بررسی اقوال مختلف مفسران و اندیشمندان اسلامی حول آیه 3 سوره نساء در قرآن

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی

علی مطوری ¹ ( استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز )
محمدجواد سامی ² ( استادیار دانشگاه هنر شیراز )
علیرضا خنشا ³ ( دانشجوی دکتری علوم قرآنی دانشگاه شهید چمران اهواز )

تاریخ دریافت : 1398/02/14 تاریخ پذیرش : 1400/06/09 تاریخ انتشار : 1400/07/01

کلید واژه: اسلام, حقوق, زنان, عدالت, تعدد زوجات,

چکیده مقاله :

برخی از اندیشمندان اسلامی، وجود قوانین چند همسری در فقه اسلامی را دلیل اباحه مطلق تعدد زوجات در شریعت اسلامی می‌دانند اما همانطور که گفتیم اسلام دین جامع الشرایط است و برای تمام حالت‌های گوناگون(عادی و اضطرار و... ) دارای قانون می‌باشد. اکثر علمای متأخر و اکثر مراجع کنونی نیز فتوا بر عدم استحباب و جواز اباحه تعدد زوجات داده و حتی برخی بر مکروه بودن آن به خاطر مضرات ناشی از آن تأکید نموده‌اند. و همچنین حکومت اسلامی می‌تواند بنا بر مصالح اجتماعی به عنوان حکم ثانویه قیود و شرایط یا محدودیت‌هایی در این باره وضع کند همچنان که در قانون مدنی خانواده ایران و برخی از کشورها دیده می‌شود. در این پژوهش از روش کتابخانه‌ای به شیوه تحلیلی استنتاجی بین دیدگاه‌هایی گوناگون مقایسه و تطبیق صورت گرفته و نتایج نشان می‌دهد که اباحه جواز تعدد زوجات در اسلام منوط به شرایط خاص اجتماعی است و اینکه اسلام قانون تعدد زوجات را ابداع نکرده بلکه آن را محدود و با قیودی امضا نموده که رأس آن عدالت است.

چکیده انگلیسی:

Some Islamic thinkers consider the existence of polygamy laws in Islamic jurisprudence as the reason for the absolute permission of polygamy in Islamic law, but as we have said, Islam is a comprehensive religion of conditions and has a law for all different situations (normal and urgency, etc.). Most of the later scholars and most of the current authorities have also issued fatwas on the non-acceptance and permissibility of polygamy and some have even emphasized its abomination due to the harms caused by it. Also, the Islamic government can impose restrictions and conditions or restrictions in this regard based on social interests as a secondary rule, as seen in the civil law of the Iranian family and some countries. In this study, the library method has been compared and applied by inferential analytical method between different points of view and the results show that the permissibility of polygamy in Islam depends on special social conditions and that Islam did not invent the law of polygamy but limited it and signed a treaty, the head of which is justice.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

تورات مقدس.

کتاب مقدس(انجیل).

قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده.

ابن براج، عبدالعزیز. 1406ق، المذهب، ج2، قم: انتشارات جامعه مدرسین.

اشتهاردی، علی پناه. 1390ش، مدارک العروة، تهران: دار الاسوة للطباعة و النشر.

آلوسی، محمود افندی. 1415ق، روح المعانی، بیروت: دار الکتب العلمیة.

بانو امین، سیده نصرت بیگم. 1361ش، مخزن العرفان، اصفهان: گلبهار.

پاک نژاد، رضا. 1393ش، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس.

جوادی آملی، عبدالله. 1383ش، زن در آیینه جلال و جمال، قم: اسراء.

جوادی آملی، عبدالله. 1388ش، تفسیر تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء.

حر عاملی، محمد بن حسن. 1403ق، وسایل الشیعة، تحقیق ربانی شیرازی، بیروت: دار الحیاة للتراث.

حکیم پور، محمد. 1382ش، حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد، تهران: نغمه اندیش.

خویی، سید ابوالقاسم. 1404ق، مبانی العروة الوثقی(کتاب النکاح)، نجف اشرف: مدرسه دار العلم.

دیرین، خلیل. 1366ش، راهی به سوی مردم شناسی، شیراز: بی نا.

رضایی، محمد علی. 1391ش، تفسیر قرآن مهر، ج2، قم: انتشارات پژوهش‌های تفسیر علوم قرآنی.

زحیلی، وهبه. 1418ق، الفقه الاسلامی وأدلته، ج5و9، دمشق: دار الفکر.

زحیلی، وهبه. 2000م، تعدد الزوجات فی الإسلام، تحقیق: محمد الجش، دمشق: دار الحافظ.

سامی، محمد جواد. 1375ش، عصر رسالت، شیراز: انتشارات تخت جمشید.

سیوطی، جلال الدین. 1404ق، الدر المنثور، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.

شهید ثانی، زین الدین بن علی. 1403ق، شرح اللمعة الدمشقیة، بیروت: دار إحیاء التراث.

صدوق، محمد بن علی. 1404ق، عیون أخبار الرضا، تهران: انتشارات صدوق.

طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم. 1417ق، العروة الوثقی، قم: نشر اسلامی.

طباطبایی، سید محمدحسین. 1337ش، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: نشر اسلامی.

طباطبایی، سید محمدحسین. بی تا، تعدد زوجات و مقام زن در اسلام، قم: انتشارات آزادی زن.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.

طبرسی، فضل بن حسن. 1410ق، المؤتلف من المختلف بین ائمة السلف، محقق: سید مهدی رجایی، قم: چاپخانه سیدالشهداء.

طوسی، محمد بن حسن. 1365ش، تهذیب الاحکام، تحقیق سید حسن موسوی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.

طوسی، محمد بن حسن. 1378ش، المبسوط، ج6، بی جا: المطبعة الحیدریة.

طوسی، محمد بن حسن. 1388ش، تفسیر التبیان، بیروت: دار احیاء التراث العربیة.

طوسی، محمد بن حسن. 1407ق، الخلاف، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

عبده، محمد. 1414ق، الأعمال الکاملة، ج2، تحقیق محمد عماده، بیروت: دار الشروق.

عبدی پور، ابراهیم. 1388ش، تعدد زوجات، مجله حقوق اسلامی، سال پنجم، شماره 20.

عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه. 1415ق، تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان.

فخر رازی، فخرالدین. 1420ق، مفاتیح الغیب(تفسیر کبیر)، قم: دار الفکر.

فرحات، کرم حلمی. 1422ق، تعدد الزوجات فی الأدیان، قاهره: دار الآفاق العربیة.

کاتوزیان، ناصر. 1375ش، حقوق خانواده، ج1، تهران: شرکت سهامی انتشار.

کرکی، علی بن حسن. 1411ق، جامع المقاصد، ج 12، قم: مؤسسه آل بیت لإحیاء التراث.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1372ش، اصول کافی، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامی.

گیدنز،آنتونی. 1376ش، جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: بی نا.

لحام، شاکر. 1422ق، تعدد الزوجات، دمشق: دار التوفیق.

مجلسی، محمد باقر. 1363ش، بحار الأنوار، مترجم: محمد حسن بن محمد ولی، ارومیه: دار الکتب الاسلامیة.

محمدی ری شهری، محمد. 1384ش، میزان الحکمة، قم: دار الحدیث.

مطهری، مرتضی. 1353ش، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: صدرا.

مطهری، مرتضی. 1418ق، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران: صدرا.

معرفت، محمد هادی. 1381ش، علوم قرآنی، قم: التمهید.

مغنیه، محمد جواد. 1383ش، تفسیر کاشف، کاظمین: دار الکتب الاسلامیة.

مفید(شیخ مفید)، محمد بن محمد. 1410ق، المقنعة، ج7، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش، تفسیر نمونه، تهران: انتشارات دار الکتب الاسلامیة.

نجفی، محمدحسن. 1367ش، جواهر الکلام، تحقیق قوچانی، ج29و 30، تهران: دار الکتب الاسلامیة.

واحدی نیشابوری، ابوالحسن علی. 1411ق، أسباب النزول، بیروت: دار الکتب العلمیة.

ویل دورانت. 1370ش، تاریخ تمدن، ج 17، ترجمه احمد آرام، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

جاوید، محمد جواد. 1389ش، «از فرهنگ چند همسری تا حقوق چند همسری»، فصلنامه زن در فرهنگ و هنر، دوره2، شماره اول، پاییز.

حمامی، وحیده. 1385ش، «چند همسری در قرآن و سیره پیامبر»، بیات، زمستان، شماره52.

رمضان نرگسی، رضا. 1384ش، «بازتاب چند همسری در جامعه»، فصلنامه کتاب زنان، بهار.

سامی، محمد جواد. 1383ش، «اولیا عقد نکاح»، پایان نامه کارشناسی ارشد، مدیریت حوزه علمیه قم.

سامی، محمد جواد. 1385ش، «اصل در اسلام تک همسری است»، ویژه نامه خبر جنوب: شیراز.

سامی، محمد جواد. 1387ش، «خشونت خانگی در جامعه ایرانی»، ویژه نامه شماره3175، سال دهم، مهرماه، شیراز.

طیبی، مرتضی. 1343ش، «تعدد زوجات در قانون اسلام»، کانون وکلا، تهران، خرداد و تیر، شماره90.

نادری، فروزان. 1388ش، «بررسی تعدد زوجات با تکیه بر آراء امام خمینی(ره)»، پایان نامه فارسی، تهران: پژوهشکده امام خمینی.

The Holy Quran.

Nahj Al-Balagheh.

Holy Torah.

Bible (Bible).

Civil law and family protection law.

Ibn Braj, Abdul Aziz 1406 AH, Religion, Vol. 2, Qom: Publications of the Society of Teachers. Eshtehardi, Ali Panah. 2011, Al-Urwa Documents, Tehran: Dar Al-Aswa for Printing and Publishing. Alusi, Mahmoud Effendi 1415 AH, Ruh al-Ma'ani, Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya.

Banu Amin, Seyed Nusrat Beigom. 1982, Makhzan Al-Irfan, Isfahan: Golbahar.

Paknejad, Reza 2014, the first university and the last prophet, Tehran: Parliamentary Research Center.

Jawadi Amoli, Abdullah 2004, Woman in the Mirror of Glory and Beauty, Qom: Asra.

Jawadi Amoli, Abdullah 2009, Tafsir Tasnim, Qom: Asra Publishing Center.

Horr Amoli, Muhammad bin Hassan. 1403 AH, Vasael Al-Shiite, research of Rabbani Shirazi, Beirut: Dar Al-Hayat Leltaras.

Hakimpour, Mohammad 2003, Women's Rights in the Struggle between Tradition and Modernity, Tehran: Naghmeh Andish.

Khoei, Seyed Abolghasem 1404 AH, Basics of Al-Urwa Al-Wathqi (Book of Marriage), Najaf Ashraf: Dar Al-Alam School.

Dirin, Khalil. 1987, A way to Anthropology, Shiraz: Bina.

Rezaei, Mohammad Ali 2012, Tafsir Quran Mehr, vol. 2, Qom: Research publications of interpretation of Quranic Sciences

Zahili, Vahaba, 1418,Al-Feghh Al-Eslami and Adalat, v 5, 9, Dameshgh: Dar Al-Fekr

Zahili, Vahaba, 2000, polygamy in Islam, research: Muhammad al-Jash, Damascus: Dar al-Hafiz.

Sami, Mohammad Javad 1996, Asr Resalat, Shiraz: Publications of Takhte Jamshid.

Siouti, Jalal al-Din. 1404 AH, Al-Dar Al-Manthur, Qom: Library of Ayatollah Marashi Najafi.

Shahid Sani, Zayn al-Din bin Ali. 1403 AH, Explanation of Al-Lamaat Al-Damascus, Beirut: Dar Ihyaa Al-Tarath.

Saduq, Muhammad ibn Ali. 1404 AH, Ayoun Akhbar al-Reza, Tehran: Sadough Publications. Tabatabai Yazdi, Sayed Mohammad Kazem. 1417 AH, Al-Urwa Al-Wosughi, Qom: Islamic Publishing. Tabatabai, Sayed Mohammad Hussein 1958, Al-Mizan in the Interpretation of the Qur'an, Qom: Islamic Publishing.

Tabatabai, Sayed Mohammad Hussein, no date, Polygamy and the Status of Women in Islam, Qom: Azadi-e-Zan Publications.

Tabarsi, Fazl Ibn Hassan 1993, Collection of Statements in the Interpretation of the Qur'an, Tehran: Naser Khosrow.

Tabarsi, Fazl Ibn Hassan 1410 AH, Al-Motalef Men Al-Mokhtalef Bein Aemat Al-Sef, researcher: Sayyid Mahdi Raja'i, Qom: Sayyid al-Shuhada printing.

Tusi, Muhammad ibn Hassan 1986, Tahzib al-Ahkam, research by Seyyed Hassan Mousavi, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya.

Tusi, Muhammad ibn Hassan 1999, Al-Mabsut, vol. 6, no place: Al-Matbaa Al-Heidariya.

 Tusi, Muhammad ibn Hassan 2009, Tafsir al-Tibyan, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabiya.

Tusi Mohammad Bin Hasan, 1407, Al-Khalafm Qom: Institute of Islamic poblication

Abda Mohammad, 1414, Al-Amal Al-Kamela, V 2, research by Mohammad Emade, Beirut:  Dar Al-Shorugh

Abdipour, Ibrahim 2009, Polygamy, Journal of Islamic Law, Fifth Year, No. 20.

Arusi Hoevizi, Abdul Ali Ibn Juma. 1415 AH, Tafsir Noor al-Thaqalin, Qom: Ismailian.

Fakhr Razi, Fakhreddin. 1420 AH, Mafatih al-Ghayb (Tafsir Kabir), Qom: Dar al-Fikr.

Farhat, Karam Halami. 1422 AH, polygamy in religions, Cairo: Dar Al-Afaq Al-Arabiya.

Katozian, Nasser 1996, Family Law, Vol. 1, Tehran: Anteshar Co.

Karki, Ali bin Hassan. 1411 AH, Jame Al-Maqassid, vol. 12, Qom: Al-Bayt Foundation Leahya Al-Taras.

Kelini, Muhammad ibn Ya'qub 1993, Osule Kafi, Tehran: Islamic Theological Bookstore.

Giddens, Anthony. 1997, Sociology, translated by Manouchehr Sabouri, Tehran: Bina.

Laham, Shaker. 1422 AH, polygamy, Damascus: Dar al-Tawfiq.

Majlisi, Mohammad Baqir 1984, Bahar Al-Anvar, Translator: Mohammad Hassan bin Mohammad Wali, Urmia: Dar Al-Kotob Al-Islami.

Mohammadi Rey Shahri, Mohammad 2005, Mizan al-Hakama, Qom: Dar al-Hadith.

Motahari, Morteza 1974, The system of women's rights in Islam, Tehran: Sadra.

Motahari, Morteza 1418 AH, Mutual services between Islam and Iran, Tehran: Sadra.

Marefat, Mohammad Hadi 2002, Quranic Sciences, Qom: Al-Tamheed.

Mughniyeh, Mohammad Javad 2004, Tafsir Kashif, Kazemin: Dar al-Kitab al-Islamiya.

Mofid (Sheikh Mofid), Muhammad ibn Muhammad. 1410 AH, Al-Muqna'a, vol. 7, Qom: Islamic Publishing Institute.

Makarem Shirazi, Nasser. 1995, Sample Interpretation, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiyya Publications. Najafi, Mohammad Hassan 1988, Jawahar al-Kalam, Quchani Research, vols. 29 and 30, Tehran: Islamic Books House.

Vahedi Neyshabouri, Abolhassan Ali. 1411 AH, The Causes of Revelation, Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya.

Will Durant. 1991, History of Civilization, vol. 17, translated by Ahmad Aram, Tehran: Islamic Revolution Education Publications.

 

Articles and dissertations

Javid, Mohammad Jawad 2010, "From Polygamy Culture to Polygamy Law", Women's Quarterly in Culture and Art, Volume 2, Number 1, Fall.

Hammami, Wahida. 2006, "Polygamy in the Quran and the Prophet's Life", Bayat, Winter, No. 52. Ramazan Nargesi, Reza. 2005, "Reflection of Polygamy in Society", Women's Book Quarterly, Spring. Sami, Mohammad Javad 2004, "Parents of marriage", master's thesis, management of Qom seminary.

Sami, Mohammad Javad 2006, "The principle in Islam is monogamy", special issue of Southern News: Shiraz.

Sami, Mohammad Javad 2008, "Domestic Violence in Iranian Society", Special Issue No. 3175, Year 10, October, Shiraz.

Taybi, Morteza 1964, "Polygamy in Islamic Law", Bar Association, Tehran, June and July, No. 90. Naderi, Forouzan. 2009, "Study of polygamy based on the views of Imam Khomeini", Persian thesis, Tehran: Imam Khomeini Research Institute.