حوزه‌های معنایی لیل در قرآن

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی

ملیحه طاهری دولت آبادی ¹ (دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث،‌ دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد)
ابوالقاسم عاصی مذنب ² (استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، ‌دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد)
احمد زارع زردینی ³ (استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، ‌دانشگاه آزاد اسلامی واحد میبد)
حمید شمع ریزی ⁴ (استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، ‌دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد)

تاریخ دریافت : 1398/11/19 تاریخ پذیرش : 1398/11/20 تاریخ انتشار : 1400/07/01

کلید واژه: حوزه‌های معنایی, هم‌نشین, جانشین, لیل, معناشناسی, زوج معنایی,

چکیده مقاله :

معناشناسی از رویکردهای نوین در قرآن شناسی قرن اخیر است. این دانش در رشد و ارتقاء هرچه بیش‌تر قرآن شناسی امروز بسیار کارآمد بوده و مورد اقبال قرآن پژوهان قرار گرفته است. یکی از شاخه های معناشناسی، معناشناسی ساختاری است و در این میان از مباحث آن تعیین حوزه های معنایی یک واژه است. در نوشتار پیش رو، به تبیین حوزه معنایی لیل در قرآن کریم پرداخته شده است. روش انجام پژوهش، تحلیل متنی بر پایه الگوی هم نشینی و جانشینی کلمات با واژه لیل است. این بررسی نشان می‌دهد، واژگانی که در فرآیند هم نشینی و جانشینی با این واژه در ارتباط‌اند را می توان به زوج معنایی و زیرمجموعه های روابط معنایی شب و روز(فراگیر شدن، تقلیب لیل و نهار، تکویر لیل و نهار و...)؛ پدیده های همراه شب(ماه، ستارگان و تاریکی)؛ بخش های لیل (شفق، مغرب، و...)، کارکردهای لیل(عبادی، اجتماعی، تقویمی، طبیعی) و گونه‌های معنایی- مفهومی لیل(مکملی، اشتدادی، توزیعی و تقابلی) در قرآن مورد بررسی قرار داد.

چکیده انگلیسی:

Semantics is one of the new approaches in Quranology of the last century. This knowledge has been very effective in the growth and promotion of Quranology today and has been welcomed by Quran scholars. One of the branches of semantics is structural semantics, and among them, one of its topics is determining the semantic domains of a word. In the following article, the semantic domain of Lail in the Holy Quran is explained. The research method is textual analysis based on the pattern of accompaniment and substitution of words with the word Lail. This study shows that the words that are related to this word in the process of companionship and succession can be examined as the semantic pairs and subsets of semantic relations day and night (inclusiveness of night and day, etc.); Phenomena accompanying the night (moon, stars and darkness); The sections of Lail (Shafaq, Maghrib, etc.), the functions of Lail (devotional, social, calendar, natural) and the semantic-conceptual types of Lail (complementary, intensifying, distributive and reciprocal) in the Qur'an were examined.

منابع و مأخذ:

کتابنامه

قرآن کریم.

ابن عاشور، محمد بن طاهر. 1420ق، التحریر والتنویر، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، بیروت: دار صادر.

امین، نصرت بیگم. 1389ش، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، اصفهان: گلبهار.

آریان پور، امیرحسین. 1381ش، زمینه جامعه شناسی، تهران: گستره.

بزرگ­خو، نرگس. 1388ش، بررسی معناشناختی دین در قرآن کریم با نگاه تطبیقی به دیدگاه مفسران و متکلمان، تهران: دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.

بی یرویش، مانفرد. 1374ش، زبان شناسی جدید، ترجمه محمدرضاباطنی، تهران: نشر آگاه.‏

پاکتچی، احمد و همکاران. 1390ش، پروژه علمی- پژوهشی گنج واژه قرآن کریم، تهران: جزوه چاپ شده مرکزتحقیقات دانشگاه امام صادق(ع).

جوادی املی، عبدالله. 1388ش، تفسیر موضوعی قرآن، قم: نشر إسراء.

حر عاملی، محمدبن حسن. 1409ق، وسایل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

حسینی همدانی، محمد. 1404ق، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران: لطفی.

دهخدا، علی اکبر. 1319ش، لغتنامه، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، المفردات فی غریب القرآن، دمشق: بیروت.

شعیری، حمیدرضا. 1381ش، تجزیه و تحلیل نشانه- معنا شناختی گفتمان، تهران: سمت.

صفوی، کورش. 1384ش، فرهنگ توصیفی معنی شناسی، تهران: فرهنگ معاصر.

صفوی، کورش. 1387ش، آشنایی با تاریخ زبان­شناسی، تهران: پژواک کیوان.

صفوی، کورش. 1392ش، درآمدی بر معنی شناسی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.

طباطبایی، سیدمحمدحسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد علمی و فرهنگی علامه طباطبایی.

طبرسی، فضل بن حسن. 1360ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

عمید، حسن. 1379ش، فرهنگ عمید، تهران: انتشارات امیرکبیر.

فخر رازی، محمد. بی­تا، تفسیر کبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

کروز، دا.ا. 1384ش، معنی شناسی زبان‌هـای دنیـا، ترجمـه کوروش صفوی، تهران: فواد.

مجلسی، محمد باقر. 1404ق، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.

ﻣﺨﺘﺎر ﻋﻤﺮ، اﺣﻤﺪ. 1386ش، ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳـﯽ، ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﯿﺪﺣﺴﯿﻦ ﺳﯿﺪی، ﻣﺸﻬﺪ: داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ.

مکارم شیرازی، ناصر. 1407ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

نجفی، خمینی محمدجواد. 1398ش، تفسیر آسان، تهران: انتشارات اسلامیه.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

رهنما، هادی. 1382ش، «معناشناسی نام­های معاد در قرآن کریم»، پایان­نامه ارشد، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

سلمان­نژاد، مرتضی. 1391ش، «معناشناسی تدبر در قرآن با تکیه بر روابط همنشینی و جانشینی»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، دوره 18، شماره 52،‌ صص 103- 124.

مطیع، مهدی. 1387ش، «معناشناسی زیبایی در قرآن کریم»، پایان‌نامه دوره دکتری الهیات، تهران: دانشگاه امام صادق.

The Holy Quran.

Ibn Ashur, Muhammad ibn Tahir. 1420 AH, Al-Tahrir and Al-Tanvir, Beirut: Dar Ehya Al-Taras Al-Arabi.

Ibn Manzur, Muhammad ibn Makram. 1414 AH, Arabic language, Beirut: Dar Sader.

Amin, Nusrat Beigum. 2010, the repository of mysticism in the interpretation of the Quran, Isfahan: Golbahar.

Arianpour, Amir Hossein 2002, Sociological Field, Tehran: Gostareh.

Bozorgkhoo, Narges. 2009, A semantic study of religion in the Holy Quran with a comparative view of the views of commentators and theologians, Tehran: University of Holy Quran Sciences and Education.

Biyuresh, Manfred. 1995, New Linguistics, translated by Mohammad Rezabateni, Tehran: Agah Publishing.

Pakatchi, Ahmad et al. 2011, Scientific-Research Project of the Holy Quran Word Treasure, Tehran: Published Booklet of Imam Sadegh (AS) University Research Center.

Javadi Amoli, Abdullah 2009, thematic interpretation of the Qur'an, Qom: Esra Publishing.

Horr Amoli, Muhammad ibn Hassan. 1409 AH, Vasael Al-Shiite Ela Tahsil Masael Al-Sharia, Qom: Islamic Publishing Institute.

Hosseini Hamedani, Mohammad 1404 AH, Anvar Derakhshan in the interpretation of Quran, Tehran: Lotfi.

Dehkhoda, Ali Akbar. 1940, Dictionary, Tehran: Institute of Printing and Publishing, University of Tehran.

Ragheb Isfahani, Hussein bin Mohammad. 1412 AH, Al-Mufradat Fi Gharib Al-Quran, Damascus: Beirut.

Shaeiri, Hamid Reza 2002, Sign-Semantic Analysis of Discourse, Tehran: Samt.

Safavi, Kurosh. 2005, Descriptive Culture of Semantics, Tehran: Farhang Moaser.

Safavi, Kurosh. 2008, Introduction to the History of Linguistics, Tehran: Pejvak Keyvan.

Safavi, Kurosh. 2013, Introduction to Semantics, Tehran: Islamic Propaganda Organization. Tabatabai, Seyed Mohammad Hussein 1417 AH, Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran, Tehran: Allameh Tabatabai Scientific and Cultural Foundation.

Tabarsi, Fazl Ibn Hassan 1981, Collection of Statements in the Interpretation of the Qur'an, Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.

 

 2000Amid, Hasan, 2000, Amid Dictionary, Tehran: Amirkabir Publications.

Fakhr Razi, Mohammad Bita, Tafsir Kabir (Mafatih al-Ghayb), Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi. Cruz, D.A. 2005, Semantics of World Languages, translated by Kourosh Safavi, Tehran: Fouad.

Majlisi, Mohammad Baqir 1404 AH, Bahar Al-Anvar, Beirut: Al-Wafa Foundation.

Mokhtar Omar, Ahmad, 2007, semantics, translated by Seyed Hossein Seyedi, Mashhad: Ferdowsi University

Makarem Shirazi, Nasser. 1407, Tafsir Nomoneh, Tehran: Dar al-Kotob al-Islamiya.

Najafi, Khomeini Mohammad Javad 2019, Easy Interpretation, Tehran: Islamic Publications.

 

Articles and dissertations

Rahnama, Hadi. 2003, "Semantics of Resurrection Names in the Holy Quran", Master Thesis, Tehran: Imam Sadegh (AS) University.

Salmannejad, Morteza 2012, "Semantics of contemplation in the Qur'an based on the relations of companionship and succession", Historical Studies of the Qur'an and Hadith, Volume 18, Number 52, ص pp. 103-124.

Motie, Mehdi. 2008, "Aesthetic Semantics in the Holy Quran", PhD Thesis, Tehran: Imam Sadegh University.