بررسی فقهی و حقوقی قانون وصیت واجب از دیدگاه فاضل مقداد و ابوبکر جصاص

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

سیدطه حسن نژاد ¹ (دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خوراسگان، اصفهان، ایران .)
احمد رضا رفیعی ² (استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خوراسگان، اصفهان، ایران.)
جواد پنجه پور ³ (استادیار، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خوراسگان، اصفهان، ایران.)

تاریخ دریافت : 1398/08/10 تاریخ پذیرش : 1398/01/10 تاریخ انتشار : 1398/04/01

کلید واژه: ابوبکر جصاص, سهم الارث, فاضل مقداد, وارثان, ارث, وصیت واجب,

چکیده مقاله :

در این پژوهش با روش کتابخانه‌ای برای بررسی تفسیری و فقهی حکم آیه 180 سوره بقره با توجه به آیات ارث و روایات ابتدا مفهوم وصیت از نظر لغوی و اصطلاحی و سپس با توجه به دیدگاه فقهای امامیه از جمله فاضل مقداد و فقهای مذاهب اهل سنت ازجمله ابوبکر جصاص این سئوالات مورد بررسی قرار گرفته است: مشروعیت وصیت برای وارثین و غیر وارثین؟ بررسی اجتهاد ابن حزم و عده دیگر از فقهای سلف از آیه 180 بقره؟ در مرحله بعد به بررسی دلایل موافقان و مخالفان قانون وصیت واجب با توجه به آرای فقهای متقدم و حقوق‌دانان متاخر و در پایان به نتیجه‌گیری موضوع در لزوم این قانون در قوانین احوال شخصیه ایران پرداخته شده است.

چکیده انگلیسی:

 In this research, by using a library method for interpretive and jurisprudential examination of verse 180 of Surat al-Baqarah, according to the verses of inheritance and traditions, first the concept of will is literal and idiomatic and then according to the viewpoints of Imamiyyah jurisprudents including Fazel Muqdad and Sunni jurisprudents including Abu Bakr. The following questions have been addressed: The legitimacy of a will for heirs and non-heirs? Survey of Ibn Hazm Ijtihad and Some of the Predecessors of Verse 180 Baqarah? In the next step, the reasons of those who support and oppose the obligatory will of the law with regard to the opinions of earlier jurists and later jurists and finally conclude the issue as to the necessity of this law in Iranian personal laws.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

1. ابن حزم (بی‌تا). المحلى بالآثار. بیروت: دار الجیل.


2. ابن قدامه، ابو محمد (1418ق). المغنی. قاهره: دارالحدیث، ج8.


3. ابن ماجه، ابو عبدالله (۱۴۱۵ق). سنن ابن ماجه. بیروت: دارالفکر، ج2.


4. ابن منظور (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر، الطبعه الثالثه، ج4،6.


5. ابن نجیم، زین العابدین (1400ق). الأشباه و النظائر علی مذهب أبی حنیفه. بیروت: دارالکتب العلمیه.


6. ابوزهره ، محمد (۱۴۰۹ق). شرح قانون الوصیه. القاهره: دارالفکر العربی. 


7. ابوزهره، محمد (1409ق). احکام الترکات و المواریث. قاهره: دارالفکر.


8. احمدی میانجی، علی (1424ق). مالکیت خصوصی در اسلام. تهران: نشر دادگستر.


9. انصاری‌خوشابر، مسعود؛ طاهری، محمدعلی (1386). دانشنامه حقوق خصوصی. تهران: محراب فکر، چاپ دوم، ج3.


10. بخاری، ابوعبدالله (1407ق). صحیح البخاری. بیروت: دار طوق النجاه، ج3.


11. ترمذی، محمد بن عیسی (1403ق). سنن الترمذی. بیروت: احیاء التراث العربی، ج4.


12. جصاص، احمد بن علی (1405ق). احکام القرآن للجصاص. تحقیق محمد الصادق قمحاوی. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.


13. جوهری، اسماعیل بن حماد مقدم (1407ق). الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه. بیروت: دار العلم للملایین، ج6.        


14. حرعاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسایل الشیعه. قم: موسسه آل البیت(ع)، ج19.


15. خلیفه‌، محمد طه‌ ابوالعلاء (۱۴۲۶‌ق). احکا‌م‌ المواریث‌ دراسه‌ تطبیقه‌. قاهره‌: دارالسلام‌.


16. داود، أحمد محمدعلی (2006م). الحقوق المتعلقة بالترکة بین الفقه و القانون. الأردن: دار النشر.


17. رازی، محمد (1986م). مختار الصحاح. بیروت: دارالمعاجم.  


18. ریاض، محمد (1429ق). أحکام المواریث بین النظر الفقهی و الطبیق العلمی. قاهره: بی‌نا.


19. زحیلی، وهبه (1417ق). الوصایا والوقف فی الفقه الإسلامی. دمشق: دارالفکر.


20. زحیلی، وهبه (1422ق). الفقه الإسلامی و ادلته. دمشق: دارالفکر، ج10.


21. زیعلی، فخرالدین (1313ق). تبیین الحقایق شرح کنز الدقائق. بی‌جا: دار الکتاب الاسلامی، ج5.


22. سبحانی، جعفر (1387). وصیت برای وارث. فقه اهل البیت، سال 14، شماره 53، ص 43-15.


23. سرخسی، شمس الدین (1406ق). المبسوط. بیروت: دارالمعرفه، ج27.


24. سرطاوی، فواد عبدالطیف (1421ق). الوجیز فی الوصیا و المواریث. بی‌جا: دارالبیارق.


25. سلطان، صلاح الدین (1394). المواریث و الوصیه بین الشریعه و القانون. بی‌جا: انتشارات عقیده.


26. سیوطی، جلال الدین (1399ق). الأشباه النظائر فی قواعد و فروع فقه الشافعه. بیروت: دارالکتب العلمیه.


27. شربینی، محمد (1377ق). مغنی المحتاج. دمشق: مکتبه و مطبعه مصطفی البابلی، ج3.


28. شوکانی، محمد (1412ق).  نیا الأطار شرح منتقی الاخبار. بیروت: دارالفکر، ج6.              


29. شهید ثانی، زین الدین بن علی (1415ق). الروضه البهیه فی الشرح اللمعه دمشقیه. قم: موسسه اسماعیلیان، ج2.


30. شیخ الاسلامی، سید اسعد (1374). احوال شخصیه در مذاهب چهارگانه اهل سنت. تهران: سمت.


31. طبرسی، أبو علی الفضل بن الحسن (1427ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمرتضى.


32. طریحی نجفی (بی‌تا). مجمع البحرین. قم: دفتر نشر فرهنک اسلامی، ج4.


33. طوسی، محمد بن حسن (1407ق). الخلاف. تصحیح علی خراسانی و دیگران. قم: دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج4،2.


34. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1392). کنز العرفان فی فقه القرآن. ترجمه و شرح عباس زراعت. تهران: انتشارات اندیشه‌های حقوقی، ج1.


35. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1395). کنز العرفان فی فقه القرآن. ترجمه عبدالرحیم عقیقی بخشایشی. قم: پاساژ قدس.        


36. قطب راوندی، سعید (1405ق). فقه القرآن. قم: زمینه‌سازان ظهور امام عصر، ج2.


37. قیاسی، سیامک (1397). ماهیت وصیت واجب در قوانین کشورهای اسلامی- عربی. پژوهشنامه حقوق خصوصی عدالت، سال پنجم، شماره9، ص 26-9


38. کاسانی، ابوبکر علاء الدین (1420ق). بدائع الصنائع. بیروت: دارالمعرفه، ج7-8.


39. مجلسی، محمدباقر (1410ق). بحار الانوار. بیروت: موسسه الطبع و النشر، ج23.


40. محمدی، ابوالحسن (1358اسفند). وصیت واجب در حقوق مصر. مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی(دانشگاه تهران)، شماره 122-116.


41. مغنیه، محمدجواد (1422ق). الفقه علی المذاهب الخمسه. قم: دارالکتاب الاسلامی، ج2.


42. نووی، ابو زکریا (1420ق). صحیح مسلم. قاهره: دارالفجر، ج14،15.


43. ویح، أشرف (1420ق). الرائد فی علم الفرائض. بیروت: دارالنهضه العربیه.


44. هاشمی شاهرودی، سید محمود، ودیگران (1426ق). فرهنگ فقه مطابق با مذاهب اهل بیت(ع). قم: موسسه دائره‌المعارف فقه اسلامی بر مذاهب اهل بیت(ع)، ج1.