«غزل مدیحه‌سرایی» حافظ
محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی
مژده شفیعی
1
(مربی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد انار، دانشگاه آزاد اسلامی، انار، ایران.)
کلید واژه: حافظ, غزل افزایشی, مدیحۀ امیران, غزل متقضب, غزل مدیحه, مدیحه وزیران,
چکیده مقاله :
در نیمۀ دوم سدۀ ششم هجری قمری با تشکیل حکومت‌های کوچک محلّی با عنوان اتابکان که باقیماندۀ حکومت نیرومند جلال‌الدّین ملکشاه سلجوقی و نظام‌الملک توسی بود سکته‌ای در قصیده‌سرایی سبک خراسانی و مدیحه‌سرایی رخ داد که با یورش مغولان و تاتارها سبک مدیحه‌سرایی از قالب قصیده به قالب غزل به ارث رسید. بنابراین محتوای قصیده در نزد بزرگان ادب تبدیل به سخنانی در باب عرفان، اخلاق و مسایل اجتماعی گردید. تعزّل که دارای بار غنایی و عاشقانه بود و به تدبیر سنایی از قصیده جدا شده و به قالبی مستقل با نام غزل بدل شده بود به گونه‌ای تلفیقی ضمن بیان حالات عاشقانه و عارفانه بار مدیحه‌سرایی را هم به دوش کشید.این شیوه از غزل در نزد حافظ به ویژگی سبکی تبدیل شد. حافظ که شاخص و برترین نمایندۀ سبک غزل مدیحه‌سرایی است پس از خود پیروانی پیدا کرد اگرچه هیچکدام هیچگاه به عظمت او نرسیدند. نگارنده در این گفتار کوشیده است تا به روش (توصیفی – تحلیلی) به تحلیل و معرّفی سبک غزل مدیحه‌سرایی حافظ در اشکال مختلف آن بپردازد و از آغازگر این شیوه و نمونه‌ای از پیروان آن پس از حافظ یاد کند.
In the second half of the sixth century AH, with the formation of small local governments, so called, Atabakan, which were the remnants of the powerful government of Jalaluddin Malekshah Seljuk and Nizam al-Mulk al-Tusi, a kind of stroke occurred in elegize, in the style of Khorasani, and in witchcraft. By the onslaught of the Mongols and the Tatars, the style of apostasy was inherited from the form of a weasel to the form of a sonnet. Thus, the content of the mystic, in the eyes of the elites, became lectures on mysticism, ethics and social issues. In the lyrical, which is rich, romantic and in the sense of the Sana'i, it was separated from the ode and transformed into a standalone form, called the sonnet, in a concise form, while expressing romantic and mystical states, it burden of witchcraft too. This style of sonnet, to Hafiz, became a feature of style. Hafiz, who is the most prominent representative of the style of the apocalyptic sonnet, has found his followers after all, though none came to his greatness. The author has attempted in this discourse, using (descriptively - analytically) methodology, to analyze and introduce the style of Hafiz's apocalyptic sonnet in its various forms and to mention the initiator of this method and an example of its followers after from Hafiz.
حافظ، شمس‌الدّین محمّد (1359) دیوان خواجه شمس‌الدّین محمّد، تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
حافظ، شمس‌الدّین محمّد (1362) دیوان خواجه شمس‌الدّین محمّد، تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: انتشارات خوارزمی.
حافظ، شمس‌الدّین محمّد (1363) شرح غزلیات حافظ، به کوشش خلیل خطیب رهبر، چاپ اوّل، تهران: انتشارات صفی علیشاه.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1369) از کوچۀ رندان، تهران: انتشارات امیرکبیر.
سعدی، مصلح‌الدّین (1366) دیوان غزلیات، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: انتشارات سعدی.
شبانکاره ای، محمّدبن علی (1363) مجمع‌الانساب، تصحیح میرهاشم محدّث، چاپ اوّل، تهران: انتشارات امیرکبیر.
شمیسا، سیروس (1374) سبک‌شناسی شعر، چاپ اوّل، تهران: انتشارات فردوس.
صفا، ذبیح‌الله (2535) تاریخ ادبیات در ایران، جلد3، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
غنی، قاسم (1366) بحث در آثار و افکار و احوال حافظ، چاپ چهارم، تهران: انتشارات زوّار.
فروغی بسطامی، میرزاعباس(1342) غزلیات فروغی بسطامی، به اهتمام منصور مشفق، تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه.
کتبی، محمود (1364) تاریخ آل مظفّر، به اهتمام عبدالحسین نوایی، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مرتضوی، منوچهر (1370) مکتب حافظ، چاپ سوم، تهران: انتشارات ستوده.
معین، محمّد (2536) فرهنگ فارسی معین، جلد 5، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مولانا، جلال‌الدین محمّد (1363) کلیات شمس، تصحیح بدیع‌‌الزّمان فروزانفر، جلد4، چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
همایی، جلال‌الدّین (1361) فنون بلاغت و صناعات ادبی، جلد1، تهران: انتشارات توس.
_||_Hafez, Shamsuddin Mohammad (1980) Divan of Khajeh Shamsuddin Mohammad, edited by Parviz Natel Khanlari, Tehran: Iran Culture Foundation Publications.
Hafez, Shamsuddin Mohammad (1983) Divan of Khajeh Shamsuddin Mohammad, edited by Parviz Natel Khanlari, Tehran: Kharazmi Publications.
Hafez, Shamsuddin Mohammad (1984) Description of Hafez lyric poems, by the efforts of Khalil Khatib Rahbar, first edition, Tehran: Safi Alisha Publications.
Zarrinkoob, Abdolhossein (1990) from Rendan Alley, Tehran: Amirkabir Publications.
Saadi, Moslehuddin (1987) Divan Ghazaliyat, by the efforts of Khalil Khatib Rahbar, Tehran: Saadi Publications.
Shabankareh, Mohammad Ibn Ali (1984) Majma 'al-Ansab, edited by Mir Hashem Muhaddith, first edition, Tehran: Amirkabir Publications.
Shamisa, Sirus (1995) Poetry Stylistics, First Edition, Tehran: Ferdows Publications.
Safa, Zabihollah (2535) History of Literature in Iran, Volume 3, Second Edition, Tehran: University of Tehran Press.
Ghani, Ghasem (1987) Discussion on the works and thoughts of Hafez, fourth edition, Tehran: Zovar Publications.
Foroughi Bastami, Mirza Abbas (1963) Foroughi Bastami's lyric poems, by Mansour Mushfeq, Tehran: Safi Alisha Press Company.
Katbi, Mahmoud (1985) History of Al-Muzaffar, by Abdolhossein Navai, second edition, Tehran: Amirkabir Publications.
Mortazavi, Manouchehr (1991) Hafez School, third edition, Tehran: Sotoudeh Publications.
Moein, Mohammad (2536) Moein Persian Culture, Volume 5, Second Edition, Tehran: Amirkabir Publications.
Maulana, Jalaluddin Mohammad (1984) Kaliat Shams, correction of Badi'at-e-Zaman Forouzanfar, Volume 4, Third Edition, Tehran: Amirkabir Publications.
Homayi, Jalaluddin (1982) Rhetoric Techniques and Literary Crafts, Volume 1, Tehran: Toos Publications.
