بررسی فقهی سود علی‌الحساب تضمینی در سپرده‌های بانکی

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

هایده درویشی ¹ (دانشجوی دکترا، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران.)
عصمت السادات طباطبایی لطفی ² (استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران)
سید محمد شفیعی مازندرانی ³ (استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قم، قم، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/10/18 تاریخ پذیرش : 1399/05/17 تاریخ انتشار : 1398/10/01

کلید واژه: ربا, سود بانکی, سود علی‌الحساب, بیمه, سپرده‌های بانکی,

چکیده مقاله :

بانک‌ها با هدف جذب سرمایه مردمی، سود علی‌الحساب تضمینی تعیین کرده و پرداخت اضافه سود را به بازدهی اقتصادی بانک منوط دانسته‌اند. از دیدگاه فقهی، دریافت سود در قبال سپردن پول، بدون هیچ گونه قبول خطر، ربا محسوب شده که حرام شرعی است. فقها دریافت سود علی الحساب را در صورت بستن عقد شرعی همچون وکالت بانک در سرمایه گذاری، مضاربه، مشارکت و مانند آنها و در نهایت مصالحه مجاز دانسته اند. در این تحقیق ضمن بررسی چگونگی این عقود در فعالیت های بانکی مرتبط با سود، دو مقوله جواز دخالت حکومت در تعیین حداقل سود و بیمه سپرده بانکی مورد بحث بوده که بر مبنای آن ها می توان تعیین و تضمین سود علی‌الحساب را دارای توجیه شرعی دانست. با توجه به پذیرش بیمه در قالب عقود اسلامی توسط جمهور فقها، بیمه سپرده بانکی که بازپرداخت اصل سرمایه و حداقل سود را تضمین می‌کند، منعی ندارد. همچنین دخالت دولت در قیمت‌گذاری، در صورت لزوم و به قصد تأمین مصالح اجتماعی، مورد پذیرش واقع گردیده است.

چکیده انگلیسی:

In order to attract public capital, banks have set guaranteed earnings and have tied the overpayment to the bank's economic efficiency. From a jurisprudential point of view, receiving interest on depositing money without any risk is considered usury, which is a religious prohibition. Jurisprudents have allowed receiving profits provided that a contract is made such as representation in investment, mudarabah, sale, etc. In this study, two categories of pricing and bank-deposit insurance are discussed, according to which the determination and guarantee of in-part-payment profits has a religious justification. Considering the acceptance of insurance in the form of Islamic contracts by most of the jurisprudents, bank deposit insurance that guarantees the principle in-part-payment interest is permissible. Also, the government's involvement in pricing has been approved, if necessary, with a view to providing social benefits. Therefore, given the current state of society, the government has the right to set the in-part-payment interest rates and according to the two categories considered, the in-part-payment interest has a legal justification.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

نهج‌البلاغه.

 

1. ابن منظور، محمد بن مکرم (1408ق). لسان ‌العرب. بیروت: دارالبحوث العلمیه، ج5.


2. احمدوند، خدیجه (1389). احکام سود سپرده­های بانکی در فقه امامیه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه الزهراء، دانشکده الهیات.


3. اشرفی شاهرودی، مصطفی (1393). درس خارج فقه: بانکداری اسلامی. سلسله درس‌های مدرسه فقاهت. قابل دسترس در: http://www.eshia.ir/Feqh/Archive/Ashrafi/Feqh3/93


4. اصفهانی، ابوالحسن (1352). وسیله النجات. قم: نشر نیکنام، چاپ سوم، ج1.


5. افشار، فریبا؛ باقری، مصطفی (1393). بررسی تعیین نرخ سود بانکی در بانکداری بدون ربا در نظام بانکی ایران. در: کنگره بین‌المللی فرهنگ و اندیشه دینی. قم: مرکز راهبری مهندسی فرهنگی شورای فرهنگ عمومی استان بوشهر.


6. آل بویه، علی؛ علم‌الهدی، سید سجاد (1391). بررسی سود بانکی در شرایط تورمی. بخشنامه راهبرد، 21(65)، ص165-190.


7. امین، سیدحسن (1366). حقوق بیمه. تهران: نشر میزان.


8. بهجت، محمدتقی (1386). رساله توضیح المسائل. قم: مؤسسه فرهنگی و هنری البهجه، ج2.


9. ترابی، سید روح‌الله (1396). ماهیت حقوقی سود سپرده‌های بانکی. تهران: انتشارات قانون یار.


10. تفضلی، فریدون (1387). اقتصاد کلان، نظریه‌ها و سیاست‌های اقتصادی. تهران: نشر نی، ج1.


11. حسینی شیرازی، سید محمد (1262ق). الفقه. نجف: نشر موسسه کاشف الغطاء، چاپ سیزدهم.


12. حسینی عاملی، محمدجواد (1426ق). مفتاح الکرامه. قم: مؤسسه النشر الإسلامی، ج4.


13. خامنه‌ای، سید علی (1397). استفتائات. قابل دسترس در: khamenei.ir


14. خدیوی، پریسا (1391). ارتباط متقابل بین نرخ سود تسهیلات بانکی و نرخ تورم در ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه رازی.


15. خمینی، روح‌الله (1369). تحریر الوسیله. ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: انتشارات دارالعلم، ج3.


16. خمینی، روح‌الله (1392). استفتائات. تجدید چاپ شده. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.


17. خمینی، روح‌الله (1414ق). کتاب البیع.تهران:موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،چاپ دوازدهم، ج2. 


18. خویی، سید ابوالقاسم (1371ق). مصباح الفقاهه. قم: انتشارات وجدانی، چاپ سوم.


19. دسوقی، محمد (1387ق). التامین و موقف الشریعه. بیروت: دارالکتب الإسلامیه، ج1.


20. روحانی، محمدصادق (1393). المسائل المستحدثه. بیروت: دارالکتب الإسلامیه.


21. سیستانی، سید علی (1397). رساله توضیح المسائل. قم: دارالقلم، چاپ سی‌ام.


22. شبیری زنجانی، سید موسی (1386). رساله توضیح المسائل. قم: آدینه سبز، ج1.


23. شیخ مفید، محمد بن محمد (1401ق). المقنعه. بیروت: دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ج1.


24. صافی گلپایگانی، لطف‎الله (1383). رساله توضیح المسائل. قم: آدینه سبز، ج2.


25. صدوق، محمد بن علی (1398ق). التوحید. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج1.


26. طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن (1401ق). تهذیب الأحکام فی شرح المقنعه. بیروت:دارالتعارف، ج7.


27. عاملی، زین‌الدین بن علی (1413ق). مسالک الافهام. بیروت: دار الکتب الإسلامیه ، ج1.


28. عبده، سید عبدالمطلب (1100ق). التامین علی الحیاه. قاهره: دارالکتب اسلامیه.


29. فاضل لنکرانی،محمد(1421ق).تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله.قم:مرکز فقه الائمه الاطهار،ج1.


30. محقق کرکی، علی بن حسین (1414ق). جامع المقاصد. قم: انتشارات آل البیت، ج1.


31. محقق، محمدجواد (1390). درآمدی بر تدوین شاخص ربا در بانکداری اسلامی. معرفت اقتصادی، سال دوم، شماره2، ص57-80.


32. مسعودی، علیرضا (1387). حقوق بانکی. تهران: پیشبرد.


33. مظاهری، طهماسب (1388). سود بانکی در بانکداری بدون ربا و نظام پول اعتباری. در: تهران: بیستمین همایش بانکداری اسلامی، 1(4)، ص25-36.


34. مکارم شیرازی، ناصر (142ق). استفتائات جدید. قم: مدرسه الإمام علی بن ابیطالب(ع)، ج2.


35. موسویان، سید عباس (1386).بررسی فقهی – حقوقی تعیین نرخ سود بانکی. فقه و حقوق،4(16)، ص7-35.


36. موسویان، سید عباس (1387). بررسی فقهی و اقتصادی تعیین نرخ سود بانکی. در: نوزدهمین همایش بانکداری اسلامی. تهران: موسسه عالی آموزش بانکداری ایران، 2(7)، ص17-28.


37. میرزایی، جمشید؛ زارع شعار، حسین؛ سفیدی، سپیده؛ میری، صدیقه (1396). نگرشی تحلیلی بر سود سپرده‌ها و وام‌های بانکی از نگاه فقه و قوانین موضوعه. در: اولین کنفرانس بین‌المللی اقتصاد، مدیریت، حسابداری و علوم انسانی و بانکداری اسلامی، 4(7)، ص25-41.


38. نجفی جواهری، محمدحسن (1374ق). جواهر الکلام. تهران: انتشارات موسسه کیهان، ج23.


39. نوری همدانی، حسین (بی‌تا). هزار و یک مسئله فقهی(مجموعه استفتائات). ناشر: مهدی موعود، ج2.