بررسی و تحلیل علل ابهام و دیریابی مفهوم در اشعار صائب

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

محمدحسین کرمی ¹ , علی مظاهری رودبالی ²

1 - استاد زبان و ادبیات فارسی.دانشگاه شیراز.شیراز.ایران
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی.دانشگاه شیراز.شیراز.ایران

تاریخ دریافت : 1395/11/10 تاریخ پذیرش : 1395/11/10 تاریخ انتشار : 1395/11/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

صائب تبریزی به عنوان نماینده ی سبکی که به تازه گویی و طرز نو و ابتکار شهرت دارد، یکی از برجسته ترین شاعران غزل گوی ایران است که در میانه ی دو جریان اصلیِ سبک هندی قرار دارد : شاعران عامی وکم سواد و سبکِ ساده و روان و شاعران هندی و زبان دشوار...از اواخر قرنِ دهم، شعر فارسی به سوی یک دشواریِ معما گونه پیش می رود که غالب ابهامات شعری، حاصل دستکاری های زبانی و هنجارگریزی های معنایی است که از رهگذرِ تلاش در کشفِ روابط تازه و ایجادِ تصاویرِ پارادوکسی حاصل می شود. ابهام در شعرِ صائب تبریزی از نوعِ ابهاماتِ شعریِ شاعرانی مانند حافظ و مولانا نیست ،زیرا ابهام در شعر این شاعران بیشتر به دلیل وسعت معناست ، همچنین با ابهاماتِ شعریِ شاعرانی چون انوری و خاقانی متفاوت است،چرا که دشواریِ شعر آنان بر اثر ورود اطلاعات علمی ،فلسفی،تاریخی،دینی و غیره می باشد و فهمِ آن مستلزمِ دانستن مقدمات است.مقاله ی حاضر به بررسی عوامل ابهام آفرینِ شعر صائب با تأکید بر عوامل هنری می پردازد. تعمّدِ صائب در ایجاد بعضی از ابهامات و در عین حال زیبایی های شعری به همراه تحلیلِ علت های ابهامِ شعر صائب، از یافته های این مقاله است .

چکیده انگلیسی:

Sāeb Tabrizi, as a representative of a poetic style known as innovative, fresh and contriving, is one of the most prominent gazal composers in Iran, and his poetry is believed to fall in the midst of the two main streams of Indian style: the plainly unadorned style (employed by the relatively analphabetic and common poets of the genre) and the quaintly sophisticated one. Late in sixteenth century the Persian versification took a route to an enigmatic intricacy which resulted in ambiguities brought about by language manipulation and semantic deviation. It was an attempt to discover new relations and to create paradoxical images. The typical features that make together his verse ambiguous are different from those belonging to Hafez and Rumi’s versification. Ambiguity in the poems of these two is because of the span of meaning. Moreover, ambiguity in Sāeb’s verse is different from the ambiguity existing in the poems of Anwari and Ḵhāqāni who let in their verses scientific, philosophical, historical and religious comprehension. This article studies those elements – mostly aesthetic ones – which make Sāeb’s verses ambiguous. Sāeb’s intention to invoke certain ambiguity in his poems and his mastery of aesthetic applying of it are among the findings of this article

منابع و مأخذ:

1. احمدی ،بابک.(1370 ). ساختار و تأ ویل متن. تهران: مرکز.


2. اسکویی، نرگس .(1390 ).« روش آشنایی زدایی در شعر صائب »،پژوهشنامه­ی فرهنگ و ادب ،س4، ش11 ،ص183.


3. چند بهار ، لاله تیک.(1380 ).بهار عجم. تصحیح کاظم دزفولیان، تهران: طلایه.


4. حسن پور آلاشتی،حسین .(1390 ). «عواملِ ابهامِ معنایی در شعر طالب آملی »،پژوهشنامه­ی زبان و ادبیات فارسی ،س 3 ، ش9 صص108 -93 .


5. خوانساری، محمد.( 1364 ). منطق صوری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


6. دهخدا ،علی اکبر .(1373).لغت نامه .دوره­ی شانزده جلدی ،زیر نظر معین و جعفر شهیدی  تهران :دانشگاه تهران.


7. شفیعی کدکنی، محمد رضا.(1366). شاعر آیینه ها(بررسی شعر بیدل و سبک هندی) تهران: آگاه.


8. شمیسا،سیروس .(1366 ). فرهنگِ اشاراتِ ادبیات فارسی. تهران: فردوس.


9. ---------- .(1381). نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس.


10. صائب تبریزی، محمد علی .(1383) . دیوان، به کوشش محمد قهرمان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.  صفا، ذبیح الله. (1379 ). تاریخ ادبیات ایران ، ج4 ، به کوشش محمد ترابی نژاد،تهران، فردوسی.


11. صفوی ، کوروش.(1384). معنی شناسی.تهران: سوره


12. العلوی، یحیی بن حمزه .(1332 ) .الطراز المتضمّن لاسرار البلاغه و علوم حقایق الاعجاز . القاهره.


13. فتوحی، محمود. (1387). «ارزش ادبی ابهام از دو معنایی تا چند معنایی» مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، س 16، ش62، صص 36-17.


14. ---------------- .(1379). نقد خیال، تهران: نشر روزگار.


15. کرمی ، محمد­حسین.(1383).« آرایش و آفرینش واکی ، شیوه ای بدیع در آفرینش هنری(بر پایه ی دیوان خاقانی) » نشریه­ی دانشکده­ی ادبیات دانشگاه تبریز سال 47 ، شماره­ی مسلسل 193 ، صص 1-34.


16. گلچین معانی،احمد.(1381).فرهنگ اشعار صائب،ج1،تهران:امیر کبیر.


17. محبتی،مهدی.(1380).بدیع نو ،ج1،تهران:سخن.


18. نفیسی، آذر.(1368).«آشنایی زدایی در ادبیات». کیهان فرهنگی ، تهران: س6 .ش62.


19. همایی،جلال الدین.(1373). معانی وبیان.ج2،تهران:هما.