اقسام و القاب بهشت در قرآن و شعر فارسی تا قرن هشتم هجری

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

مریم محمدزاده ¹ (استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر.ایران)

تاریخ دریافت : 1397/07/06 تاریخ پذیرش : 1397/07/06 تاریخ انتشار : 1397/04/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

در ادب فارسی و در تفاسیری از قبیل اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ترجمة تفسیر طبری و کشف الاسرار از هشت بهشت سخن به میان آمده است؛ در حالی که در دو روایت جداگانه ای که از ابن عباس نقل شده از هفت بهشت بحث شده است و امام باقر(ع) در کافی، تعداد بهشت ها را چهار بهشت می داند. علاوه بر این آراء گوناگون در زمینة تعداد بهشت ها، اسامی آنها نیز به طور یکسان روایت نشده است؛ لذا در این پژوهش به روش کتابخانه ای و با استفاده از ابزار فیش برداری و بهره گیری از فنّ تحلیل محتوا، به بررسی انواع و اقسام بهشت در قرآن پرداخته شد و مفاهیم و تصاویر ارائه شده دربارة آنها با شعر فارسی تا قرن هشتم هجری مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید که بر خلاف تصوّر عمومی که در ادبیّات فارسی نیز منعکس شده است در منبع وحی، از چهار بهشت جنّه العدن، جنّه النعیم، جنّه المأوی و جنّه الفردوس سخن به میان آمده است و دارالسّلام، دارالقرار، علّییین و خلد، القاب این چهار بهشت هستند که به نادرست در اعتقاد عمومی و ادبیّات فارسی جزو اقسام هشت بهشت مطرح گردیده اند.

چکیده انگلیسی:

In Persian literature and annotated editions of Quran – like Atib Al-Bayan Fi Tafsir Al-Quran, Translation of Tabari Annotations, Kashf Al-Asrar – eight different paradises are talked about, while in two narrations by Ibn-e Abbas seven paradises have been mentioned, and Imam Baqer in Kafi has reduced this number to four. This is not, however, the matter of numbers, the names for them are various too. The present research, which is based on library resources and references, has investigated various types and names of Paradise as mentioned in Quran and in Persian poetry up to 8th century (AH). The results revealed that despite common beliefs, there are only four Paradises in Quran: Garden of Eden, Garden of Bliss, Garden of Abode, and Garden of Firdaus, which are titled as Dar Al-Salam, Dar Al-Qarar, Elliyin and Khuld respectively. However, it is a misbelief in common sense and Persian literature that they are altogether eight paradises.

منابع و مأخذ:

1. قرآن


2. آلوسی، سیّد محمود­، 1415 ق­، روح المعانی فی تفسیر القرآن­، بیروت­: دارالکتب العلمیّه.


3. ابو­حیان­، محمّدبن یوسف­،­1420 ق­، البحر المحیط فی التفسیر­، بیروت­: دارالفکر.


4.  افصحی­،­نفیسه­،­1386­،­واژگان توصیفی بهشت از دیدگاه معنی­شناسی قرآن­، پایاننامة کارشناسی­ارشد­،­به راهنمایی ابراهیم دیباجی­، دانشگاه تهران


5. امیر­معزّی­، 1318­، دیوان­، به اهتمام عباس اقبال­، تهران­: کتابفروشی اسلامیّه .


6. انوری­، علی بن محمّد­، 1376­، دیوان اشعار­، به اهتمام محمّد­تقی­مدرس­رضوی­،­تهران­: علمی و فرهنگی


7. بغوی­، حسین بن مسعود­، 1420 ق­، معالم التنزیل فی تفسیر­القرآن­، بیروت­: دار احیاء­التراث العربی


8. بیضاوی­، عبدالله بن عمر­، 1418ق­، انوارالتنزیل و اسرارالتأویل، چاپ اوّل، بیروت: داراحیاء­التراث­العربی


9.  پاشایی­، محمّد­تقی­،­1383­، بهشت و بهشتیان در قرآن­، پایاننامة کارشناسی ارشد­، به راهنمایی علی­اصغر­تجری­، حوزة علمیّة قم .


10. ثعالبی­، عبدالرحمن بن محمّد­،­1418 ق­، جواهر­الحسان­فی تفسیرالقرآن­،­بیروت­:­داراحیاء­التراث العربی 


11. حافظ­، خواجه شمس الدین­،­1377­، دیوان­، از روی نسخة دکتر قاسم غنی و علامه قزوینی­، تهران­: سمن


12. حسینی بحرانی­، سیّد هاشم، 1415 ق، تفسیر البرهان­، تهران­: بعثت .


13. خاقانی­، افضل الدین بدیل­،­1377­، دیوان اشعار­، ویراستة دکتر کزّازی­، تهران : مرکز .


14. خواجوی کرمانی­، بی تا­، دیوان کامل­، با مقدمة مهدی افشار­، بی­جا : زرّین .


15. خیّام­، عمر­، 1389­، رباعیّات حکیم عمر خیّام، تهران: ریشة هنر .

16. راغب اصفهانی، حسین بن محمّد،­1412 ق، المفردات فی غرائب القرآن، بیروت: دارالعلم الشامیّه

1. رضوی،­سیّد­تمیز­الحسن، بی­تا، بهشت در قرآن، پایاننامة کارشناسی­ارشد، به راهنمایی مصطفی­اسدی، دانشگاه جامعه المصطفی.

 

1. سعدی، شیخ مصلح الدین، 1386، بوستان، شرح و گزارش از انزابی نژاد ­و سعیدالله قره­بگلو،تبریز: آیدین .


2. ............................  ، 1385، کلیّات سعدی، به اهتمام محمّد علی فروغی، تهران : زوّار .


3. سعدی، توران،­1378، اوصاف­الجنّه فی­القرآن، پایاننامة کارشناسی­ارشد، به راهنمایی دکتر محمّدباقر حجّتی، دانشگاه  آزاد تهران


4. سنایی، مجدود بن آدم ،1364، دیوان اشعار، تصحیح مدرس رضوی، تهران: کتابخانة سنایی .


5. ------------، 1377،­ حدیقه­الحقیقه و شریعه­الطریقه، تصحیح و تحشیة مدرس رضوی، تهران­: دانشگاه تهران


6. طباطبایی، سمیّه، 1386، نگرشی بر بهشت و جهنّم در آیینة نهج البلاغه، پایاننامة کارشناسی­ارشد، به راهنمایی احمد امام زاده، دانشگاه  پیام نور تهران.


7. طباطبایی، سیّد محمّد حسین، بی تا، ترجمة تفسیر المیزان، قم : دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین قم


8. طبرسی، سیّد فضل بن حسن ، 1360، ترجمة مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران : فراهانی .


9. 26.  طبری­، 1356، ترجمة تفسیر طبری، تهران: طوس .


10. طریحی، فخرالدین­، 1375، مجمع البحرین، تهران: مرتضوی .


11. طیب، سیّد عبدالحسین­، 1378، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 5، تهران: اسلام .


12. طوسی، محمّد بن حسن، بی تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی .


13. عطار، فریدالدین،­، 1373، دیوان، تنظیم جهانگیر منصور ، چاپ اوّل ، تهران : نگاه


14. ........................... ، 1383، منطق الطیر، مقدمه،­تصحیح و­تعلیقات دکتر شفیعی کدکنی، تهران: سخن 


15. ---------- ­،­1385، مصیبت نامه،­تصحیح و­تعلیقات دکتر شفیعی کدکنی، تهران: سخن  .


16. فرّخی سیستانی،­1371، دیوان، به کوشش سیّد محمّد دبیر سیاقی، چاپ چهارم، تهران : زوّار .


17. قطران، ابو منصور­، 1362، دیوان، به اهتمام محمّد نخجوانی، تبریز: شفق .


18. قمی مشهدی، محمّد­بن محمّد­رضا، 1368، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت ارشاد

36. کاشانی، ملا فتح الله، 1373، خلاصه المنهج، تهران : اسلامیّه .

1. کلینی، محمّد بن یعقوب، 1363 ، الکافی، تهران: دارالکتب اسلامیّه .


2. گذشته، ناصر ، 1378، بررسی مفهوم بهشت در اندیشه­های دینی، مقالات و بررسی ها ، دفتر 65 .


3. لوائی، افسانه­، 1379، بهشت و اوصاف آن در قرآن، پایاننامة کارشناسی­ارشد، به راهنمایی الیاس کلانتری، دانشگاه  آزاد کرج .


4. مظهری، محمّد ثناءالله­، 1412 ق ، تفسیر المظهری، پاکستان: مکتبه رشدیه .


5. مکارم شیرازی، ناصر، 1374، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیّه .


6. ملا حویش غازی، سیّد عبدالقادر، 1382 ق ، بیان المعانی، دمشق: مطبعه الترقی .


7. منوچهری، احمد بن قوص،­1370، دیوان، به کوشش سیّد­محمّد­دبیر­سیاقی، چاپ اوّل، تهران: زوّار


8. مولوی، جلال الدین، 1380، مثنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: ققنوس .


9. ------------ ،­1385، کلیّات شمس تبریزی­، بر اساس نسخة بدیع­الزمان­فروزانفر،­تهران: ارمغان طوبی .

46. میبدی، احمد بن محمّد، 1371، کشف الاسرار و عدّه الابرار، به اهتمام علی اصغر حکمت، چاپ چهارم، ج 5، تهران: امیر کبیر .

1. ناصر­خسرو، 1378، دیوان اشعار، تصحیح دکتر مجتبی مینوی – دکتر مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران .


2. نظامی،­الیاس­بن­یوسف،­1379،­مخزن­الاسرار،­تصحیح­حسن­وحید­دستگردی،­­به­کوشش­سعید­حمیدیان، تهران: قطره.