تحلیل خطاب أبی العلاء المعری فی رسالة الصاهل والشاحج
محورهای موضوعی : النقد الادبي
1 - أستاذ مساعد فی فرع اللغة العربیة وآدابها بجامعة الخوارزمی، طهران، إیران
کلید واژه:
چکیده مقاله :
رسالة الصاهل والشاحج من الأعمال الأدبیة البارزة فی العصر العباسی من الناحیتین الموضوعیة والشکلیة التی قلما حظیت باهتمام النقاد والدارسین. ألفها أبوالعلاء المعری مُوَجِّها إلی أبی شجاع فاتک الملقب بعزیز الدولة والی الحلب للفاطمیین حوالی سنة 411 أو 412ق وتحدث فیها عن قضایا أدبیة، نقدیة، تاریخیة، اجتماعیة، وسیاسیة عبر الحوار بین فَرَس یدعی الصاهل وبغل یدعی الشاحج، وأودعها کثیرا من المعلومات، والألغاز اللغویة، والنحویة، والعروضیة، والقضایا المتصلة بالعلاقات السیاسیة بین والی حلب والفاطمیین من جهة، وبینه وملک الروم من جهة أخری وصوّر أحوال الناس خلال أزمة حدثت إثر الصفقات السیاسیة بین عزیز الدولة والی حلب وبسیل، ملک الروم. قمنا بدراسة هذه الرسالة لتبیین دور السلطة والأیدیولوجیا فی تکوین خطاب أبی العلاء ولغته فی هذه الرسالة وفی ضوء التحلیل النقدی للخطاب. تخلص هذه الدراسة إلی أنه بإمکاننا أن نقسم خطاب أبی العلاء المعری فی هذه الرسالة إلی أربعة أنواع: الخطاب الأدبی الذی یضم معلوماته الواسعة فی مجال الشعر واللغة والنحو والعروض، والخطاب السیاسی الذی یتمثل فی تصویره لقضایا سیاسیة بین والی حلب وملک الروم، والخطاب الاجتماعی الذی یتبلور فی تصویره لأحوال الناس خلال أزمة غزو الروم لحلب وخطاب الدعایة بین الروم والمسلمین. لعبت السلطة السیاسیة والثقافیة دورا رئیسا فی تکوین خطاب أبی العلاء ولغته.
"Risalat Al-sahel wa Al-shahej" is one of the prominent works of Abbasid era in form and content to which authors and critics have paid little attention. Abul Ala Al-ma'arri wrote it about 1020- 1021 addressing Aboushoja'a Fatak, known as Azizoddoleh, ruler of Halab from Fatimi's caliphate in which through conversation made between a horse called Sahel and a mule called Shahej he discusses literary, historical, political and social matters and provides much information about lexical, syntactical, prosodic puzzles and issues related to political relations between ruler of Halab and the Fatimi's family in the one hand and he and Roman emperor on the other hand and pictures people's condition following a crisis caused by political deals between Azizoddoleh (ruler of Halab) and Basil (Roman emperor).The Risalah investigated in this article to express role of power and technology in forming Abul Ala Al-ma'arri's discourse and language in the light of critical discourse analysis . This research shows that Abul Ala's discourse can be divided into 4 groups: literary discourse including his vast information about poetry, syntax and prosody; political discourse that pictures political relation between ruler of Halab and emperor of Rome; social discourse in which people's horror due to Rome's attack has been provided and finally advertising discourse between Romans and Muslims and also this point that political and cultural power has played a key role in forming Abul Ala's discourse and language.
العربیة:
ابن أبی جرادة، عمر بن أحمد. 1425ق. زبدة الحلب من تاریخ حلب. حققه سهیل زکار. ط2. دمشق: دار الکتاب العربی.
الجندی، سلیم. 1986م. نواحی التجدید والتقلید فی نثر أبی العلاء؛ أبوالعلاء المعری حیاته وشعره. بیروت: المکتبة الحدیثة.
خریبانی، جعفر. 1990م. أبوالعلاء المعری رهین المحبسین. ط1. بیروت: دارالکتب العلمیة.
رزق، صلاح. 2006م. نثر أبی العلاء المعری دراسة فنیة. القاهرة: دار غریب.
ضیف، شوقی. لاتا. الفن ومذاهبه فی النثر العربی. ط12. القاهرة: دارالمعارف.
طباخ، محمد راغب. 1408ق. اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشهباء. ط2. حلب: دار القلم العربی.
الطرابلسی، أمجد. 1394ق. «رسالة الصاهل والشاحج لأبی العلاء المعری». مجمع اللغة العربیة بدمشق. المجلد التاسع والأربعون. ربیع الأول. العدد 2.
المحاسنی، زکی. 1947م. أبوالعلاء ناقد المجتمع. دمشق: دار الفکر العربی.
المعری، أبوالعلاء. 1984م. رسالة الصاهل والشاحج. حققتها عائشة عبدالرحمن بنت الشاطئ. ط2. القاهرة: دار المعارف.
المقدسی، أنیس. 1986م. «بیئة المعری و أثرها فی شعره». أبوالعلاء المعری حیاته وشعره. بیروت: المکتبة الحدیثة.
الفارسیة:
آقاگل زاده، فردوس، 1385ش. تحلیل گفتمان انتقادی. فردوس آقاگل زاده. تهران: شرکت انتشارات علمی وفرهنگی.
خوراسگانی، علی ربانی وخوشآمدی، مرتضی. 1390ش. «بررسی تطبیقی رویکردهای انتقادی به تحلیل گفتمان». فصلنامه علمی پژوهشی روش شناسی علوم انسانی. سال 17. شماره 68. پاییز. صص 144-117.
فرکلاف، نورمن. 1379ش. تحلیل گفتمان انتقادی. فاطمه شایسته پیران ودیگران. چ1. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مرکز مطالعات وتحقیقات رسانه ها.
مکاریک، ایرنا ریما. 1385ش. دانشنامه نظریه های ادبی معاصر. مهران مهاجر ومحمد نبوی. چ2. تهران: نشر آگه.
مک دانل، دایان. 1380ش. مقدمه ای بر نظریه های گفتمان. حسینعلی نوذری. چ1. تهران: انتشارات فرهنگ گفتمان.
ون دایک، تئون. 1394ش. تحلیل متن وگفتمان. ترجمه پیمان کی فرخی. چ1. آبادان: نشر پرسش.
یار احمدی، لطف الله. 1383ش. گفتمان شناسی رایج وانتقادی. چ1. تهران: هرمس.
یورگنسن، ماریان وفیلیپس، لوئیز. 1393ش. نظریه وروش در تحلیل گفتمان. ترجمه هادی جلیلی. چ1. تهران: نشر نی.
