بررسی فرافکنی در قالب تمثیل در منطق‌الطیر عطار نیشابوری

محورهای موضوعی : روانشناسی (با ویژگی ادبی و هنری)

فرشته ربیع ¹ , عالیه یوسف فام ² , افشین طیبی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد تهران مرکزی ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ، ایران.
3 - استادیار گروه روانشناسی، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه خوارزمی، قشم، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/03/10 تاریخ پذیرش : 1402/05/15 تاریخ انتشار : 1403/07/01

کلید واژه: روانشناسی, فرافکنی, عطار نیشابوری, منطق‌الطیر, تمثیل,

چکیده مقاله :

فرافکنی در رفتار، گفتار و احساسات افراد و ‌بخصوص در ادبیات فارسی وجود دارد و آثار آن در ارتباطات انسان با افراد و با جهان بیرون مشهود است که در قرون اخیر به عنوان یکی از مباحث علم روانشناسی مطرح‌ شده‌است. رد پای این مفهوم در آثار کلاسیک بخصوص منطق‌الطیر عطار نیشابوری در شرح ماجرای سی مرغ در جستجوی سیمرغ دیده ‌می‌شود؛ پرندگانی تمثیلی و نمادین که به دنبال محبوب ازلی و ابدی رهسپار سفری پر مخاطره هستند؛ گروهی از پرندگان بر حسب بینش درونی خود از رفتن در این راه امتناع می‌کنند و مطلوب غیر حقیقی را بر می‌گزینند و پندار خود را به محبوب حقیقی فرافکنی می‌کنند و در نهایت گروهی اندک به محبوب می‌رسند. روش تحقیق در این پژوهش بر مبنای هدف، توصیفی– تحلیلی است. یافته‌ها نشان‌می‌دهد که شکل فرافکنی با توجه به نمادین بودن شخصیت‌ها متفاوت است و از آنجایی‌ که وحدت موضوع در کل اثر وجود دارد نوع فرافکنی‎ها نیز از یک موضوع یکسان تبعیت‌می‌کند که در قالب جهان‌بینی‌های مختلف شخصیت‌ها مطرح ‌شده‌است. در نتیجه هر کدام از شخصیت‌ها به نوعی ویژگی‌ها، افکار و احساسات خود را به مطلوب فرافکنی‌کرده‌اند و به سرکوبی یا انکار توانایی‌های خود پرداخته‌اند.

چکیده انگلیسی:

projection exists in people's behavior, speech, and feelings, especially in Persian literature, and its effects are evident in human relationships with people and the outside world, which has been raised as one of the topics of psychology in recent centuries. Traces of this concept can be seen in classical works, especially Mantegho-al-Teir of Attar Neyshaburi in the story of Simurgh in search of Simurgh; allegorical and symbolic birds that embark on a perilous journey in search of the eternal and eternal beloved; A group of birds refuse to go on this path according to their inner vision and choose the unreal ideal and project their idea to the true beloved, and finally a small group reaches the beloved. The research method in this research is based on the objective, descriptive-analytical. The findings show that the form of projection is different according to the symbolic nature of the characters, and since there is unity of the subject in the whole work, the type of projections also follows the same subject, which is presented in the form of different worldviews of the characters. As a result, each of the characters have somehow projected their characteristics, thoughts and feelings in a favorable way and suppressed or denied their abilities.

منابع و مأخذ:

کتاب¬ها
اشرف‌زاده، رضا. (1373). تجلی رمز و روایت در شعر عطار نیشابوری، تهران: اساطیر.
بهرامی، هادی. (1383). آزمون‌های فرافکنی شخصیت، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
چشمه نور، مرتضی، و پویایی، جابر. (1392) .جنگ نرم از تهدید تا واقعیت، تهران: انتشارات صیاد.
شاملو، سعید. (1374) .مکتب‌ها و نظریه‌ها در روانشناسی شخصیت، تهران: رشد.
عطار نیشابوری، محمدبن ابراهیم. (1397) .منطق‌الطیر، تصحیح دکتر شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
فروزانفر، بدیع الزمان. (1397) .شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری، تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فورد، دبی. (1390) .نیمۀ تاریک وجود، ترجمه فرناز فرود، تهران: نشر حمیدا.
کتابی، احمد. (1383) .فرافکنی در فرهنگ و ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
گنجی، حمزه. (1386) .روان‌شناسی عمومی، تهران انتشارات ساوالان.
میرصادقی، جمال. (1376) .عناصر داستان، تهران: شفا.
يونگ، كارل گوستاو. (1395) .انسان و سمبول‎هايش، تهران: انتشارات جامي.
مقالات
آموزگار، شهلا. (1389). فرافکنی در داستان شیر و نخچیران مثنوی مولوی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهرکرد، 5(18و19)، 34-11.
اوداينيک، ولودیمیر. (1378). سیاست و ناخودآگاه. ترجمۀ علیرضا طیب. سیاسی– اقتصادی، (149و150)،42-51.
عباسی شکرباغانی، سپیده. (1395). فرافکنی در غزلیات سنایی. یازدهمین گردهمایی بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی دانشگاه گیلان، 2346-2366.
فروغی شهرام، خالدیان، محمدعلی، و عباسپور اسفندن، حسنعلی. (1401). بررسی تطبیقی وادی توحید از دیدگاه مولانا و عطار. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 14(54)، 319-341 doi: 10.30495/dk.2022.1954461.2454 .
کاظم‌خانلو، ناصر، و بیرانوند، نسرین. (1393). نگرشی عرفانی ـ روانشناسی بر مفهوم فرافکنی در غزلیات شمس. عرفان اسلامی،12(47)،99-77.
کتابی، احمد. (1386). چند مفهوم روانشناسی در اندیشه‌های مولوی. پژوهشی فرهنگ، (63 و 64)، 553-603.
محمدی آسیابادی، علی. (1385). فرافکنی و شخصیت بخشی در شعر حافظ. پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تربیت معلم)،14(52و53)،111-134.
پایان‌نامه‌ها
رحیمی، یدالله و همکاران. (1386). فرافکنی در مثنوی معنوی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه گیلان: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
References
Books
Ashrafzadeh, R. (1994). Manifestation of mystery and narrative in Attar Neyshaburi's poetry, Tehran: Asatir. [In Persian]
Attar Neyshaburi, M. E. (2018). Manteqo-al-Teir, Ed. by Mohammad Reza Shafiei Kadkani, Tehran: Sokhan. [In Persian]
Bahrami, H. (2004). Personality projection tests, Publications of Allameh Tabatabai University. [In Persian]
Carl Gustav Jung, M. L. V. F. (2016). Man and his symbols, Tehran: Jami. [In Persian]
Cheshmeh Noor, M., & Poyaii, J. (2013). Soft war from threat to reality, Tehran: Sayyad. [In Persian]
Ford, D. (2011). The Dark Side of the Light Chasers, translated by Farnaz Froud, Tehran: Hamida Publishing. [In Persian]
Furouzanfar, B. (2018). Description and criticism of Sheikh farid-oddin Attar Neyshaburi's works, Tehran: Anjoman-e Asar o Mafakher-e Farhangi.
Ketabi, A. (2004). Projection in Persian culture and literature, Tehran: Scientific and cultural. [In Persian]
Mirsadeghi, J. (1997). Story elements, Tehran: Shafa. [In Persian]
Shamlou, S. (1995). Schools and theories in personality psychology, Tehran: Roshd. [In Persian]
Articles
Abbasi Shekarbaqani, S. (2016). Projecting in Sanai lyric poems. Eleventh International Meeting of the Association for the Promotion of Persian Language and Literature, University of Gilan, 2366-2346. [In Persian]
Amuzegar, Sh. (2010). A projection in the story of the lion and the Nakhchiran of Mulavi's Masnavi. the Faculty of Literature and Humanities. Shahrekord University, 5(19&18),34-11. [In Persian]
Foroghi, Sh., Khaledian, M. A., & Abbaspour Esfandan, H. A. (2022). A comparative study of Wadi Tawhid from the perspective of Rumi and Attar. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 14(54), 319-341.doi: 10.30495/dk.2022.1954461.2454. [In Persian]
Ganji, H. (2007) .General Psychology, Tehran, Savalan Publishing House.
Kazem Khanlu, N., & Beyranvand, N. (2014). Mystical-psychological attitude on the concept of projection in Shams lyric poems. Islamic Mysticism. 12(47),99-77. [In Persian]
Ketabi, A. (2007). Some concepts of psychology in Rumi's thoughts. Culture, (64 & 63). 603-553. [In Persian]
Mohammadi Asiyabadi, A. (2006). Projecting and characterizing in Hafez's poetry. the Faculty of Literature and Humanities (Teacher Training). 14 (53&52), 134-111. [In Persian]
Udaynik, V. (1999). Politics and the unconscious. Translated by Alireza Tayyeb. Political-Economic Journal. (150 & 149) 51-42. [In Persian]
Theses
Rahimi, Y. A., & Qther. (2008). Projection in the spiritual masnavi. Master's thesis. Gilan University: Faculty of Literature and Human Sciences. [In Persian]