گیری کراتین کیناز بعد از سه ساعت رکاب زدن روی دوچرخه هیچ نشانه‌ای نیافتند. زلفی و همکاران (۱۳۹۴) در تحقیقات خود که در چارچوب طرح‌های نیمه تجربی به‌صورت دوسویه کور و با اندازه‌گیری‌های مکرر روی 22 مرد سالم انجام داده بودند، آن‌ها را به‌صورت تصادفی به دو گروه همگن مکمل عصاره دانه انگور و همگن دارونما تقسیم کردند. بعد از یک دوره‌ی مکمل سازی ۱۴ روزه، آزمودنی‌ها مطابق یک قرارداد ورزشی هوازی بر روی نوار گردان با شدت ۷۵ تا ۸۰ اکسیژن مصرفی بیشینه به مدت ۳۰ دقیقه شرکت کردند. نمونه‌های خونی در سه مرحله‌ی قبل از مکمل سازی، پس از ۱۴ روز مکمل سازی و بلافاصله پس از قرارداد ورزشی تهیه شد. نتایج آن‌ها نشان داد کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز پس از فعالیت هوازی افزایش معنا‌داری نسبت به قبل از تمرین پیدا کردند. در مقایسه با گروه دارونما، مکمل سازی عصاره دانه انگور به‌طور معناداری تنها از افزایش کراتین کیناز پس از انجام فعالیت هوازی جلوگیری نمود. رئیس ساداتی (۱۳۹۳) مطالعات خود را با هدف بررسی تعیین اثر مصرف عصاره هسته انگور بر کوفتگی تأخیری ناشی از فعالیت اکسنتتریک در دانشجویان دختر غیرفعال انجام داد. برای این منظور ۲۰ دانشجوی دختر غیرورزشکار و سالم را به‌صورت تصادفی به دو گروه ۱۰ نفره مکمل عصاره هسته انگور و گروه دارونما تقسیم کردند. پروتکل ایجاد کوفتگی عضلانی موردنظر شامل ۴۵ تکرار از حرکت برونگرای بازوی برتر بود. هفت روز قبل از مصرف مکمل و نیز قبل، بلافاصله ۲۴ و ۴۸ ساعت بعد از انجام پروتکل ایجاد کوفتگی، دامنه حرکتی مفصل آرنج، قدرت ایزوتونیک، مقیاس بصری درد آنالوگ ۰ تا ۱۰، تورم بازو، فشارخون سیستولی و دیاستولی، ضربان قلب سطوح پلاسمایی آنزیم کراتین کیناز و لاكتات دهیدروژناز را اندازه‌گیری کردند. نتایج تحقیق نشان داد مصرف روزانه ۱۲۰۰ میلی‌گرم عصاره هسته انگور سیاه در حالت پایه بر هیچ‌یک از شاخص‌های موردبررسی تأثیر معناداری نمی‌گذارد.

با توجه به اینکه الگوی تغییرات کراتین کیناز بستگی به عوامل متعددی چون سن، جنس، میزان آمادگی بدنی و جز آن دارد، نمی‌توان از وجود مغایرت‌های تحقیقی نیز چشم پوشید. برای مثال افراد بی تمرین در مقایسه با افراد تمرین کرده سطح بالاتری از افزایش کراتین کیناز را در ساعات بعد از فعالیت ورزشی دارا هستند. همچنین، مقدار فعالیت آنزیم بسته به جنسیت متفاوت است و سطح کراتین کیناز مردان پس از فعالیتی یکسان، بیشتر از زنان است که این نیز شاید به دلیل داشتن توده عضلانی بیشتر در مردان باشد (مایلز و استفن³⁶، 2004). به‌هرحال در تأیید مطالعاتی که در رابطه با مکمل سازی مواد ضد اکسایشی و فعالیت ورزشی وجود دارد، ممکن است مکمل عصارۀ دانۀ انگور نیز همانند سایر مکمل‌های ضد اکسایشی نظیر ویتامین C، به‌واسطه حذف رادیکال‌های آزاد و داشتن آثار ضد اکسایشی، ضمن کاهش پراکسایشی لیپیدی غشایی و کاهش آسیب غشایی، از آزاد شدن بیشتر این آنزیم درون‌سلولی به مایعات برون سلولی جلوگیری کند (براییر و گلدفارب³⁷، ۲۰۰۶).

 

نتیجه‌گیری

نتایج مطالعه حاضر همسو با برخی مطالعات قبلی حاکی از آن است که انجام تمرینات مقاومتی منظم بدنسازی باعث افزایش شاخص استرس اکسیداتیو مالون دی الدهيد و کاهش شاخص ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام می‌شود (بلومر و همکاران، ۲۰۰۶؛ دمیرباگ، 2006). همچنین به دنبال تمرینات منظم بدنسازی شاخص‌های آسیب سلولی کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز افزایش می‌یابد (زلفی و همکاران، ۱۳۹۴). برای کاهش آسیب عضلانی و سلولی می‌توان بار کاری و متعاقب آن فشار مکانیکی روی عضلات را حین انجام تمرینات کاهش داد. همچنین به‌کارگیری واحدهای حرکتی بیشتر و افزایش انفجار در واحدهای حرکتی که منجر به کاهش فشارهای وارده می‌شود.

از نتایج دیگر این تحقیق می‌توان به افزایش شاخص ظرفیت آنتی‌اکسیدانی تام بعد از مصرف عصاره هسته انگور اشاره کرد (ساری صراف و همکاران، ۱۳۹۳)؛ اما این مکمل تأثیر کاهشی بر روی شاخص‌های مالون دی الدهید کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناز نداشت که نتایج ما غیرهمسو با نتایج تحقیقات قبلی بود (سانو و اوچیدا، 2007؛ وینسون و همکاران، 2001؛ زلفی و همکاران، ۱۳۹۴). در کل دلیل احتمالی تفاوت در نتایج تحقیقات را می‌توان به عوامل متعددی ازجمله تفاوت درشدت و مدت فعالیت تفاوت در سن آزمودنی‌ها، تفاوت در سطح پایه شاخص‌های اندازه‌گیری شده، میزان تمرین قبلی آزمودنی‌ها قبل از آزمون، تفاوت در شیوه‌های اندازه‌گیری و از همه مهم‌تر شکل و میزان مصرف عصاره هسته انگور نسبت داد. بااین‌حال به نظر می‌رسد که در زمینه مطالعه‌ی تأثیر مصرف عصاره هسته انگور بر شاخص‌های آسیب سلولی و استرس اکسیداتیو در بدنسازان به تحقیقات بیشتری نیاز است.

 

 

تشکر و قدردانی

محققان این مقاله از کلیه ورزشکاران و دست‌اندرکاران باشگاه اکسیژن تهران که در این پژوهش شرکت کردند، کمال سپاسگزاری را دارند.

 

منابع 

-       جعفری، افشار. (1390). تاثیر مکمل‌سازی کوتاه مدت عصاره سیر بر لاکتات و کراتین کیناز تام سرمی مردان سالم پس از یک وهله فعالیت هوازی. فصلنامه المپیک، دوره 3، (پیاپی 55)، ص 93-81.

-       حکاک دخت، ا. سلامی، ف. رجبی، ح. هدایتی،م. (1390). اثر تمرین هوازی و مکمل‌های E و C بر آنزیم‌های GPX و SOD در موش‌های باردار. فصلنامه المپیک، دوره 3 (پیاپی 55)، ص 56-47.

-       دبیدی روشن، و. چوبینه، س. فرامرزی، م. (1385). اثر مکمل تورین بر پراکسیداسیون لیپیدی موش‌های ویستار بعد از یک وهله فعالیت استقامتی درمانده‌ساز. فصلنامه المپیک، (پیاپی 36)، ص 107-99.

-       رییس ساداتی، ژ. (1393). تعیین اثر مصرف عصاره هسته انگور بر کوفتگی تاخیری ناشی از فعالیت اکسنتریک در دانشجویان دختر غیرفعال. پایان‌نامه کارشناسی ارشد تربیت‌بدنی و علوم ورزشی، دانشگاه محقق اردبیلی.

-       زلفی، ح ر. ساری صراف، و. بابائی، ح. امیر ساسان، ر. (1394). تاثیر مکمل‌سازی عصارع دانه انگور سیاه و یک جلسه فعالیت هوازی بر پاسخ شاخص‌های آسیب سلول عضلانی. مقاله کلیدی در نهمین همایش بین‌المللی تربیت‌بدنی و علوم ورزشی. تهران.

-       ساری صراف، و. بابائی، ح. حق روان، ج. زلفی، ح ر. (1393). تاثیر مکمل‌سازی کوتاه‌مدت عصارع دانه انگور سیاه بر مالون دی الدهید و کراتین کیناز سرمی پس از یک جلسه فعالیت هوازی در مردان. مجله المپیک نوین، سال اول، شماره 2، ص 116-105.

-       یثربی، م ع. سلامی، فاطمه. رجبی، ح. سردار، م ع. (1389). اثر 8 هفته تمرین سرعتی با و بدون مکمل ویتامین‌های E و C بر مالون دی الدهید و سوپراکسیداز دیسموتاز پلاسمای ورزشکاران. فصلنامه المپیک، دوره 3 (پیاپی 51)، ص 147-137.

-       Alessio HM, Goldfarb AH. (1988). Lipid peroxidation and scavenger enzymes during exercise: adaptive response to training. Journal of Applied Physiology. 64(4):1333-1336.

-       Ayala A, Mario M, Argüelles S. (2014). Lipid peroxidation: production, metabolism, and signaling mechanisms of malondialdehyde and 4-hydroxy-2-nonenal. Oxidative Medicine and Cellular Longevity. (6): 360438.

-       Babaei, P.; Rahmani-nia, F.; Nakhostin, B.; Bohlooli, S.H. (2009). The effect of VC on immunoendocrine and oxidative stress responses to exercise. Journal of Clinical and Diagnostic Research, 3: 1627-1632.

-       Banerjee, A.K.; Mandal, A.; Chanda, D.; Chakraborti, S. (2003). Oxidant, antioxidant and physical exercise. Molecular and Cellular Biochemistry 253: 307-312.

-       Bloomer, R.J.; Goldfarb, A. H.; McKenzie, M.J. (2006). Oxidative stress response to aerobic exercise: comparison of antioxidant supplements. Medicine and Science in Sports and Exercise, 38: 1098-1105.

-       Bryer, S.C.; Goldfarb, A. H. (2006). Effect of high dose vitamin C supplementation on muscle soreness, damage, function, and oxidative stress to eccentric exercise. International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, 16: 270-280.

-       Byrne, C.; Eston, R. (2005). The effect of exercise-induced muscle damage on isometric and dynamic knee extensor strength and vertical jump performance. Journal of sports sciences, 20: 417-425.

-       Clarkson, P.M.; Sayers, S.P. (1999). Etiology of exercise-induced muscle damage. Canadian journal of applied physiology, 24(3): 234.

-       Close, G.; Ashton, T.; Cable, T.; Doran, D.; MacLaren, D. (2004). Eccentric exercise, isokinetic muscle torque and delayed onset muscle soreness: the role of reactive oxygen species. European Journal of Applied Physiology. 91: 615-621.

-       Cui XP, Li BY, Gao HQ, Wei N, Wang WL, Lu M. (2008). Effects of grape seed proanthocyanidin extracts on peripheral nerves in streptozocininduced diabetic rats. Journal of Nutritional Science and Vitaminology (Tokyo). 54(4): 321-328.

-       Demirbag, R.; Yilmaz, R.; Guzel, S.; Celik, H.; Kocyigit, A.; Ozcan, E. (2006). Effects of treadmill exercise test on oxidative/antioxidative parameters and DNA damage. Anadolu Kardiyology Dergisi. 6: 135-140.

-       Diaz, K.M.; Feairheller, D.L.; Sturgeon, K.M.; Williamson, S.T.; Brown, M.D. (2011). Oxidative stress response to short duration bout of submaximal aerobic exercise in healthy young adults. International Journal of Exercise Science. 4: 247-256.

-       Doustar, Y.; Mohajeri, D. (2010). Antioxidant effect of extract of the grape seed in streptozotocin induced diabetic rats. Zahedan journal of reserch in medical scinces, 12: 9-14.

-       Erbas M, Sekerci H. (2011). Importance of free radicals and occurring during food Processing. Journal GIDA- Journal of Food 36(6): 349-356.

-       Freeman BA, Crapo JD. (1982). Biology of disease: free radicals and tissue injury. Labotatory Investigation. 42(5): 412-426.

-       Gianmaria, F.; Ferrazzano, I.A.; Aniello, I.; Armando, Z.G.P.; Antonino, P. (2011). Plant Polyphenols and Their Anti-Cariogenic Properties: A Review. Molecules. Journal of Physiology, 16: 1486-1507.

-       Haff, G.G., et al. (2003). Carbohydrate supplementation and resistance training. Journal of Strength andConditioning Research, 17(1): 187-196.

-       Halliwell B. (2012). Free radicals and antioxidants: updating a personal view. NutritionReviews; 70 (5): 257-265.

-       Harrison, A.J.; Gaffney, S.D. (2004). Effects of muscle damage on stretch-shortening cycle function and muscle stiffness control. The Journal of Strength & Conditioning Research, 18 (4): 771.

-       Konig D, Wagner KH, Elmadfa I, Berg A. (2001). Exercise and oxidative stress: significance of antioxidants with reference to inflammatory, muscular, and systemic stress. Exercise Immunology Review. 7:108-133.

-       Mancino R, Di Pierro D, Varesi C, Cerulli A, Feraco A, Cedrone C. (2011). Lipid peroxidation and total antioxidant capacity in vitreous, aqueous humor, and blood samples from patients with diabetic retinopathy. Molecular Vision. 17: 1298-1304.

-       Pourghassem-Gargari, B.; Abedini, S.; Babaei, H.; Aliasgarzadeh, A.; Pourabdollah, P. (2011). Effect of supplementation with grape seed (Vitis vinifera) extract on antioxidant status and lipid peroxidation in patient with type diabetes. Journal of Medicinal Plants Research, 5: 2029-2034.

-       Proske, U.; Morgan, D. (2001). Muscle damage from eccentric exercise: mechanism, mechanical signs, adaptation and clinical applications. The Journal of physiology, 537 (2): 333-345.

-       Sano, A.; Uchida, R. (2007). Beneficial Effects of Grape Seed Extract on Malondialdehyde Modified LDL. Journal of Nutritional Science and Vitaminology, 53: 174-182.

-       Serafini M, Del Rio D. (2004). Understanding the association between dietary antioxidants, redox status and disease: is the total antioxidant capacity the right tool? Redox Report. 9(3): 145-152.

-       Shi, J.; Yu, J.; Pohorly, J.E.; Kakuda, Y. (2003). Polyphenolics in grape seeds-biochemistry and functionality. Journal of Medicinal Food, 6: 291-299

-       Taghizadeh, M; Malekian, E; Memarzadeh, R; Mohammadi, A; Asemi, E. (2016). Grape Seed Extract Supplementation and the Effects on the Biomarkers of Oxidative Stress and Metabolic Profiles in Female Volleyball Players: A Randomized, Double-Blind, Placebo- Controlled Clinical Trial. Iranian Red Crescent Medical Journal. 18(9):e31314.

-       Vertuani S, Angusti A, Manfredini S. (2004). The antioxidants and pro-antioxidants network: an overview. Current Pharmaceutical. 10(14): 1677-1694.

-       Vigna, G.B.; Costantini, F.; Aldini, G.; Carini, M.; Catapano, A.; Schena, F. et al. (2003). Effect of a standardized grape seed extract on low-density lipoprotein susceptibility to oxidation in heavy smokers. Metabolism and experimental 52: 1250-1257.

-       Vincent HK, Taylor AG. (2006). Biomarkers and potential mechanisms of obesityinduced oxidant stress in humans. International Journal of Obesity. 30(3): 400-418.

-       Vinson, J. A.; Proch, J.; Bose, P. (2001). MegaNatural (R) Gold Grape seed Extract: In Vitro Antioxidant and In Vivo Human Supplementation Studies. Journal of Medical Food, 4: 17-26.

-       White, J.P., et al. (2008). Effect of carbohydrate-protein supplement timing on acute exercise-induced muscle damage. Journal of the International Society of Sports Nutrition, 5(1): 1-7.

-       Wu LL, Chiou CC, Chang PY, Wu JT. Urinary 8-OHdG: (2004). A marker of oxidative stress to DNA and a risk factor for cancer, atherosclerosis and diabetics. Clinical Chimical Acta. 339 (1-2):1-9.

12

 

---

[1]  Erbas

[2]  Freeman and Carpo

[3]  Vincent and Taylor

[4]  Catalase, Superoxide dismutase, Glutathione peroxidase

[5]  Glutathione, ubikinnon, Flavonoids

[6]  Halliwell

[7]  Wu

[8]  Alessio and Goldfar

[9]  Haff

[10]  Bloomer & Goldfarb

[11]  Byme and Eston

[12]  Clarkson and Sayers

[13]  Harrison and Gaffiney

[14]  Prosk and Morgan

[15]  White

[16]  Konig

[17]  grape seed extract

[18]  Shi

[19]  Giamania

[20]  Gallic acid, Monomeric flavan-3-ols catechin, Epicatechin 3-O-gallate, Dimeric Procyanidin, Monomeric procyanidin, Polymeric procyanidin

[21]  Sano and Uchida

[22]  Vinson

[23]  silva

[24]  torin

[25]  Superoxide dismutase, Catalase

[26]  Creatine Kinase

[27]  Malondialdehyde( MDA)

[28]  Ayala

[29]  Cui

[30]  Vertuani

[31]  Serafini

[32]  Mancino

[33]  Close

[34]  Banerjee

[35]  Vigna

[36]  Miles and Stephen

[37]  Bryer and Goldfarb

---