رثاء الأولاد بین ابن نباتة المصری و الخاقانی الشروانی؛ دراسة مقارنة

محورهای موضوعی : النقد الادبي

عبدالقادر پریز ¹ , حامد کمالی مسکونی ²

1 - أستاذ مساعد فی اللغة العربیة وآدابها بجامعة العلامة الطباطبائی، طهران، إیران.
2 - خریجة مرحلة الماجستیر فی اللغة العربیة وآدابها، جامعة العلامة الطباطبائی، طهران، إیران.

تاریخ دریافت : 1396/08/15 تاریخ پذیرش : 1396/08/15 تاریخ انتشار : 1396/04/10

کلید واژه:

چکیده مقاله :

یعتبر ابن نباتة المصری من شعراء العصر المملوکی الذی اتجه إلی غرض الرثاء وذلک لأنه واجه وفاة أحبائه من أبنائه وزوجته وجارته فی حیاته الشخصیة وصوّر فی شعره الرثائی مدی الفاجعة وأثرها علیه. رثاء ابن نباتة لأولاده یتصف بالأوصاف الصادقة وینبع من ألم الفراق، فرثاهم بقلب مفجوع حیث کاد قلبه یتفجر من الحزن. من ناحیة أخری نری أن الشاعر الفارسی "الخاقانی الشروانی" یرثی أحبائه وأقربائه الذین فارقوا الحیاة. إنه فقد ابنه أمیر رشید الدین وذلک دفع الشاعر إلی إنشاد قصائد رثائیة التی سمیت أبرزها "بترنم المصائب." من خلال هذه الدراسة نهدف إلی مقارنة الرثاء وخصائصه فی شعر ابن نباتة المصری والخاقانی الشروانی علی أساس المدرسة الأمریکیة للأدب المقارن للإجابة علی بعض الأسئلة، منها: کیف تکون القصائد الرثائیة للشاعرین، وأیهما الأفضل فی هذا الغرض؟ وما هو وجوه التفارق والتشابه بین مراثی الشاعرین لأولادهما؟ وحصلت نتائج البحث علی أن الخاقانی تفوق نظیره العربی فی رثائه لأولاده حیث أن الخاقانی یبرز العواطف الإنسانیة فی رثائه أکثر من ابن نباتة وقام الخاقانی بالإبداع فی هذا الفن.

چکیده انگلیسی:

Egyptian poet Ibn-e- Nabata is one of the poets of Mamlooki era who witnessed the death of his beloved ones including his own wife and children and composed elegiesdescribing this event and its influence on him. Ibn-e-Nabata’selegy for children's death is true description of separation andpain for the loss of his children. So his elegy is sung with such a painful heart that is near to explode from great sadnessas if he is about to die. On the other hand Persian poet KhaqaniSherwani has told Elegy for death of hisdarlings and relatives. KhaqaniSherwani lost his son, Amir Rashid Al-Din and his death made him to compose elegy in his elegiesmost famous of whichbeing Taranom Al-Masaeb(The Songs of Sufferings). This study aims to compare the lamentation and its characteristicsinKhaqani and Ibn-e- Nabata’s poems based on American comparative literature school. In this regard, the below questions are discussed and responded: What is the view of two poets in their elegiacodes? Who is superior in this area? What are the similarand different aspects of their mournful poems? General result of this article shows that Khaqani surpasses his Arabic counterpart lamentation singing for his son since human feelings are depicted more fully in his composition than Ibn-e- Nabata's. In addition, he is innovative in this genre of poetry. 

منابع و مأخذ:

استعلامی، محمد. 1387ش. نقد وشرح قصائد الخاقانی. طهران: نشر زوار.

الاعتمادی، غلام حسین. (1390ش). انسان ومرگ، درآمدی بر مرگ شناسی. چاپ سوم. تهران: نشر مرکز.

امامی، نصرالله. (1369ش). مرثیه سرایی در ادبیات فارسی (تا پایان قرن هشتم). اهواز: انتشارات دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی.

ثابت، عبدالرحیم. (1392ش). «روان‌شناسی ماتم‌زدگی در مرثیه‌های خاقانی». نشریه ادب وزبان دانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال 16. شماره 34. پاییز و زمستان. صص

حسن غنیم، محمد عبدالقادر. (لاتا). رثاء الأبناء فی الشعر العربی حتی نهایة العصر العباسی. أطروحة الدکتوراه.

خاقانی، افضل الدین بدیل بن علی نجار (1368ش). دیوان. تصحیح ضیاء الدین سجادی. چاپ سوم. تهران: انتشارات زوار.

الخطیب، حسام. (1999م). آفاق الأدب المقارن. عربیا وعالمیا. دمشق: دار الفکر.

الزبیدی. (1422ق). تاج العروس من جواهر القاموس. تحقیق عبدالکریم الغرباوی. الکویت: مؤسسة الکویت للتقدم العلمی.

زنکنه، داریوش. (1389ش). «جستاری در سوگ سروده های خاقانی». فصل‌نامه علمی عمومی زبان و ادب فارسی (گرایش عرفان) ادبستان. شماره 3. صص 130-111.

الزوزنی، الحسن بن احمد. (2006م). شرح المعلقات السبع. تحقیق: محمد الفاضلی. ط1. طهران: موسسة الصادق للطباعة والنشر.

سالم، عبدالعزیز الرشید عبدالعزیز. (1988م). شعر الرثاء العربی واستنهاض العزائم. الکویت: وکالة المطبوعات.

صفا، ذبیح الله. (1363ش). تاریخ ادبیات فارسی. ط 6. طهران: نشر فردوسی.

ضیف، شوقی. (2007م). تاریخ الادب العربی، عصرالدول والإمارات. الجزء الخامس. القاهرة: دار المعارف.

ضیف، شوقی. (1979م).  الرثاء.ط10، مصر: دارالمعارف.

علوش، سعید. (1987م). مدارس الأدب المقارن. دراسة منهجیة. الطبعة الأولی. لامک: المرکز الثقافی العربی.

الفاخوری، حنا. (1427ق). الجامع فی التاریخ الادب العربی. ج1. بیروت: ذوی القربی.

القیروانی، ابوعلی الحسن بن رشیق. (1988م). العمدة فی محاسن الشعر وآدابه. تحقیق: محمد قرقزان. الطبعة الاولی. بیروت: دار المعرفة.

القرطاجنی، حازم. (لاتا). منهاج البلغاء وسراج الأدباء. تقدیم وتحقیق محمد الحبیب ابن الخوجة. ط 3. بیروت: دار الغرب الإسلامی.

المصری، ابن نباتة. (لاتا). دیوان ابن نباتة المصری. بیروت: شرکة علاء الدین للطباعة والتجلید.

کزازی، میرجلال الدین. (1368ش). گزارش دشواری‌های دیوان خاقانی. الطبعة الأولی. طهران: نشر مرکز.