مبانی فقهی حقوقی جبران خسارت منافع ممکن‌الحصول و محرومیت حقوق اجتماعی

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

فاضل فاضلی داود ¹ (دانشجوی دکتری، دانشکده علوم انسانی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران)
عباسعلی حیدری ² (استادیار، فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران)
محمود قیوم زاده ³ (استاد، فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.)

تاریخ دریافت : 1400/01/24 تاریخ پذیرش : 1400/03/10 تاریخ انتشار : 1401/01/01

کلید واژه: محرومیت, منافع ممکن‌الحصول, حقوق اجتماعی, جبران خسارت,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر بررسی مبانی فقهی- حقوقی جبران خسارت منافع ممکن‌الحصول و محرومیت حقوق اجتماعی است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که در اسلام هرگونه ضرر و زیان مشروع وارد به جسم، حیثیت و مال مسلمان باید توسط عامل زیان جبران گردد. منافع ممکن‌الحصول و محرومیت اجتماعی در فقه امامیه، با عنوان تعزیرات هماهنگی دارد و از مصادیق مجازات‌های تعزیری محسوب می‌شود. این برنامه‌های ضروری و مورد اهتمام شرعی، قابل‌ اجرا خواهد بود و سرچشمه عدالت کیفری در ادیان الهی وجود مقدس خداست که هم قانون و هم کیفر، ریشه اراده الهی دارند. توجه به مبانی فقهی و مشروعیت این مجازات، مسئله‌ای است که پرداختن به آن در حقوق کیفری که اقتباس شده از حقوق اسلام است، یک ضرورت بوده و اجتناب‌ناپذیر است. مجازات و محرومیت از حقوق اجتماعی در همه موارد نه ‌تنها مفید و مناسب نیست، بلکه تبعات منفی درپی دارد و موجب محرومیت حقوق و آزادی شرعی و قانونی افراد می‌شود.

چکیده انگلیسی:

The purpose of the present study is to review jurisprudential-juridical foundations of compensation for attainable benefits and social deprivation. The method of study is descriptive-analytic and the results indicate that in Islam, any canonical loss or injury to the body, dignity, and finance of Muslims should be compensated for by the one who caused the loss. The subject of attainable benefits and social deprivation in Imāmiyah jurisprudence is consistent with the title of Ta'zirāt and it is considered as an instance of canonical punishment. These essential plans attempted by the religion are binding. The source of juridical justice in the divine religions is the holy existence of God and both law and punishment are rooted in the divine will of God. Paying attention to jurisprudential foundations and the legitimacy of these punishments in the canonical law, derived from Islamic rights, is a necessity and inevitable. Punishment and social deprivation in all cases is not only unsuitable and inappropriate but also entails some negative consequences and deprives individuals of their legitimate and legal rights.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

 آخوندی، محمود (1394). آیین دادرسی کیفری. تهران: نشر دوراندیشان، ج1.

 انصاری، مرتضی (1414ق). رسائل الفقهیه. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ص 120-119.

جزیری، عبدالرحمان (1393). الفقه علی المذاهب اربعه. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، ج5.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1372). ترمینولوژی حقوقی. تهران: گنج دانش، ج4.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1376). دانشنامه حقوقی. تهران: امیرکبیر.

جمعی از پژوهشگران (۱۴۲۶)، فرهنگ فقه مطابق اهل بیت (ع). زیر نظر هاشمی شاهرودی. قم: موسسه دائره‌المعارف اسلامی، ج14.

حیدری، علی‌نقی (۱۳۸۹). اصول استنباط. ترجمه عباس زراعت و حمید مسجد سرایی. تهران: پیام نورآور، چاپ هشتم.

خالقی، ابوالفتوح (1380). مبانی نظری و جایگاه علمی محرومیت از حقوق اجتماعی و خدمات عمومی به ‌عنوان جایگزین کیفر سالب آزادی. رساله دکتری. تهران: دانشگاه تربیت ‌مدرس.

خراسانی، محمدکاظم (1409ق). کفایه الاصول. قم: موسسه آل البیت احیاء التراث.

خمینی‌، سید روح‌‌اللّه (1373). تحریر الوسیله. قم: دارالعلم، چاپ ششم، ج2.

 خویی، سید ابوالقاسم (1418ق). المستند فی شرح العروه الوثقی. قم: موسسه احیاء آثار الامام الخویی.

دهخدا، علی‌اکبر (1337). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران، ج2.

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1419ق). مسالک الافهام. قم: مؤسسه معارف اسلامی.

طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1370). آزادی‌های عمومی و حقوق بشر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

طبرسی، فضل بن حسن (۱۴۰۸ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه، ج1.

کاتوزیان، ناصر (1387). حقوق مدنی؛ قواعد عمومی قراردادها. تهران: شرکت سهامی انتشار، ج4.

محقق حلی، ابوالقاسم نجم‌الدین (1389ق). شرایع الاسلام. نجف: مطبعه الادب، ج4.

محقق داماد، سید مصطفی (۱۳۹1). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، ج۱، چاپ سی و هشتم.

محمدی، ابوالحسن (۱۳۸۸). مبانی استنباط حقوق اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سی و دوم.

محمدی، ابوالحسن (۱۳۸۸). مبانی استنباط حقوق اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سی و دوم.

 مدنی قهفرخی، سعید (1394). ضرورت مبارزه با فقر و نابرابری در ایران. تهران: آگاه.

معرفت، محمدهادی (1368). بحثی در تعزیرات. کانون وکلاء، شماره ۱۴۶ -۱۴۷.

منتظری، حسینعلی (1411ق). دراسات فی ولایة الفقیه. قم: دارالفکر، ج2.  

مهرپور، حسین‌ (1368). سرگذشت‌ تعزیرات‌. کانون‌ وکلا، شمارة‌ 148، ص‌ 11.

 نجار، محمدعلی؛ حسن‌ الزیارت، احمد؛ عبدالقادر، حامد؛ مصطفی، ابراهیم (1989). المعجم الوسیط. ترکیه: دار الدعوه، استانبول، ج1.

نجفی، محمدحسن (1981). جواهر الکلام. بیروت: دار احیا التراث العربی، چاپ هفتم، ج41.

 نوبهار، رحیم (۱۳۸۷). حمایت حقوق کیفری از حوزه‌های عمومی و خصوصی. تهران: انتشارات جنگل.

ولیدی‌، محمدصالح (1374). حقوق‌ جزای‌ عمومی‌. تهران‌: نشر داد، ج‌4.