«غزل مدیحه‌سرایی» حافظ
الموضوعات :
مژده شفیعی
1
(مربی گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد انار، دانشگاه آزاد اسلامی، انار، ایران.)
الکلمات المفتاحية: حافظ, غزل افزایشی, مدیحۀ امیران, غزل متقضب, غزل مدیحه, مدیحه وزیران,
ملخص المقالة :
در نیمۀ دوم سدۀ ششم هجری قمری با تشکیل حکومت‌های کوچک محلّی با عنوان اتابکان که باقیماندۀ حکومت نیرومند جلال‌الدّین ملکشاه سلجوقی و نظام‌الملک توسی بود سکته‌ای در قصیده‌سرایی سبک خراسانی و مدیحه‌سرایی رخ داد که با یورش مغولان و تاتارها سبک مدیحه‌سرایی از قالب قصیده به قالب غزل به ارث رسید. بنابراین محتوای قصیده در نزد بزرگان ادب تبدیل به سخنانی در باب عرفان، اخلاق و مسایل اجتماعی گردید. تعزّل که دارای بار غنایی و عاشقانه بود و به تدبیر سنایی از قصیده جدا شده و به قالبی مستقل با نام غزل بدل شده بود به گونه‌ای تلفیقی ضمن بیان حالات عاشقانه و عارفانه بار مدیحه‌سرایی را هم به دوش کشید.این شیوه از غزل در نزد حافظ به ویژگی سبکی تبدیل شد. حافظ که شاخص و برترین نمایندۀ سبک غزل مدیحه‌سرایی است پس از خود پیروانی پیدا کرد اگرچه هیچکدام هیچگاه به عظمت او نرسیدند. نگارنده در این گفتار کوشیده است تا به روش (توصیفی – تحلیلی) به تحلیل و معرّفی سبک غزل مدیحه‌سرایی حافظ در اشکال مختلف آن بپردازد و از آغازگر این شیوه و نمونه‌ای از پیروان آن پس از حافظ یاد کند.
حافظ، شمس‌الدّین محمّد (1359) دیوان خواجه شمس‌الدّین محمّد، تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
حافظ، شمس‌الدّین محمّد (1362) دیوان خواجه شمس‌الدّین محمّد، تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: انتشارات خوارزمی.
حافظ، شمس‌الدّین محمّد (1363) شرح غزلیات حافظ، به کوشش خلیل خطیب رهبر، چاپ اوّل، تهران: انتشارات صفی علیشاه.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1369) از کوچۀ رندان، تهران: انتشارات امیرکبیر.
سعدی، مصلح‌الدّین (1366) دیوان غزلیات، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: انتشارات سعدی.
شبانکاره ای، محمّدبن علی (1363) مجمع‌الانساب، تصحیح میرهاشم محدّث، چاپ اوّل، تهران: انتشارات امیرکبیر.
شمیسا، سیروس (1374) سبک‌شناسی شعر، چاپ اوّل، تهران: انتشارات فردوس.
صفا، ذبیح‌الله (2535) تاریخ ادبیات در ایران، جلد3، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
غنی، قاسم (1366) بحث در آثار و افکار و احوال حافظ، چاپ چهارم، تهران: انتشارات زوّار.
فروغی بسطامی، میرزاعباس(1342) غزلیات فروغی بسطامی، به اهتمام منصور مشفق، تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی علیشاه.
کتبی، محمود (1364) تاریخ آل مظفّر، به اهتمام عبدالحسین نوایی، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مرتضوی، منوچهر (1370) مکتب حافظ، چاپ سوم، تهران: انتشارات ستوده.
معین، محمّد (2536) فرهنگ فارسی معین، جلد 5، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مولانا، جلال‌الدین محمّد (1363) کلیات شمس، تصحیح بدیع‌‌الزّمان فروزانفر، جلد4، چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
همایی، جلال‌الدّین (1361) فنون بلاغت و صناعات ادبی، جلد1، تهران: انتشارات توس.
_||_Hafez, Shamsuddin Mohammad (1980) Divan of Khajeh Shamsuddin Mohammad, edited by Parviz Natel Khanlari, Tehran: Iran Culture Foundation Publications.
Hafez, Shamsuddin Mohammad (1983) Divan of Khajeh Shamsuddin Mohammad, edited by Parviz Natel Khanlari, Tehran: Kharazmi Publications.
Hafez, Shamsuddin Mohammad (1984) Description of Hafez lyric poems, by the efforts of Khalil Khatib Rahbar, first edition, Tehran: Safi Alisha Publications.
Zarrinkoob, Abdolhossein (1990) from Rendan Alley, Tehran: Amirkabir Publications.
Saadi, Moslehuddin (1987) Divan Ghazaliyat, by the efforts of Khalil Khatib Rahbar, Tehran: Saadi Publications.
Shabankareh, Mohammad Ibn Ali (1984) Majma 'al-Ansab, edited by Mir Hashem Muhaddith, first edition, Tehran: Amirkabir Publications.
Shamisa, Sirus (1995) Poetry Stylistics, First Edition, Tehran: Ferdows Publications.
Safa, Zabihollah (2535) History of Literature in Iran, Volume 3, Second Edition, Tehran: University of Tehran Press.
Ghani, Ghasem (1987) Discussion on the works and thoughts of Hafez, fourth edition, Tehran: Zovar Publications.
Foroughi Bastami, Mirza Abbas (1963) Foroughi Bastami's lyric poems, by Mansour Mushfeq, Tehran: Safi Alisha Press Company.
Katbi, Mahmoud (1985) History of Al-Muzaffar, by Abdolhossein Navai, second edition, Tehran: Amirkabir Publications.
Mortazavi, Manouchehr (1991) Hafez School, third edition, Tehran: Sotoudeh Publications.
Moein, Mohammad (2536) Moein Persian Culture, Volume 5, Second Edition, Tehran: Amirkabir Publications.
Maulana, Jalaluddin Mohammad (1984) Kaliat Shams, correction of Badi'at-e-Zaman Forouzanfar, Volume 4, Third Edition, Tehran: Amirkabir Publications.
Homayi, Jalaluddin (1982) Rhetoric Techniques and Literary Crafts, Volume 1, Tehran: Toos Publications.
