معناشناسی آزادی در مکتب فرانکفورت و نقد آن از دیدگاه قرآن کریم

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی

مریم اصفهانی ¹ , طیبه ماهروزاده ² , سعید بهشتی ³

1 - دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - عضو هیأت علمی دانشکده علوم تربیتی دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران(دانشیار)
3 - عضو هیأت علمی دانشکده علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران(استاد)

تاریخ دریافت : 1397/10/03 تاریخ پذیرش : 1397/10/03 تاریخ انتشار : 1397/10/03

کلید واژه:

چکیده مقاله :

مفهوم آزادی از جمله مباحث بسیار مهم و مطرح در بحث آزادی است. در پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی ابتدا دو مؤلفه اصلی آزادی(مفهوم آزادی، راهکارهای دستیابی به آزادی) را در مکتب انتقادی فرانکفورت که یک تفکر قرن بیستمی است بررسی کرده و پس از واکاوی مفهوم و مبنای آزادی در قرآن کریم، آزادی مد نظر مکتب فرانکفورت را مورد نقد قرار می‌دهیم. یافته‌های پژوهش حکایت از آن دارد که مفهوم آزادی در مکتب فرانکفورت مفهومی اخلاقی و به معنای آزادی از مناسبات نظام اقتصادی سرمایه داری است و تمرکز صرف بر آزادی اجتماعی و رهایی از هرگونه قیود بیرونی دارد. در حالی که در اسلام محور مسائل اخلاقی، خود را فراموش کردن و رهایی از خود می‌باشد؛ قرآن کریم موانع آزادی را انسان‌های دیگر و امیال و هواهای نفسانی انسان مطرح کرده و آزادی را در دو بُعد آزادی درونی(معنوی) و آزادی بیرونی(اجتماعی) مطرح می‌کند. مهم‌ترین نقد وارد بر مفهوم آزادی در فرانکفورت عدم تأکید بر آزادی معنوی و آزادی درونی در کنار آزادی اجتماعی جهت دستیابی به کمال و حفاظت از حقوق جامعه و پایمال نشدن آن حقوق می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

Concept of liberty is one of the important and significant issues in freedom and liberalism. The present research initially studies two main elements – liberty concept and strategies to achieve liberty – in Frankfurt school which is a twentieth century idea and then criticizes the liberty concerned by the mentioned school. The outcomes show and prove that the concept of liberty in Frankfurt school owns ethical concept and means freedom of capitalism system; it focuses on social freedom only. Since the main ideology by ethical issues is freedom of egoism from Islam viewpoint. Holy Quran knows human's passion and desire as constraint for freedom and expresses it in two aspects: internal liberty – moral – and external liberty – social.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

احمدی، بابک. 1380ش، مدرنیته و اندیشه انتقادی، چاپ چهارم، تهران: نشر مرکز.

اوث ویت، ویلیام. 1386ش، معرفی انتقادی هابرماس، ترجمه لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، تهران: نشر اختران.

بشیریه، حسین. 1381ش، اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم، جلد اول، چاپ چهارم، تهران: نشر نی.

پولادی، کمال. 1383ش، تاریخ اندیشه سیاسی در غرب: قرن بیستم، چاپ چهارم، تهران: نشر مرکز.

دالایمر، فرد. 1389ش، سیاست مدن و عمل، ترجمه مصطفی یونسی، تهران: نشر پرسش.

صالحی امیری، سیدرضا. 1386ش، مفاهیم و نظریه‌های فرهنگی، چاپ اول، تهران: انتشارات ققنوس.

کاظمی، سیداصغر. 1376ش، اخلاق و سیاست؛ اندیشه سیاسی در عرصه عمل، چاپ اول، تهران: نشر قومس.

کوسه، آیو، استفن، آبه. 1389ش، واژگان مکتب فرانکفورت، چاپ دوم، تهران: نشر نی.

کولاکوفسکی، لشک. 1387ش، جریان‌های اصلی در مارکسیسم، ترجمه عباس میلانی، جلد سوم، تهران: نشر اختران.

لسناف، مایکل ایچ. 1387ش، فیلسوفان سیاسی قرن بیستم، ترجمه خشایار دیهیمی، تهران: نشر ماهی.

ماهروزاده، طیبه. 1395ش، مبانی فلسفی و اجتماعی سکولاریسم و مدرنیسم؛ چالش‌هایی در حوزه معرفت دینی، تهران: نشر سمت.

مطهری، مرتضی. 1390ش، آزادی معنوی، چاپ پنجاه و دوم، تهران: نشر صدرا.

میلر، پیتر. 1384ش، سوژه استیلا و قدرت، ترجمه نیکو سرخوش، چاپ دوم، تهران: نشر نی.

نوذری، حسنعلی. 1389ش، نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت، چاپ سوم، تهران: نشر آگه.

 

مقالات

اصفهانی، مریم. 1397ش، «بررسی مبانی فلسفی تربیت اخلاقی در مکتب فرانکفورت و نقد آن از دیدگاه اسلام»، رساله دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.

آل رسول، سوسن و شیرزاد راد جلالی، فاطمه. 1392ش، «ایمان مبنای نظام اخلاقی قرآن»، فصلنامه مطالعات قرآنی»، سال 4، صص 28-9.

بهزادپور، محمدرضا. 1394ش، «نفس و فطرت و اخلاق در سوره مبارکه شمس»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال 6، شماره 22، صص 84-67.

حسن پور، جمیل و ده یادگاری، منوچهر. 1388ش، «اخلاق و سیاست از دیدگاه نظریه انتقادی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بافت.

رنجبر، ایرج و غلامی، سمیرا. 1394ش، «اخلاق و سیاست در اندیشه سیاسی مکتب فرانکفورت»، دوفصلنامه پژوهش سیاست نظری، سال 7، شماره 34، پاییز و زمستان.

محمدی صیفار، مهدی. 1392ش، «مکتب فرانکفورت(نظریه انتقادی)، ارزیابی انتقادی مبانی نظری(فلسفی)»، فصلنامه علمی پژوهشی معرفت فرهنگی اجتماعی، سال 4، شماره 3، صص 93-114.

محمودیان، محمد رفیع. «اخلاق و تحولات اجتماعی»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 93-94، خرداد و تیر.

نیک سرشت، پروین و طباطبایی، سیده فاطمه. 1396ش، «تحلیل و بررسی پیامدهای اومانیسم از دیدگاه علامه طباطبایی با تکیه بر تفسیر المیزان»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال هشتم، ش 32، صص 59-94.

یوسفی، حسن آقا. 1389ش، «بررسی تطبیقی آراء تربیت اخلاقی مطهری و نظریه اخلاق گفتمانی هابرماس»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران.

Persian Refrences

Holy Quran(translated by: Makarem-e-shirazi,mousavi-e-Zanjani)

Ahmadi, Babak(2001). Modernity and critical thought, fourth printing: Publishing Center.

Esfahani, Maryam(2018). The philosophical foundations of moral education in the school review of Frankfurt and its critique from the perspective of Islam. Ph.d. thesis, Islamic Azad University, science and research unit.

Al rassol,sosan.shirzad rad galali, fatemeh(2013). Faith is the basis of the moral system of the Holy Quran. the journal of Qur'anic studies. the year IV. pp. 28-9.

Bashiriye, Hosseyn.(2013). Political thought in the twentieth century.The first volume. Fourth printing.tehran:ney Publication.p 198

Behzad pour,Mohammad reza.(2015). Breath nature and ethics chapter mobarakeh Shams. Journal of Qur'anic studies. the sixth year. number 22. pp. 84-67.

poulady, Kamal(2014). The history of political thought in the West: the twentieth century. Fourth printing.Tehran:markaz Publication.p57.

Hasan pour, jamil.Deh yadegari,Manochehr(2009). The ethics and politics of critical theory perspective. master thesis Islamic Azad University Baft.

Dalaymer, Fered(2010). The policy and practice . translation by Mustafa yunesi, Tehran: nashr.

Ranjbar.Eraj .gholami. Samire(2015). The ethics and politics of Frankfurt School of political thought Study of theoretical policy.7(34).p49-77

Salehi –Amiri, Rasoul(2008). Cultural concepts and theories.Tehran:ghoghnoos publication .p 120

kazemi, Asghar(1998). Ethics and politics, political thought in practice.first printing.Tehran:ghomes Publication.p214

kose A.Abe, E(2013). Words of the school of Frankfurt .translated by jahandide J.Tehran: ney Publication. p 19.

lasnaf, Mikel(2008). Political philosophers of the twentieth century .Tehran: Akhtaran Publication .p 406

Mahrouzadeh. Tayebe(2016). Social and philosophical foundations of secularism and modernism, the challenges in the field of religious knowledge.Tehran:samt publication. p78.

Mohammadi sifar.Mahdi(2013). Frankfurt School (critical theory), critical evaluation of the theoretical basics (philosophy), the journal of social and cultural knowledge.pp 93-114

Mahmodian,Mohammad(2015). Ethics and social developments. Political-economic information. pp30-35

Motahari, Morteza(2011). Spiritual freedom. fifty prints. Tehran: nashr sadra.

Miler, Peter .(2006). The subject is the ascendancy and power.Translated by sarkhosh.N. Second edition.tehran:ney Publication. p97.

Nouzari, Hasanali(2010). The critical theory of the Frankfurt School third printing.Tehran.Agah Publication. p.221

Nikseresht, Parvin. tabatabaee, fatemeh(2017). The analysis and study of the consequences of humanism from the perspective of allameh tabatabaei by relying on the Almizan,the journal of Quranic studies. no 32. pp59-94.

Yousefi, Hasan Agha(2010). Comparative study of the moral education theory of discourse ethics and motahari habrmas. master thesis University of Mazandaran.

English Refrences.

Andress(1997). The philosophy of ethics and critical education theory, action theory and habrmas take on the freedom of communication. New York:Rinehart .p124.

Habermas.J(1990). Moral Consciousness and Communicative Action. Cambridge. MIT Press.

Horkheimer Max(2007). Eclipse of Reason,Le Vergane: Read Books Ltd

Marcuse, Herbert(1991). One-Dimensional Man,London, Routledge Press

Mendieta, Eduardo(2005). The Frankfurt School on religion,London, Routledge

Stric peter(2000). critical theory .politics and socity .london british library cataloguing

outh with, W(2007). A critical introduction habrmas.Translated by joafshani.L.Chavoshoan.H.Tehran: Akhtaran Publication. p 54.(In Persian).

kollakofesky, L(2009). the main currents in Marxism.Translated by Millani.A. The third edition.Tehran: Akhtaran Publication. p 411.